فشار خون و دیابت

افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست توجه داشته باشند که در صورت عدم مدیریت قندخون در دامنه توصیه شده توسط تیم پزشکی، احتمال ابتلای آنها به بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته مغزی، بیماری‌های کلیوی (نفروپاتی)، بیماری‌های چشمی (رتینوپاتی) و سایر مشکلات سلامت بیشتر از افراد فاقد دیابت است. نکته قابل توجه این است که داشتن فشارخون بالا احتمال بروز عوارض دیابت را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. برهمین اساس مطالعات مختلف صورت گرفته در حیطه مدیریت دیابت تاکید نموده‌اند که کنترل فشارخون به اندازه کنترل قندخون در پیشگیری از عوارض حاد و مزمن دیابت اهمیت دارد. در نتیجه نیاز است که تمام افراد دارای تشخیص دیابت به‌عنوان بخشی از برنامه مدیریت دیابت حداقل سالی دوبار فشارخون خود را چک کنند، به‌ویژه اگر فرد بالای 40 سال باشد.

در این نوشتار به نقش فشارخون در مدیریت دیابت، به‌ویژه پیشگیری از عوارض دیابت و تشدید آنها، پرداخته شده است.

فشارخون چیست؟

نحوه فعالیت قلب به اینصورت است که با هربار انقباض خون را به درون سرخرگ‌ها هدایت می‌کند و در بین دو ضربان (یا استراحت) خون از طریق سیاه‌رگ‌ها وارد قلب می‌شود. برهمین اساس، فشارخون (Blood pressure) عبارت است از فشار وارده توسط خون در جریان به دیواره رگ‌ها در حالت انقباض قلب. در نتیجه فشار خون تابعی است از میزان فشار ایجادشده توسط قلب و قطر شریان‌های بدن.فشارخون به دو دسته فشار سیستولی و دیاستولی تقسیم می‌شود و واحد سنجش آن میلی‌متر جیوه یا mmHg می‌باشد. فشار سیستولی عبارت است از مقدار فشار تولیدشده توسط قلب برای به جریان انداختن خون. فشار دیاستولی عبارت است از کمینه فشارخون به هنگام استراحت قلب.

به‌هنگام سنجش فشارخون باید توجه داشت که میزان آن در نواحی مختلف بدن متفاوت می‌باشد، به اینصورت که در نواحی نزدیک به قلب بیشتر بوده و هرچه فاصله از قلب بیشتر شود فشارخون نیز کمتر می‌شود. به‌طور معمول، فشارخون افراد فاقد مشکلات سلامت 140 روی 90 می‌باشد. برهمین اساس به فشار سیستولی بالاتر یا مساوی 140 میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولی بالاتر یا مساوی 90 میلی‌متر جیوه، یا یکی از این دو حالت، پرفشاری خون گفته می‌شود.

اما در افراد دارای تشخیص دیابت معمولا نباید بیش از 130 روی 80 باشد (دامنه نرمال فشارخون بر اساس شرایط فرد توسط تیم پزشکی تعیین می‌شود).

تفسیر فشارخون نیز به اینصورت می‌باشد که فشارخون 130 روی 80 (130/80 mmHg) به این معناست که فشارخون سیستولی و دیاستولی به ترتیب برابر با 130 و 80 می‌باشند.

فشارخون بالا چه علائمی دارد؟

ممکن است فرد برای سالیان متمادی فشارخون بالا داشته باشد و هیچ نشانه‌ای بروز ندهد. در حقیقت، در اکثر موارد هیچ علامت آشکاری ندارد، به همین دلیل گاهی اوقات از فشارخون بالا باعنوان قاتل خاموش نیز یاد می‌شود. در معدود مواردی در صورتی‌که فشارخون فرد بیش از اندازه بالا باشد، ممکن است سردرد، تنگی نفس یا خون‌ریزی از دماغ مشاهده شود.

اما باید توجه داشت که علی‌رغم نبود علائم بالینی آشکار، فشارخون بالا به آسیب زدن به رگ‌های خونی ادامه می‌دهد و از طریق سنجش فشارخون به آسانی قابل تشخیص می‌باشد.

“باید توجه داشت که تقریبا تمام افراد با افزایش سن دچار فشارخون بالا می‌شوند، بنابراین سنجش شش ماهه آن جزء مهم‌ترین اقدامات سلامت محسوب می‌شود”

چه علل و عوامل خطری می‌توانند سبب افزایش خطر ابتلا به فشارخون بالا شوند؟

دو نوع فشارخون بالا وجود دارد: (الف) فشارخون بالا اولیه (Primary high blood pressure): تاکنون علت بروز این نوع پرفشاری شناسایی نشده است، ولی مشخص شده است که با گذر زمان و افزایش سن احتمال ابتلا به آن به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد -تقریبا همه انسان‌ها به نوعی دچار این نوع پرفشاری می‌شوند؛ و (ب) فشارخون بالای ثانویه (Secondary high blood pressure): به یکباره بروز می‌یابد و فشارخون را بیش از نوع اول افزایش می‌دهد. عوامل مختلفی می‌توانند سبب ابتلا به این نوع پرفشاری خون شوند که مهم‌ترین موارد عبارتند از:

• وقفه تنفسی هنگام خواب یا آپنه خواب؛
• بیماری‌های کلیوی؛
• تومور غدد آدرنال؛
• مشکلات تیروئید؛
• ناهنجاری‌های مادرزادی عروق خون‌رسان بدن؛
• مصرف موادمخدر، مانند کوکائین؛

