داروهای خوراکی کاهش ‌دهنده قند خون (قرص قند)

Shekarban
دیابت نوع دو

داروهای خوراکی کاهش ‌دهنده قند خون (یا همان قرص قند) نقش بسیار مهمی در کنترل قند خون افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 (یا دیابت غیروابسته به انسولین دارند). هرچند که این داروها با استفاده از سازوکارهای مختلف قند خون را کاهش می‌دهند، ولی سازوکار اصلی بخش عمده این داروها تحریک تولید و ترشح انسولین توسط لوز‌المعده (یا پانکراس) است. مصرف داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون در عین داشتن مزایای مختلف، می‌تواند دارای خطراتی همچون افت شدید قند خون (یا هیپوگلیسمی) نیز باشد. بنابراین آشنایی با داروهای کاهش دهنده قند خون و مکانیسم تاثیر آنها اهمیت بالایی در سلامت افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 دارد. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی داروهای کاهش دهنده قند خون افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 پرداخته شده است.

انواع مختلف داروهاي کاهنده قند خون

تاکنون انواع مختلفی از داروهای کاهش دهنده قند خون با موفقیت وارد بازار شده‌اند و اثربخشی آنها نیز به خوبی اثبات شده است. نکته قابل توجه این است که اکثر این داروها خارجی بوده و موارد موجود در بازار ایران بر اساس دستورعمل کارخانه اصلی تولید می‌شوند. برخی از رایج‌ترین گروه‌های دارویی کاهش دهنده قند خون (قرص قند خارجی) عبارتند از:

بی‌گوانیدها (متفورمین)؛
سولفونیل اوره‌ها (گلی‌بن‌گلامید و گلی‌کلازید)؛
مهارکننده‌های آنزیم DPP4 (سیتاگلیپتین و لیناگلیپتین)؛
مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز (آکاربوز)؛
مهارکننده‌های SGLT2 (امپاگلیفلوزین و داپا گلیفلوزین)؛
تیازولیدیندیون‌ها (پیوگلیتازون)؛ و
مگلیتینیدها (رپاگلینید).

در ادامه به بررسی این داروها پرداخته شده است.

بی‌گوانیدها (متفورمین یا Metformin)

در بازار ایران متفورمین به دو صورت 500 و 1000 میلی گرم در دسترس است. همچنین، ممکن است پزشک نسخه آهسته رَهِش متفورمین را برای شما تجویز کند.

مکانیسم اثر کاهش سرعت تبدیل گلیکوژن به گلوکز در کبد و بهبود حساسیت به انسولین در عضلات؛

موارد مصرف خط اول درمان دیابت نوع ۲، به ویژه در افراد دارای اضافه وزن یا چاقی یا دارای مقاومت به انسولین؛

عوارض جانبی

مشکلات گوارشی (اسهال، تهوع) در شروع درمان؛
خطر اسیدوز لاکتیک در بیماران با نارسایی کلیوی یا کبدی.

توصیه شده است که مصرف متفورمین با معده پر انجام شود، چراکه یکی از عوارض مصرف متفورمین مشکلات گوارشی (نفخ، دل درد و تهوع) است. همچنین، در بلندمدت ممکن است مصرف متفورمین منجر به کمبود ویتامین B12 شود. منبع (کلیک کنید).

برای آشنایی بیشتر با متفورمین و کاربردها و عوارض آن می‌توانید به مقاله «متفورمین: کاربردها، عوارض و غیره» مراجعه کنید.

سولفونیل اوره‌ها (Sulfonylureas)

مهم‌ترین داروهای کاهش دهنده این گروه عبارتند از گلی بن کلامید (Glibenclamide)و گلیمپیرید (Glimepiride) . این دو داروی برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می‌گیرند این داروها می‌بایست 20 تا 30 دقیقه پیش از هر وعده غذایی طبق توصیه پزشک مصرف شوند.

مکانیسم اثر تحریک ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس؛

موارد مصرف بیماران با تولید ناکافی انسولین.

عوارض جانبی

هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون).
افزایش وزن.

منبع (کلیک کنید).

مهارکننده‌های آنزیم DPP4 (سیتاگلیپتین و لیناگلیپتین)

رایج‌ترین داروهای کاهش دهنده قند خون در این گروه عبارتند از سیتاگلیپتین (Sitagliptin)و ویلداگلیپتین (Vildagliptin) .

مکانیسم اثر مهار آنزیم DPP-4 و افزایش سطح GLP-1 (هورمون تحریک‌کننده ترشح انسولین.

مزایا

ریسک پایین افت شدید قند خون یا هیپوگلیسمی؛
عدم تاثیر بر کاهش وزن.

عوارض جانبی سردرد، عفونت‌های دستگاه تنفسی.

منبع (کلیک کنید).

مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز (آکاربوز)

مکانیسم اثر

مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز (مانند آکاربوز) با مهار آنزیم‌های آلفا-گلوکوزیداز در روده کوچک، سرعت تجزیه کربوهیدرات‌های پیچیده (مانند نشاسته) به گلوکز را کاهش می‌دهند. این کار جذب گلوکز به خون را به تأخیر می‌اندازد و از افزایش ناگهانی قند خون پس از غذا (هایپرگلیسمی) جلوگیری می‌کند.

موارد مصرف

کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲، به ویژه در افرادی که دچار هایپرگلیسمی هستند؛
به عنوان درمان کمکی همراه با سایر داروهای ضد دیابت (مانند متفورمین یا سولفونیل اوره‌ها) در صورت عدم کنترل کافی قند خون.

