مونجارو (Tirzepatide): مقایسه با اوزمپیک/ویگووی، کاهش وزن، عوارض، دوز
مونجارو (Mounjaro) که با نام عمومی تیرزپتاید (Tirzepatide) شناخته می‌شود، نماینده پیشرفته‌ترین تحولات در درمان دیابت نوع ۲ و مدیریت وزن است. این دارو توسط شرکت Eli Lilly توسعه یافته و به دلیل ساختار مولکولی منحصربه‌فرد خود که دو مسیر هورمونی حیاتی را هدف قرار می‌دهد، از داروهای نسل قبلی متمایز می‌شود. تیرزپتاید در ابتدا برای بهبود کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ تایید شد، اما داده‌های چشمگیر در زمینه کاهش وزن منجر به تایید آن توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) ذیل نام تجاری Zepbound در سال ۲۰۲۳، به‌طور خاص برای مدیریت مزمن وزن گردید.
تمایز کلیدی برخلاف داروهایی مانند اوزمپیک (Semaglutide) و ویگووی (Wegovy) که صرفا آگونیست‌های گیرنده GLP-1 هستند، تیرزپتاید یک آگونیست دوگانه است، به این معنی که هم بر گیرنده GLP-1 (Glucagon-Like Peptide-1) و هم بر گیرنده GIP (Glucose-Dependent Insulinotropic Polypeptide) اثر می‌گذارد. این عمل دوگانه، پایه‌ای برای اثربخشی بسیار بالاتر آن در مطالعات بالینی فراهم آورده است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی نقش مونجارو در کنترل وزن و قند خون و همچنین مقایسه آن با اوزمپیک و ویوگووی پرداخته شده است.
مقایسه علمی مونجارو با اوزمپیک و ویگووی (سماگلوتاید)
سماگلوتاید (ماده موثره اوزمپیک و ویگووی) یک پیشرفت بزرگ در مدیریت دیابت و چاقی محسوب می‌شود، اما تیرزپتاید از طریق تاثیر بر تعداد بیشتری از مکانیسم‌های متابولیک توانسته است محدودیت‌های مربوط به اوزمپیک و ویگووی را پشت سر گذاشته است.
مونجارو با ترکیب فعال تیرزپتاید، نسل تازه‌ای از داروهای تنظیم‌کننده متابولیسم است كه همزمان بر دو گیرنده GLP‑1 و GIP تاثیر می‌گذارد؛ در حالی‌كه اوزمپیک و ویگووی با ماده سِماگلوتید تنها گیرنده GLP‑1 را فعال می‌كنند. مونجارو اساسا برای درمان دیابت نوع 2 عرضه شده است (نام دیگر آن Zepbound است) و این دارو تایید FDA را در اكتبر ۲۰۲۳ برای درمان چاقی دریافت كرده است. تاثیر مونجارو در كاهش وزن چشمگیر است و می‌تواند تا حدود 21 درصد از وزن اولیه را كم كند (رقمی كه در مقایسه با ویگووی كه می‌تواند حدود 15% كاهش پدید آورد، تفاوتی محسوس دارد).
تیرزپتاید از دو مسیر مجزا عمل می‌كند. افزون بر كاهشِ اشتها و تخلیه آهسته معده، باعث بهبود قند خون، تنظیم چربی خون و بالا رفتن حساسیت سلولی به انسولین (کاهش مقاومت به انسولین) می‌شود. تزریق تیرزپتاید (همچون اوزمپیک) به‌صورت زیرپوستی و هفتگی انجام می‌سود، اما دوز نهایی آن می‌تواند تا ۱۵ میلی گرم در هفته افزایش یابد، در حالی‌كه حداكثر دوز سماگلوتید 2.4 میلی گرم در هفته است.
از سوی دیگر، اوزمپیک (برای دیابت نوع 2) و ویگووی (برای چاقی) هر دو در ژوئنِ ۲۰۲۱ از سوی FDA تایید شده‌اند و از طریق تقلید عملکرد هورمون GLP‑1 به كنترل قند خون و كاهش اشتها می‌پردازند.
به زبانِ ساده، مونجارو گام بعدی علم در مسیر کنترل قند خون و کاهش وزن است: تركیبی دوگانه كه هم در تعادل قند خون و هم در كاهش وزن تاثیری عمیق‌تر دارد و نگاه نوینی به درمان چاقی و اختلالات متابولیك گشوده است.
