دیابت، انسولین و قندخون -ابر مکانیسم بدن برای کنترل قندخون
در بدن انسان مکانیسم‌های بسیار پیچیده‌ای برای قراردادن قندخون در محدود باریکی از 70 تا 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر وجود دارد. به اینصورت که اگر فرد در وضعیت گرسنگی طولانی (ناشتا) قرار داشته باشد قندخون به صورت طبیعی نباید از 70 کمتر شود و حتی پس از مصرف وعده‌های غذایی سنگین نیز نباید از 140 بیشتر شود. از سوی دیگر وعده‌های غذایی نیز در ساعات مختلف شبانه‌روز تقسیم شده‌اند، بنابراین بدن باید مکانیسمی برای توزیع انرژی و مدیریت قندخون و جلوگیری از نوسانات شدید آن در ساعات مختلف داشته باشد. اولین گام برای مدیریت نوسانات شدید قندخون معده می‌باشد، که با تجزیه مدیریت شده و ارسال بخش‌بخش مواد غذایی مصرفی به روده سبب می‌شود تا انرژی به صورت دائم در دسترس بدن باشد. اهمیت معده به حدی بالاست که اگر معده از سیستم گوارش خارج شود انسان باید برای مدیریت قندخون خود هر 10 دقیقه یکبار آن هم به صورت بسیار جزئی و مایع مواد غذایی مصرف کند. گام بعدی مدیریت انرژی بدن کبد می‌باشد که بیش از دو-سوم آنچه که در هر وعده غذایی مصرف می‌شود را به صورت گلیکوژن ذخیره می‌کند. بنابراین فقط یک‌سوم مواد غذایی مصرفی در هر وعده وارد جریان خون می‌شود و در فاصله‌های زمانی میان مصرف وعده‌های غذایی به تدریج دو-سوم ذخیره شده وارد جریان خون می‌گردد. کلیدی‌ترین بخش ذخیره و آزادسازی انرژی مواد غذایی مصرفی به جریان خون یک زنجیره پروتئینی به نام “انسولین” می‌باشد. انسولین توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس تولید و ترشح می‌شود. در جریان خون همیشه سطحی پایه از انسولین وجود دارد و پس از ورود مواد غذایی به بدن، سلول‌های بتا متناسب با میزان غذای دریافتی انسولین ترشح می‌کنند تا افزایش قند حاصله را جبران نمایند. انسولین تولیدی روی گیرنده‌های انسولین سلول‌های بدن قرار گرفته و سبب ورود قند وارد شده به جریان خون به درون سلول‌ها می‌شود.
دیابت وضعیتی است که در آن به علت مختل شدن مکانیسم‌های بالا قندخون به میزان بسیار زیادی افزایش می‌یابد. دیابت شامل دو نوع اصلی دیابت نوع یک (یا دیابت وابسته به انسولین) و نوع دو (عمدتا غیروابسته به انسولین) می‌شود. البته شامل انواع دیگری نیز می‌شود که شیوع آنها بسیار کم است. بر اساس آخرین آمار موجود حدود 90% افراد دارای تشخیص دیابت از نوع دو می‌باشند. سایر انواع دیابت عبارتند از: دیابت بارداری، دیابت نوع 1.5 یا دیابت خودایمن مخفی بالغین (LADA) و دیابت نوع سه. هرکدام از انواع مختلف دیابت دارای سبب‌شناسی خاص خود می‌باشد، اما روش کنترل آنها دارای هم‌پوشانی زیادی است. در ادامه سبب‌شناسی هر کدام از انواع مختلف دیابت بررسی شده است.