در مورد عوامل خطر (Risk factors) ابتلا به پرفشاری خون در ابتدا باید تاکید کرد که ابتلا به فشارخون بالا محصول یک عامل منفرد نمی‌باشد و همواره بیش از یک عامل در ایجاد آن نقش دارند. از سوی دیگر بسیاری از عوامل خطر دیابت و فشارخون مشترک می‌باشند. برای مثال، سبک زندگی ناسالم، چاقی، نداشتن فعالیت فیزیکی کافی و غیره. مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به پرفشاری خون عبارتند از:

• سن: همان‌طور که پیش از این بیان شد، با افزایش سن خطر ابتلا به پرفشاری خون به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و از سن 64 سالگی به بعد پرفشاری خون موردی رایج می‌باشد؛
• سابقه خانوادگی فشارخون بالا: مطالعات علمی مختلف اثبات نموده‌اند ‌که در صورت ابتلای بستگان درجه فرد به پرفشاری خون، احتمال ابتلا به پرفشاری افزایش می‌یابد؛
• مصرف زیاد نمک (سدیم): افزایش غلظت سدیم خون موجب کاهش دفع آب از طریق ادرار و افزایش جذب آب بدن می‌شود تا از این طریق سدیم اضافی دفع شود. در مقابل، آب اضافه شده به بدن موجب افزایش فشار تولید شده توسط قلب بر رگ‌های خونی می‌شود؛
• اضافه وزن؛ اضافه وزن نقش پررنگی در افزایش احتمال ابتلا به پرفشاری خون دارد به‌نحوی‌که تا 30% افراد دارای فشارخون بالا اضافه وزن نیز دارند. به‌طور کلی هرچه اضافه وزن بیشتر باشد احتمال ابتلا به فشارخون بالا نیز بیشتر می‌شود. علل مختلف در افراد دارای اضافه وزن سبب افزایش احتمال بروز فشارخون بالا می‌شوندکه مهم‌ترین موارد عبارتند از:
• افزایش میزان فعالیت قلب برای خون‌رسانی به تمام بافت‌ها؛
• سطوح بالای انسولین (معروف به هیپر انسولینی)؛
• مقاومت انسولینی؛
• مصرف بیشتر نمک؛
• سطوح بالاتر قندخون؛
• مصرف مواد خوراکی پرکالری؛
• تغییرات فیزکی کلیه‌ها؛
• اختلال‌های خواب.
• نداشتن فعالیت فیزیکی؛ به‌طور کلی نداشتن فعالیت فیزیکی کافی و منظم موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌شود.
• مصرف دخانیات: نه تنها در حین مصرف دخانیات فشارخون به یکباره به‌صورت موقت افزایش می‌یابد، بلکه مواد شیمیایی موجود در آن از طریق آسیب‌زدن به دیواره رگ‌ها زمینه ابتلای فرد به پرفشاری خون در بلندمدت را نیز فراهم می‌سازند. علاوه‌بر این، مصرف دخانیات سبب افزایش ریسک بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود. که در افراد دارای تشخیص دیابت می‌تواند موجب افزایش احتمال بروز عوارض دیابت یا تشدید آنها شود؛
• مصرف الکل: مصرف الکل در بلندمدت موجب آسیب به قلب شده و از این طریق بر میزان فشارخون نیز تاثیر می‌گذارد؛
• مقدار کم پتاسیم دریافتی از طریق رژیم غذایی: پتاسیم به حفظ تعادل سدیم سلول‌ها کمک می‌کند، بنابراین در صورتی‌که فرد پتاسیم کافی دریافت نکند، در بلندمدت مقدار زیادی سدیم در خون انباشته خواهد شد که منجر به افزایش غلظت خون می‌شود، که عوارض افزایش غلظت سدیم در بخش “مصرف زیاد نمک (سدیم)” توصیف گردید؛
• شیوه مقابله با استرس: مواجهه با استرس‌های شدید موجب افزایش موقت فشارخون و قندخون می‌شود. در صورتی‌که فرد در چنین شرایطی از طریق مصرف دخانیات، نوشیدن الکل یا خوردن مواد غذایی در پی آرام کردن خود باشد، فقط موجب تشدید وضعیت می‌شود؛
• ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن: برخی بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی، دیابت و انسداد تنفسی حین خواب خطر ابتلا به پرفشاری خون را افزایش می‌دهند.

موثرترین راه‌های کنترل فشارخون کدام‌اند؟

بر اساس عوامل خطر بررسی شده در بخش پیشین مهم‌ترین روش‌های کنترل فشارخون عبارتند از:

• داشتن وزن سالم؛
• فعالیت فیزیکی منظم؛
• کاهش مصرف نمک؛
• ترک مصرف دخانیات؛
• ترک مصرف الکل؛
• آموختن روش‌های موثر مقابله با استرس.

در برخی موارد ممکن است اصلاح سبک‌زندگی برای کاهش فشارخون کافی نباشد و نیاز باشد که فرد دارو مصرف کند.

فشارخون بالا چه آسیب‌های سلامتی می‌تواند ایجاد کند؟

در صورتی‌که فشارخون فرد بالا باشد فشار وارده بر دیواره رگ‌ها بالا بوده و می‌تواند منجر به آسیب شود. که در مقابل منجر به کاهش روانی جریان خون به تمام بخش‌های بدن می‌شود. بنابراین خطر بروز سکته قلبی یا مغزی به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. علاوه‌بر این، خطر بروز عوارض دیابت، مانند پای دیابتی، آسیب به چشم و آسیب به کلیه‌ها نیز افزایش می‌دهد.

در پایان می‌بایست تاکید کرد که فشارخون بالا معمولا علائم آشکاری ندارد، بنابراین افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست حداقل سالی دوبار فشارخون خود را سنجش نمایند.

احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی یا سکته مغزی در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که فشارخون بالاتری دارند به میزان قابل توجهی بالاتر از افرادی است که دیابتی هستند اما فشارخون نرمالی دارند.

.