تحلیل تفاوت اثربخشی مونجارو، اوزمپیک و ویگویی
اختلاف اصلی در مکانیسم عمل نهفته است. GIP علاوه‌بر تاثیر مستقیم بر ترشح انسولین، نقش مهمی در تنظیم تجمع و ذخیره‌سازی چربی در بافت آدیپوز (چربی) دارد و می‌تواند به‌صورت موثری مصرف انرژی را افزایش دهد. این اثر سینرژیک (هم‌افزا) بین GLP-1 و GIP باعث شده است که داده‌های کاهش وزن مونجارو در مطالعات فاز ۳، به‌صورت قابل‌توجهی بهتر از حداکثر دوز ویگووی باشند.
💊 پروتکل افزایش دوز مونجارو: رویکرد گام‌به‌گام
برای به حداقل رساندن عوارض جانبی گوارشی که در میان داروهای آگونیست GLP-1 رایج است (مانند تهوع و سوء هاضمه)، درمان با مونجارو (تیرزپتاید) همیشه با یک دوز کم آغاز می‌شود و به‌صورت تدریجی افزایش می‌یابد.
هدف از افزایش دوز تدریجی اجازه دادن به سیستم گوارشی برای سازگاری با کاهش سرعت تخلیه معده و تغییرات ایجاد شده در سیگنال‌های اشتها و سیری.
جدول پروتکل استاندارد افزایش دوز مونجارو
ماه اول (هفته ۱ تا ۴) – دوز 2.5 میلی گرم
- این دوز، سطح آغازین و جهت سنجش تحمل‌پذیری بدن است؛
- اثر درمانی قابل‌توجهی بر قند یا وزن ندارد و صرفا برای آماده‌سازی بدن است.
ماه دوم (هفته ۵ تا ۸) – دوز ۵ میلی گرم
- نخستین سطح دوز فعال درمانی است و نقطه آغاز بروز اثرات واقعی دارو بر قند خون و وزن محسوب می‌شود؛
- در این مرحله باید عوارض گوارشی نظیر تهوع، نفخ یا یبوست ارزیابی گردد.
ماه سوم (هفته ۹ تا ۱۲) – دوز 7.5 میلی گرم
- افزایش تدریجی اثر؛ در صورت تحمل مناسب، فرد به سطح دوز میانی می‌رسد؛
- بهبود قابل‌توجه در کنترل اشتها و بهبود قند ناشتا دیده می‌شود.
ماه چهارم (هفته ۱۳ تا ۱۶) – دوز ۱۰ میلی گرم
- دوز متوسط موثر برای بسیاری از افراد دارای تشخیص دیابت که به کنترل پایدار قند نیاز دارند.
- پایش منظم وزن، قند خون و فشار توصیه می‌شود.
ماه پنجم (هفته ۱۷ تا ۲۰) – دوز 12.5 میلی گرم
- سطح نزدیک به بیشینه؛ پیش از دوز نهایی؛
- در بیشتر افراد کاهش وزن محسوس تا این مرحله آغاز شده است.
ماه ششم به بعد – دوز ۱۵ میلی گرم
- دوز نگهدارنده و حداکثر اثربخشی؛
- این بالاترین سطح تآییدشده برای کنترل دیابت نوع ۲ و درمان چاقی است و بیشترین میزان کاهش وزن در مطالعات بالینی در این سطح مشاهده شده است.
نکته بالینیدر صورتی که فرد در هر مرحله‌ای دچار عوارض شدید گوارشی شود، پزشک ممکن است او را در همان دوز فعلی نگه دارد تا تحمل بهتری حاصل شود، یا حتی به دوز قبلی بازگرداند.
🧠 مکانیزم دوگانه GLP-1 + GIP چیست؟
مونجارو (تیرزپتاید) با تقلید از عملکرد دو هورمون روده‌ای (Incretins) عمل می‌کند که هر دو در پاسخ به مصرف مواد غذایی ترشح می‌شوند.
۱. مکانیسم (GLP-1 مشترک با اوزمپیک)
عملکرد این بخش شبیه به سایر داروهای این کلاس است:
- افزایش ترشح انسولین ترشح انسولین را تنها زمانی که سطح قند خون بالا است (وابسته به گلوکز) تحریک می‌کند؛
- کاهش ترشح گلوکاگون این هورمون قند خون را افزایش می‌دهد و تزریق مونجارو موجب سرکوب ترشح گلوکاگون می‌شود؛
- کاهش سرعت تخلیه معده باعث می‌شود غذا برای مدت طولانی‌تری در معده بماند و احساس سیری طولانی‌مدت ایجاد شود؛
- اثرات مرکزی تاثیر مستقیم بر مراکز سیری در مغز و کاهش اشتها دارد.
