هیپوگلیسمی (افت قند خون): علل و درمان‌ها
هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون (قند خون) به زیر حد نرمال برسد (هرچند که اتفاق نظری در مورد این موضوع وجود ندارد ولی عموما آستانه 70 میلی گرم در دسی لیتر برای هیپوگلیسمی در نظر گرفته می‌شود). گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است و سلول‌های بدن از آن به عنوان منبع تامین انرژی استفاده می‌کنند. بنابراین در نبود آن عملکرد نرمال سلول‌ها دچار اختلال جدی می‌شود. شاید جالب باشد که بدانید در حالی‌که سایر سلول‌های بدن می‌توانند از پروتئین‌ها و چربی‌ها نیز به عنوان منبع انرژی استفاده کنند، گلوکز تنها منبع انرژی سلول‌های مغزی است. هیپوگلیسمی اغلب به علت مداخلات درمانی مرتبط با کنترل قند خون رخ می‌دهد. با این حال، یکسری بیماری‌ها و داروها و عوامل مختلف دیگر نیز می‌توانند باعث افت قند خون شوند.
هیپوگلیسمی نیاز به درمان فوری دارد، چرا که می‌تواند عواقب شدیدی داشته باشد. برای بسیاری از افراد درمان افت شدید قند خون شامل مصرف سریع کربوهیدرات‌های با قند بالا مانند آب میوه یا قرص‌های گلوکز می‌شود. گاهی اوقات، تزریق گلوکاگون یا مراجعه به بیمارستان ممکن است لازم باشد.
در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی علل هیپوگلیسمی و نحوه مدیریت آن پرداخته شده است.
هیپوگلیسمی چیست؟
بدن انسان دارای سازوکار پیچیده‌ای برای کنترل قند خون در محدوده 70 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر است. این سازوکار موجب می‌شود که در ساعات مختلف شبانه روز قند خون بدن ما در یک بازه مشخص قرار داشته باشد. بنابراین، هیپوگلیسمی به معنای کاهش قند خون یا همان گلوکز به آستانه زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر است.
عملکرد سازوکار نترل قند خون از چنان اهمیتی برخوردار است که در صورت نبود آن پس از مصرف مواد خوراکی، قند خون به شدت افزایش می‌یافت و در مواقع استراحت به شدت کاهش می‌یافت. به‌طورکلی دو عامل مصرف مواد خوراکی و استرس موجب افزایش قند خون می‌شود و در مقابل متابولیسم پایه، تحرک فیزیکی (ورزش) و دارو موجب کاهش قند خون می‌شود. سلول‌های بدن انسان برای فعالیت نیازمند انرژی هستند و بخش اعظم این انرژی توسط گلوکز (قند) دریافتی از مواد خوراکی (بهویژه کربوهیدارت‌ها) تامین می‌شود، اما سلول‌ها قادر به دریافت مستقیم گلوکز از جریان خون نیستند و نیازمند یک حامل یا تسهیل‌گر هستند: این حامل هورمون انسولین است که توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس ترشح می‌شود. مکانیسم عمل آن نیز به اینصورت است که پس از هربار مصرف غذا سطح قندخون افزایش می‌یابد. پس از آن حدود دو-سوم گلوکز جذب شده به‌صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و به تدریج در فاصله بین مصرف دو وعده غذایی به صورت گلوکز وارد جریان خون می‌شود. یک‌سوم باقیمانده نیز با استفاده از انسولین موجود در جریان خون وارد سلول شده و به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مکانیسم تاثیر انسولین نیز به اینصورت است که انسولین پس از ورود به جریان خون روی گیرنده‌های انسولینی سلول‌ها قرار می‌گیرد و به سلول پیغام می‌دهد تا گلوکز را از جریان خون دریافت کند. بنابراین، انسولین حکم کلیدی را دارد که به گلوکز اجازه می‌دهد وارد سلول شده و به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، در صورتی‌که گلوکز دریافتی از هر وعده مصرفی بیش از نیاز بدن باشد، انسولین کمک می‌کند تا بخشی از آن به‌صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و در زمان نیاز به انرژی وارد جریان خون شود. بنابراین مهم‌ترین نقش انسولین این است که از طریق تسهیل ورود گلوکز به درون سلول‌ها مانع از افزایش زیاد قندخون (هیپرگلیسمی) شود و در زمان گرسنگی از طریق تجزیه گلیکوژن مانع افت شدید آن (هیپوگلیسمی) شود. در صورتی که این مکانیسم به درستی عمل کند قند خون در محدوده 70 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر قرار خواهد داشت. هرنوع اختلال در این سازوکار موجب هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) و یا هایپوگلیسمی (افزایش شدید قند خون) می‌شود. این تعادل محور اصلی تامین انرژی بدن است. همچنین، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض قند خون بالا مانند آسیب به چشم‌ها، کلیه‌ها (نفروپاتی) و سیستم عصبی (نوروپاتی) دارد.