دوز و نحوه مصرف

دوز اولیه ۲۵ میلی‌گرم، ۳ بار در روز همراه با اولین لقمه غذا؛
افزایش تدریجی پس از ۴-۸ هفته، دوز به ۵۰-۱۰۰ میلی‌گرم ۳ بار در روز افزایش می‌یابد؛
حداکثر دوز روزانه ۳۰۰ میلی‌گرم.

عوارض جانبی

شایع نفخ، اسهال، درد شکم (به دلیل تخمیر کربوهیدرات‌های هضم‌نشده در روده بزرگ)؛
نادر افزایش آنزیم‌های کبدی، واکنش‌های آلرژیک.

ممنوعیت‌ها و احتیاط‌ها

ممنوعیت مطلق

بیماری‌های التهابی روده (مثل کولیت اولسراتیو)؛
سیروز پیشرفته کبدی؛
نارسایی کلیوی شدید.

احتیاط

بیماران با سابقه انسداد روده؛

اجتناب از مصرف همزمان با داروهای حاوی آنزیم‌های گوارشی (مثل پانکرلیپاز).

مهارکننده‌های SGLT2

مهم‌ترین مهارکننده‌های SGLT2 که برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 استفاده می‌شوند عبارتند از امپاگلیفلوزین (Empagliflozin) و داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin).

مکانیسم اثر مهار بازجذب گلوکز در کلیه و دفع آن از طریق ادرار.

مزایا

کاهش وزن و فشار خون؛
کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی.

عوارض جانبی

عفونت‌های دستگاه ادراری و تناسلی؛
دهیدراتاسیون.

منبع (کلیک کنید).

تیازولیدین ‌دیون‌ها (TZDs)

مهم‌ترین داروی کاهنده قند خون این گروه پیوگلیتازون (Pioglitazone) است. این دارو در کنار رژیم غذایی مناسب و همچنین ورزش به منظور بهبود کنترل قند خون بالا در افراد دارای تشخیص دیابت استفاده می‌شود. داروهای این گروه ممکن است به تنهایی یا با ترکیب با داروهایی مانند متفورمین یا سولفونیل اوره‌ها یا حتی انسولین تجویز شوند.

مکانیسم اثر بهبود حساسیت به انسولین در بافت‌های محیطی؛

عوارض جانبی

افزایش وزن؛
خطر نارسایی قلبی و پوکی استخوان.

منبع (کلیک کنید).

مگلیتینیدها (رپاگلینید)

مگلیتینیدها دسته‌ای از داروها هستند که به‌طور خاص برای مدیریت قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 طراحی شده‌اند. رپاگلینید یکی از مهم‌ترین داروهای این دسته است.

مکانیسم اثر

مگلیتینیدها به‌عنوان محرک‌های سریع ترشح انسولین عمل می‌کنند. این داروها به گیرنده‌های سلول‌های بتا در پانکراس یا لوزالمعده متصل می‌شوند و باعث تولید و ترشح انسولین می‌گردند. اثر این داروها معمولا سریع است و در زمان کوتاهی (معمولا ۱۵ تا ۳۰ دقیقه) ظهور می‌کند.

موارد مصرف

به‌عنوان درمان اصلی یا کمکی در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2؛
برای کنترل قند خون در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که به انسولین پاسخ خوبی نمی‌دهند؛ و
مناسب برای آن دسته از افراد که نیاز به کنترل قند خون هنگام وعده‌های غذایی دارند.

عوارض جانبی

هیپوگلیسمی (کاهش شدید قند خون)؛
افزایش وزن؛
عوارض گوارشی مانند تهوع و اسهال.

دستور مصرف

رپاگلینید معمولا به‌عنوان یک دوز خوراکی ۱۵ دقیقه قبل از وعده‌های غذایی مصرف می‌شود. دوز بر اساس قند خون و نیاز فرد تنظیم می‌شود.

نکات مهم

تجویز رپاگلینید ممکن است به همراه سایر داروهای دیابت، مانند متفورمین یا تیازولیدین‌دیون‌ها برای بهبود کنترل قند خون انجام شود.
افراد می‌بایست به‌صورت منظم قند خون خود را پایش کنند و در صورت بروز علائم هیپوگلیسمی (افت شدید فند خون) اقدامات لازم را انجام دهند.

ترکیبات جدید و نوآورانه برای کاهش قند خون

داروها ترکیبی مانند ترکیب متفورمین + مهارکننده DPP-4؛ هدف از تولید این داروها افزایش اثربخشی و کاهش عوارض داروهای کاهش دهنده قند خون. به‌عنوان مثال، قرص Janumet که ترکیب سیتاگلیپتین و متفورمین است.

داروهای مبتنی بر GLP-1 خوراکی

نمونه سماگلوتاید خوراکی (Oral Semaglutide)؛

مزایا کاهش وزن قابل توجه و کنترل قند خون.

انتخاب دارو بر اساس شرایط بیمار

افراد دیابتی دارای اضافه وزن و چاقی متفورمین یا مهارکننده‌های SGLT2؛

افراد دیابتی دارای بیماری قلبی مهارکننده‌های SGLT2 یا آگونسیت‌های GLP-1.

افراد دارای نارسایی کلیوی تنظیم دوز یا اجتناب از متفورمین.

عوارض کلی داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون

هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شایع در سولفونیل اوره‌ها؛
مشکلات گوارشی متفورمین و آکاربوز؛
عوارض قلبی-عروقی نیاز به نظارت در مصرف تیازولیدین ‌دیون‌ها .

داروهای خوراکی کاهنده قند خون، ابزارهای قدرتمندی برای مدیریت دیابت نوع ۲ هستند، اما انتخاب آنها می‌بایست بر اساس شرایط فرد، عوارض جانبی و بیماری‌های همراه انجام شود. مشورت با پزشک برای تنظیم دوز و پایش منظم ضروری است.