۲. مکانیسم GIP (متمایزکننده مونجارو (تیرزپتاید))
عملکرد GIP مکمل GLP-1 است و به‌صورت مستقیم بر متابولیسم چربی و حساسیت انسولین تاثیر می‌گذارد:
- بهبود حساسیت به انسولین GIP گیرنده‌های انسولین در سلول‌های چربی و ماهیچه‌ای را تقویت می‌کند و اثربخشی انسولین را افزایش می‌دهد؛
- افزایش مصرف انرژی پژوهش‌های حاکی از این است که ممکن است GIP بر لیپولیز (تجزیه چربی) تاثیر گذاشته و مصرف انرژی کلی بدن را افزایش دهد؛
- تقویت اثر تولید و ترشح انسولین همراه با GLP-1 یک پاسخ انسولینی قوی‌تر و پایدارتر به وعده‌های غذایی ایجاد می‌کند؛
نتیجه ترکیب این دو مسیر باعث می‌شود مونجارو (تیرزپتاید) نه تنها مصرف قند را کنترل کند، بلکه به‌صورت موثری ذخیره چربی را کاهش داده و اشتهای کلی را بیشتر از داروهای GLP-1 تنها مهار کند.
اثرات کاهش وزن مونجارو در مطالعات بالینی
اثربخشی مونجارو در دو کارآزمایی بالینی بزرگ فاز ۳ که شامل افراد دارای تشخیص دیابت و فاقد تشخیص دیابت بوده است، به‌طور قاطع ثابت شده است.
۱. مطالعه SURMOUNT-1 (افراد فاقد تشخیص دیابت نوع 2)
این مطالعه روی بزرگسالان با شاخص توده بدنی (BMI) ۳۰ یا بیشتر، یا BMI ۲۷ و بالاتر همراه با یک عارضه مرتبط با وزن، متمرکز بود و شرکت‌کنندگان پلاسبو دریافت کردند؛
- کاهش وزن با دوز ۱۵ میلی گرم میانگین کاهش وزن تقریبا 20.9 % از وزن پایه پس از ۷۲ هفته بوده است؛
- مقایسه با پلاسبو گروه پلاسبو تنها ۱ تا ۳ درصد کاهش وزن داشته است؛
- نکته کلیدی بیش از یک‌سوم شرکت‌کنندگان در گروه ۱۵ میلی گرم به کاهش وزنی معادل یا بیشتر از ۲۵ % دست یافتند.
۲. مطالعه SURPASS-5 (افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2)
این مطالعه مونجارو (تیرزپتاید) را در برابر انسولین پایه در افراد دارای تشخیص دیابت مقایسه کرده است.
- کاهش وزن با دوز ۱۵ میلی گرم در کنار کنترل عالی قند خون، افراد به‌صورت متوسط 14.7 % کاهش وزن را تجربه کرده‌اند؛
- مقایسه با انسولین گروه انسولین افزایش وزن ناچیزی داشتند، که نشان‌دهنده برتری متابولیک مونجارو است.
جمع‌بندی در مورد اثربخشی کاهش وزن متوسط بیش از ۲۰ درصد، مونجارو (تیرزپتاید) را در حال حاضر به قوی‌ترین داروی تأیید شده برای مدیریت چاقی تبدیل کرده است.
عوارض شایع و نادر مونجارو (تیرزپتاید)
همانند تمام آگونیست‌های این گروه، عوارض جانبی مونجارو (تیرزپتاید) عمدتا گوارشی هستند، اما مکانیسم GIP ممکن است برخی تفاوت‌های ظریفی ایجاد کند.
عوارض شایع مونجارو (در حدود 5% مصرف کنندگان رخ می‌دهد)
این عوارض معمولا در مراحل ابتدایی درمان شایع‌تر هستند و با ادامه مصرف یا تنظیم دوز، اغلب بهبود می‌یابند:
- تهوع شایع‌ترین عارضه است، به‌ویژه پس از تزریق دوز جدید؛
- استفراغ و اسهال؛
- کاهش اشتها (اثر درمانی مطلوب)؛
- سوءهاضمه و نفخ؛
- درد شکم.
عوارض نادر اما جدی مونجارو (هشدارها)
این عوارض نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارند:
- پانکراتیت حاد التهاب خطرناک لوزالمعده (پانکراس). علائم پانکراتیت شامل درد شدید شکم که اغلب به پشت تیر می‌کشد، همراه با استفراغ مداوم، می‌شود. مونجارو (تیرزپتاید) در افرادی که سابقه پانکراتیت یا سنگ‌های صفراوی شدید داشته‌اند، ممنوع است.