علت هیپوگلیسمی چیست؟
علت اصلی هیپوگلیسمی یا افت قند خون، عدم تعادل بین سطح گلوکز موجود در خون و نیاز بدن به آن است. به طور کلی، هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که گلوکز به سرعت از خون خارج شود یا به اندازه کافی در خون در دسترس نباشد و آستانه آن به زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر کاهش یابد. علل هیپوگلیسمی را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:
- علل مرتبط با داروها (بهویژه داروهای دیابت)
- مصرف بیش از حد انسولین در افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک که انسولین تزریق می‌کنند، مصرف بیش از حد انسولین شایعترین علت هیپوگلیسمی است، چراکه انسولین قند خون را کاهش می‌دهد و دوز بیش از حد آن می‌تواند منجر به افت شدید قند خون شود؛
- داروهای خوراکی کاهنده قند خون (سولفونیل اوره‌ها و مگلیتینیدها) این داروها با تحریک پانکراس برای ترشح انسولین بیشتر قند خون را پایین می‌آورند. مصرف بیش از حد یا مصرف نادرست این داروها (به‌عنوان مثال، بدون مصرف غذا) می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شود. برای آشنایی بیشتر با عملکرد این گروه از داروها می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)» مراجعه کنید؛
- تداخل دارویی برخی داروها می‌توانند با داروهای دیابت تداخل داشته باشند و اثر کاهندگی قند خون آنها را افزایش دهند.
- علل مرتبط با سبک زندگی و رژیم غذایی
- نخوردن غذا یا تأخیر در وعده‌های غذایی وقتی وعده‌های غذایی به موقع مصرف نشوند، بهویژه در افراد دارای تشخیص دیابت که دارو مصرف می‌کنند، بدن با کمبود گلوکز مواجه شده و دچار افت قند خون می‌شود؛
- ورزش شدید و طولانی مدت فعالیت بدنی شدید، بهویژه بدون مصرف کافی کربوهیدرات قبل، حین و بعد از ورزش، می‌تواند ذخایر گلوکز بدن را تخلیه کرده و منجر به هیپوگلیسمی شود؛
- مصرف الکل الکل می‌تواند مانع از آزاد شدن گلوکز از کبد شود و در نتیجه قند خون را پایین بیاورد، بهویژه اگر با معده خالی مصرف شود.
- علل پزشکی (بیماری‌ها و شرایط خاص)
- بیماری‌های کلیوی و کبدی این اندام‌ها نقش مهمی در تنظیم قند خون دارند. اختلال در عملکرد آنها می‌تواند منجر به هیپوگلیسمی شود؛
- اختلالات هورمونی برخی اختلالات هورمونی مانند کم‌کاری غده فوق کلیوی (بیماری آدیسون) یا کم‌کاری غده هیپوفیز می‌توانند باعث هیپوگلیسمی شوند؛
- تومورهای پانکراس (انسولینوما) این تومورها انسولین بیش از حد تولید می‌کنند و می‌توانند باعث افت مکرر قند خون شوند؛
- سوء تغذیه و گرسنگی طولانی مدت کمبود مواد غذایی و گرسنگی شدید باعث کاهش ذخایر گلوکز بدن و در نتیجه هیپوگلیسمی می‌شود؛
- برخی بیماری‌های نادر بیماری‌هایی مانند بیماری سلیاک و بیماری‌های خودایمنی خاص می‌توانند در موارد نادر به هیپوگلیسمی منجر شوند؛
- هیپوگلیسمی واکنشی (Reactive Hypoglycemia) این نوع هیپوگلیسمی معمولا چند ساعت پس از غذا خوردن، بهویژه غذاهای پر کربوهیدرات ساده، رخ می‌دهد. علت دقیق آن هنوز کاملا مشخص نیست، اما تصور می‌شود به دلیل ترشح بیش از حد انسولین پس از غذا باشد.
