انسولین رگولار (regular insulin): کاربردها، اصول نگهداری و تزریق و عوارض
انسولین رگولار که به آن انسولین خنثی و انسولین محلول نیز گفته می‌شود نوعی انسولین کوتاه اثر (Short-Acting Insulin) است که معمولا برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 به‌کار می‌رود. این نوع انسولین دارای ساختاری مشابه انسولین انسانی است و به‌صورت تزریقی استفاده می‌شود. انسولین رگولار معمولا به منظور کاهش سطح قند خون پس از وعده‌های غذایی یا در تنظیم قند خون پایه (قند خون ناشتا) به‌کار گرفته می‌شود. این انسولین با فرآیندهای بیوشیمیایی مشخصی باعث افزایش جذب قند توسط سلول‌های بدن می‌گردد. زمان آغاز اثر انسولین رگولار حدودا 30 دقیقه پس از تزریق است و زمان اوج اثر آن (پیک) بین 2 تا 3 ساعت است و مدت زمان اثر آن بین 6 تا 8 ساعت است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی کاربردها، اصول نگهداری و تزریق و عوارض انسولین رگولار پرداخته شده است.
مکانیسم اثر انسولین رگولار
مکانیسم تاثیر انسولین رگولار به‌صورت زیر است:
- تزریق و جذب انسولین رگولار پس از تزریق زیرپوستی یا وریدی به سرعت وارد جریان خون می‌شود. جذب از محل تزریق معمولا حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد تا به بیشینه اثر برسد؛
- اتصال به گیرنده‌های انسولین انسولین با اتصال به گیرنده‌های اختصاصی خود روی سطح سلول‌های هدف (به‌ویژه سلول‌های عضله اسکلتی، چربی و کبد) سبب فعال شدن آنها می‌شود؛
- افزایش نفوذپذیری قند از طریق فعال شدن مسیرهای سلولی خاص کانال‌های ورود گلوکز (در سلول‌های عضلانی و چربی) افزایش می‌یابد و به این ترتیب قند از خون به داخل سلول‌ها منتقل می‌شود؛
- مهار تولید گلوکز در کبد انسولین همچنین سنتز آنزیم‌های دخیل در گلوکونئوژنز و گلیکوژنولیز را مهار می‌کند، بنابراین تولید گلوکز توسط کبد کاهش می‌یابد؛
- ذخیره‌سازی و مصرف گلوکز قند وارد شده به سلول در قالب گلیکوژن ذخیره می‌شود و/یا برای تولید انرژی مصرف می‌شود.
این مکانیسم در مجموع موجب کاهش سطح قند خون و کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت می‌شود.
شروع اثر
انسولین رگولار معمولا حدود ۳۰ دقیقه پس از تزریق شروع به‌کار می‌کند. این تاخیر نسبی به دلیل زمان لازم برای جذب انسولین از محل تزریق و اتصال آن به گیرنده‌ها می‌باشد.
اوج اثر انسولین رگولار
حداکثر اثر انسولین رگولار معمولا بین ۲ تا ۴ ساعت پس از تزریق مشاهده می‌شود. در این زمان، جذب گلوکز توسط بافت‌ها و مصرف آن به بالاترین حد خود می‌رسد و سطح قند خون بیشترین کاهش را نشان می‌دهد.
مدت زمان اثر
زمان کل اثربخشی انسولین رگولار حدود ۶ تا ۸ ساعت است. پس از این مدت، اثر انسولین کاهش یافته و نیاز است دوز دیگری بر اساس وضعیت فرد و توصیه پزشک تزریق شود. بنابراین انسولین رگولار جزء انسولین‌های کوتاه اثر به شمار می‌رود.
مصارف
انسولین رگولار کاربردهای متعددی دارد که در ادامه به تفصیل آورده شده است:
- کنترل قند خون پس از وعده‌های غذایی استفاده از انسولین رگولار به منظور کاهش قند خون پس از مصرف غذا و جلوگیری از هیپرگلیسمی موقت (افزایش قند خون)؛
- تنظیم قند خون پایه در افراد دارای تشخیص دیابت ممکن است این انسولین برای کنترل سطح قند خون در حالت ناشتایی به‌کار رود، البته غالبا به همراه انسولین‌های پایه با اثر بلندمدت؛
- مدیریت وضعیت‌های اورژانسی در شرایط خاص مانند کتواسیدوز دیابتی یا هیپرگلیسمی شدید، گاهی انسولین رگولار به‌صورت تزریق وریدی سریع برای کاهش سریع قند خون به‌کار می‌رود؛
- درمان تنگی عروق کرونر و سایر بیماری‌ها در شرایطی که تنظیم سریع قند خون اهمیت دارد، انسولین رگولار می‌تواند به کنترل متابولیک کمک کند.