- سنگ صفراوی (Cholelithiasis) کاهش وزن سریع، که با مونجارو محتمل‌تر است، می‌تواند منجر به تشکیل سنگ صفرا شود. پایش علائم درد ربع فوقانی راست شکم ضروری است؛
- هیپوگلیسمی (افت قند خون) اگرچه در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که تیرزپتاید را به‌تنهایی مصرف می‌کنند نادر است، اما ریسک افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) زمانی افزایش می‌یابد که با داروهایی مانند انسولین یا سولفونیل‌اورِآها ترکیب شود؛
- نارسایی حاد کلیه ممکن است به دلیل کم‌آبی ناشی از استفراغ یا اسهال شدید رخ دهد.
📉 تاثیرات مونجارو (تیرزپتاید) بر مارکرهای آزمایشگاهی
علاوه‌بر کاهش وزن، مونجارو به‌طور مثبتی بر پروفایل‌های متابولیک اثر می‌گذارد:
- هموگلوبین A1c (HbA1c) در مطالعات مرتبط با دیابت، کاهش HbA1c تا بیش از 2% در دوز ۱۵ میلی گرم مشاهده شده است، که نشان‌دهنده کنترل بسیار قوی قند خون است؛
- تری گلیسیرید (TG) مونجارو (تیرزپتاید) به کاهش سطح تری گلیسیرید خون کمک می‌کند، که یک فاکتور مهم در سلامت قلبی-عروقی است؛
- کلسترول خوب (HDL) افزایش جزئی در کلسترول خوب (HDL) پس از دریافت مونجارو گزارش شده است.
💬 پرسش‌های متداول (FAQ) در مورد مونجارو
۱. آیا می‌توانم بجای اوزمپیک، مونجارو را شروع کنم؟ بله، اما باید تحت نظارت پزشک باشد. این کار نیاز به پروتکل افزایش دوز مجدد دارد. در صورتی که فرد از اوزمپیک با دوز 2.4 میلی گرم استفاده کرده است، می‌بایست درمان با مونجارو را با دوز 2.5 میلی گرم آغاز کند و پروتکل افزایش دوز مونجارو را از ابتدا دنبال نماید؛
۲. آیا مونجارو برای افرادی که سابقه مشکلات کیسه صفرا دارند ایمن است؟ خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا در هر رژیم کاهش وزن سریع وجود دارد. در افرادی که سابقه شناخته‌شده‌ای دارند، می‌بایست با احتیاط بیشتری تجویز شود و فرد می‌بایست به‌صورت منظم در مورد درد شکمی تحت نظر باشد؛
۳. تفاوت اصلی در کاهش وزن بین ویگووی و مونجارو (Zepbound) چیست؟ تفاوت اصلی میان مونجارو و ویگویی ناشی از اثر دوگانه GIP/GLP-1 در مونجارو است. در حالی که ویگووی (سماگلوتاید) میانگین کاهش وزن حدود ۱۵ % را در مطالعات خود نشان داده است، مونجارو در دوز مشابهی به میانگین 20%کاهش وزن دست یافته است؛
۴. طول دوره درمان با مونجارو (تیرزپتاید) چقدر است؟ برای درمان چاقی، مونجارو (تیرزپتاید) به‌عنوان یک درمان مزمن در نظر گرفته می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که پس از قطع دارو، بخش قابل‌توجهی از وزن از دست رفته ظرف یکسال بازمی‌گردد، بنابراین برای حفظ نتایج، مصرف طولانی‌مدت توصیه می‌شود.
🔗 جمع‌بندی نهایی و چشم‌انداز آینده
مونجارو (تیرزپتاید) نقطه عطفی در فارماکولوژی متابولیک محسوب می‌شود. با هدف قرار دادن همزمان GLP-1 و GIP این دارو سطحی از کنترل قند خون و کاهش وزن را ارائه می‌دهد که در نسل‌های قبلی داروهای تزریقی دستیابی به آن دشوار بود.
- مزیت بزرگ اثربخشی بی‌نظیر در کاهش وزن (بالاتر از 15%)؛
- الزام درمانی رعایت دقیق پروتکل افزایش دوز برای مدیریت عوارض گوارشی؛
- توجه ویژه نظارت دقیق بر علائم پانکراتیت و سنگ صفراوی در طول درمان ضروری است.
انتظار می‌رود مونجارو (تیرزپتاید)، به‌ویژه در مدیریت چاقی مقاوم به درمان و آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که نیاز به بهبود همزمان کنترل قند خون و کاهش وزن چشمگیر دارند، به استاندارد طلایی جدیدی تبدیل شود.