سبب‌شناسی دیابت
همان‌طور که پیش از این بیان شد، پس از مصرف هر وعده غذایی قندخون افزایش می‌یابد. باید توجه داشته که موادغذایی مصرفی به سه ماده مغزی کربوهیدرات، پروتئین و چربی تقسیم می‌شوند و کربوهیدارت عامل اصلی افزایش قندخون می‌باشد. در حقیقت بدن انسان کربوهیدارت‌های دریافتی را به گلوکز (قندخون) تجزیه می‌کند که تامین کننده انرژی بدن محسوب می‌شود. گلوکز تولید شده برای ورود به سلول‌های بدن نیازمند هورمونی به نام انسولین می‌باشد. بنابراین در این مکانیسم تولید انسولین و گیرنده‌های انسولین در غشای سلول‌ها اهمیت زیادی دارند. بسته به نوع دیابت یا تولید انسولین مختلف می‌شود یا گیرنده‌های آن از بین می‌روند. به اینصورت که در صورت ابتلا به دیابت نوع یک بدن به هیچ‌وجه انسولین تولید نمی‌کند، اما در صورت ابتلا به دیابت نوع دو شرایط اندکی متفاوت می‌باشد، در این حالت بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا انسولین تولیدی به میزان کافی موثر نیست یا اینکه گیرنده‌های انسولین مختلف شده‌اند. صرف‌نظر از نوع دیابت، در تمام انواع آن به این علت که گلوکز نمی‌تواند وارد سلول شد میزان آن در خون افزایش می‌یابد. میزان بالای قندخون می‌تواند سبب آسیب‌های مختلفی شود.
علائم رایج دیابت
- تکرر ادرار، به‌ویژه در طول شب؛
- خستگی و رخوت شدید؛
- احساس خستگی غیرمعمول؛
- کاهش وزن بدون انجام هیچ اقدامی؛
- زخم یا خارش مجاری جنسی؛
- بهبود دیرهنگام زخم‌ها؛
- تاری دید.
چرایی بروز این علائم
علت اصلی بروز علائم پیشین این است که بخش یا تمام گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند و توسط سلول‌ها مصرف نمی‌شود. در تلاش برای کاهش قندخون بدن تلاش می‌کند تا از طریق ادرار قند اضافی را دفع کند. وجود سطوح بالایی از قند در ادرار موجب افزایش فشار اسمزی و ورود آب بیشتر به جریان ادرار و در نتیجه افزایش میزان ادرار می‌شود. خروج آب بیشتر از طریق ادرار نیز موجب کمبود آب در بدن و تشنگی بیش از حد می‌شود. از سوی دیگر به علت عدم ورود گلوکز به سلول‌ها انرژی مورد نیاز آنها تامین نمی‌شود که منجر به خستگی بیش از حد و کاهش نامعمول وزن بدن می‌گردد. از سوی دیگر ورود گلوکز به ادرار زمینه را برای بروز عفونت‌های قارچی‌ای که موجب زخم می‌شوند فراهم می‌کند، که خود در مقابل منجر به خارش یا زخم مجاری ادراری و تناسلی می‌شود. نکته قابل توجه در مورد علائم دیابت این است که تمام افراد دارای تشخیص دیابت علائمی نشان نمی‌دهند، در واقع 6 نفر از هر 10 نفر دارای تشخیص دیابت نوع دو فاقد هر نوع علامت آشکاری می‌باشند.
برخی از علائم دیابت را دارم حالا باید چه کنم؟
در ابتدا باید توجه داشته باشید که داشتن برخی از علائم پیشین لزوما به معنای ابتلا به دیابت نمی‌باشد. اما در عین حال تشخیص زودهنگام، آغاز درمان و کنترل قندخون برای سلامت و کاهش آسیب‌های ناشی از قندخون بالا بسیار حیاتی محسوب می‌شود. بنابراین در اولین فرصت به پزشک مراجعه نمایید.
اگر علائم را نادیده بگیرم چه خواهد شد؟
در مورد افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک نادیده گرفتن علائم تقریبا غیرممکن است زیرا این علائم به سرعت بروز می‌یابند. اما عدم پیروی از درمان و مراقبت‌های استاندارد می‌تواند به مشکلاتی جدی همچون بیماری‌های کلیوی منجر شود. در مورد دیابت نوع یک صرف‌نظر از اینکه فرد در دوره کودکی از دیابت خود آگاه شده است یا بزرگسالی علائم تقریبا به صورت کامل مشترک هستند. اما در مورد دیابت نوع دو چند مشکل جدی وجود دارد: اول اینکه به این علت که دیابت نوع دو با سرعت کمتری گسترش می‌یابد تشخیص علائم آن توسط خود فرد دشوارتر می‌باشد، به‌ویژه در مراحل ابتدایی، بنابراین سنجش منظم قندخون اقدام بسیار مفیدی می‌باشد.
بدون دیدگاه