نحوه مصرف انسولین رگولار
- زمان تزریق معمولا انسولین رگولار حدود ۳۰ دقیقه پیش از شروع وعده غذایی تزریق می‌شود تا اثر آن در زمان بالا آمدن قند خون پس از غذاگذاری همخوانی داشته باشد؛
- دوز مصرفی دوز انسولین توسط پزشک معالج بر اساس نوع دیابت، وزن بدن، سطح قند خون و سایر شرایط فردی تنظیم می‌شود؛
- محل تزریق معمولا به‌صورت زیرجلدی در مناطق شکم، ران یا بازو تزریق می‌شود. جابجایی محل تزریق برای جلوگیری از آسیب‌های موضعی و ایجاد لیپودیستروفی توصیه می‌شود؛
- روش تزریق استفاده از سرنگ‌های مناسب، سوزن‌های یکبار مصرف و رعایت دقیق نکات بهداشتی الزامی است؛
- نکات تکمیلی در برخی موارد، انسولین رگولار می‌تواند به‌صورت تزریق وریدی با نظارت پزشکی استفاده شود.
عوارض انسولین رگولار
- هیپوگلیسمی (کاهش شدید قند خون) شایع‌ترین و مهم‌ترین عارضه انسولین رگولار هیپوگلیسمی (یا افت شدید قند خون) است. اگر دوز بیش از حد یا بدون هماهنگی با وعده غذایی مصرف شود، قند خون به شدت افت کرده و علائمی مانند تعریق، اضطراب، سردرد، تپش قلب و ضعف ایجاد می‌شود و در موارد شدید ممکن است منجر به تشنج یا کما شود؛
- واکنش‌های موضعی ممکن است در محل تزریق قرمزی، خارش، تورم یا التهاب رخ دهد که معمولا گذرا است؛
- افزایش وزن مصرف انسولین ممکن است باعث افزایش ذخیره چربی و افزایش وزن در افراد دارای تشخیص دیابت شود، بنابراین کنترل رژیم غذایی و فعالیت بدنی اهمیت دارد؛
- آلرژی در موارد نادر حساسیت به انسولین ایجاد می‌شود که ممکن است به‌صورت بثورات پوستی، خارش یا حتی واکنش‌های سیستمیک شدید بروز کند؛
- لیپودیستروفی تجمع یا از بین رفتن چربی زیر پوست در محل‌های تزریق مکرر که به تغییر در جذب انسولین منجر می‌شود.
عوارض نادر
مسمومیت انسولینی، افزایش سدیم خون، مشکلات کبدی یا کلیوی ناشی از دوزهای ناصحیح جزء عوارض نادر انسولین رگولار هستند.
نکات
- انسولین رگولار می‌بایست دقیقا طبق دستور پزشک و با رعایت زمان‌بندی مصرف شود تا کمترین عوارض و بهترین کنترل قند خون حاصل گردد؛
- دوزها باید بر اساس سطح قند خون، وزن، نوع تغذیه، فعالیت بدنی و شرایط بالینی فرد دارای تشخیص دیابت تنظیم گردد، تغییر خودسرانه دوز ممنوع است؛
- تزریق انسولین باید در فضای تمیز و به وسیله سرنگ یا قلم انسولین استریل انجام شود؛
- در صورت مشاهده علائم هیپوگلیسمی می‌بایست فورا قند خون مورد بررسی قرار گیرد و مداخلات درمانی مناسب انجام شود؛
- نگهداری انسولین در دمای مناسب (معمولا بین ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد) و دور از نور مستقیم ضروری است؛
- افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست آموزش کافی در مورد نحوه تزریق، زمان مصرف، علائم عوارض و نحوه برخورد با آنها را دریافت کنند. برای اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید به مقاله «هیپوگلیسمی (افت قند خون): علل و درمان‌ها» مراجعه کنید؛
در صورت بروز واکنش‌های آلرژیک یا عوارض جدی، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
تفاوت انسولین رگولار و nph
ویژگی | انسولین رگولار | انسولین NPH |
ظاهر | شفاف | کدر (ابری) |
نوع اثر | کوتاه اثر | متوسط اثر |
شروع اثر | 30 تا 60 دقیقه پس از تزریق | 1 تا 3 ساعت پس از تزریق |
زمان اوج اثر | 2 تا 4 ساعت | 4 تا 8 ساعت |
مدت اثر | 5 تا 8 ساعت | 12 تا 18 ساعت |
طریقه مصرف | معمولا نیم ساعت قبل غذا، گاهی وریدی (اورژانسی) | معمولا یک با دو بار در روز (پایه) |
کاربرد اصلی | کنترل قند پس از غذا یا در شرایط اورژانسی | تامین انسولین پایه بین وعده‌ها و در طول شب |
توضیح کوتاه
- انسولین رگولار بیشتر برای کنترل قند خون بعد از وعده‌های غذایی یا کنترل سریع هیپرگلیسمی و شرایط اورژانسی دیابت (مانند دیابت کتواسیدوز) استفاده می‌شود؛
- انسولین NPH برای کنترل قند خون پایه در طول روز و شب تجویز می‌شود.
خلاصه
- رگولار کوتاه‌اثر، شفاف، شروع سریع‌تر، مدت اثر کوتاه‌تر؛
- NPH متوسط اثر، کدر، شروع و مدت اثر طولانی‌تر.
نام دیگر انسولین رگولار
نام دیگر انسولین رگولار (Regular insulin)
- کریستالین (Insulin Crystalline)؛
- Short-acting insulin (انسولین کوتاه‌اثر).
همچنین برخی نام‌های تجاری معروف انسولین رگولار عبارتند از:
- Actrapid
- Humulin R
- Novolin R
- Insuman Rapid
در منابع فارسی عمدتا به آن «انسولین رگولار» یا «کریستالین» می‌گویند.
انسولین رگولار قلمی
انسولین رگولار به‌طور سنتی در ویال (بطری) ارائه می‌شود، اما در سال‌های اخیر برخی شرکت‌ها قلم انسولین رگولار (Regular Insulin Pen) را نیز به بازار وارد کرده‌اند. در این حالت، انسولین رگولار در کارتریج‌هایی قرار می‌گیرد که داخل قلم‌های مخصوص تزریق قرار داده می‌شود و تزریق را برای بیمار بسیار آسان‌تر و دقیق‌تر می‌کند.
ویژگی‌های انسولین رگولار قلمی
- سهولت استفاده آماده برای تزریق بدون نیاز به سرنگ کشیدن از ویال؛
- دقت بالاتر دوز دقیق‌تر و قابل تنظیم براساس نیاز بیمار؛
- حمل آسان‌تر مناسب برای استفاده در خارج از منزل یا سفر؛
- کاهش آلودگی و خطای تزریق قلم‌ها نسبت به ویال و سرنگ، امن‌تر و تمیزتر هستند.
نام‌های تجاری انسولین رگولار قلمی
در ایران و جهان، برخی از برندها و مدل‌های قلمی رگولار شامل:
Humulin R Pen
Novolin R FlexPen / Penfill
Actrapid Penfill یا Actrapid FlexPen
در برخی مناطق (از جمله ایران) دسترسی به قلم انسولین رگولار نسبت به انواع آنالوگ (مانند نوورپید، لانتوس و غیره) کمتر است و گاهی فقط به شکل ویال موجود است.
موارد مهم
- پیش از استفاده از قلم رگولار حتما نوع و دوز انسولین را با نسخه پزشک مطابقت دهید؛
- در صورتی که آموزش لازم برای نحوه کار با قلم و تعویض سوزن را ندیده‌اید، از پزشک یا داروساز آموزش بگیرید.
انسولین رگولار به دلیل شروع اثر منطقی (حدود ۳۰ دقیقه)، اوج اثر مناسب (۲ تا ۴ ساعت) و دوام اثر معقول (۶ تا ۸ ساعت) یکی از انسولین‌های پایه در درمان دیابت به ویژه در مدیریت وعده‌های غذایی است. استفاده صحیح و دقیق از این انسولین نقش محوری در کنترل مناسب قند خون به‌ویژه در افراد داراس تشخیص دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 ایفا می‌کند.
هرچند انسولین رگولار دارای عوارض شناخته شده‌ای است، اما با رعایت توصیه‌های پزشکی، تنظیم دقیق دوز و توجه به زمان‌بندی مصرف می‌توان این عوارض را به حداقل رساند. اهمیتی که زمان تزریق این انسولین نسبت به وعده غذایی دارد، باعث شده تا آموزش جامع و پیگیری مستمر بیماران نسبت به کنترل بهتر بیماری دیابت امری حیاتی تلقی گردد.