- هیپوگلیسمی در نوزادان و کودکان
- نوزادان تازه متولد شده نوزادان، بهویژه نوزادان نارس یا کم وزن، ممکن است به دلیل ذخایر محدود گلوکز و عدم تکامل کامل مکانیسم‌های تنظیم قند خون، مستعد هیپوگلیسمی باشند؛
- بیماری‌های متابولیک ارثی برخی بیماری‌های متابولیک ارثی می‌توانند باعث اختلال در تولید یا استفاده از گلوکز و در نتیجه هیپوگلیسمی شوند.
نکات مهم
- تشخیص دقیق علت هیپوگلیسمی نقش مهمی در تعیین درمان مناسب دارد؛
- اگر به طور مکرر دچار افت قند خون می‌شوید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا علت آن بررسی و درمان شود؛
در افراد دارای تشخیص دیابت آموزش مناسب در مورد مدیریت داروها، رژیم غذایی و فعالیت بدنی برای پیشگیری از هیپوگلیسمی بسیار حیاتی است.
شایعترین علل هیپوگلیسمی
- شایعترین علت هیپوگلیسمی در افراد دارای تشخیص دیابت مصرف داروهای کاهنده قند خون، بهویژه انسولین و داروهای سولفونیل اوره (مانند گلی بن کلامید و گلی کلازید)، است.
- انسولین انسولین هورمونی است که قند خون را پایین می‌آورد. افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 و برخی افراد دیابتی نوع 2 برای کنترل قند خون خود نیاز به تزریق انسولین دارند. اگر دوز انسولین بیش از حد مورد نیاز بدن باشد یا زمان تزریق آن با وعده‌های غذایی هماهنگ نباشد، می‌تواند منجر به افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) شود؛
- داروهای سولفونیل اوره این داروها باعث تحریک پانکراس برای ترشح بیشتر انسولین می‌شوند. مصرف بیش از حد این داروها یا عدم مصرف غذای کافی پس از مصرف دارو می‌تواند باعث کاهش بیش از حد قند خون (هیپوگلیسمی) شود.
دیگر عوامل که می‌توانند خطر هیپوگلیسمی را افزایش می‌دهند عبارتند از
- به تعویق انداختن یا حذف وعده‌های غذایی نخوردن به موقع غذا یا حذف وعده‌های اصلی می‌تواند باعث افت قند خون شود، بهویژه اگر فرد داروهای کاهنده قند خون مصرف می‌کند؛
- ورزش شدید یا طولانی مدت فعالیت بدنی باعث مصرف گلوکز توسط عضلات می‌شود. اگر فرد پیش، حین یا بعد از ورزش غذای کافی مصرف نکند ممکن است دچار هیپوگلیسمی شود؛
- مصرف الکل الکل می‌تواند مانع از آزاد شدن گلوکز از کبد شود و خطر افت قند خون را افزایش دهد، به خصوص اگر با معده خالی مصرف شود؛
- بیماری‌های خاص برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های کلیوی و کبدی می‌توانند بر متابولیسم داروها و گلوکز در بدن تاثیر بگذارند و خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهند.
نکته مهم هیپوگلیسمی می‌تواند برای افراد دارای تشخیص دیابت بسیار خطرناک باشد و در صورت عدم درمان فوری ممکن است منجر به عوارض جدی شود. بنابراین، آموزش و آگاهی در مورد علائم، علل و راه‌های پیشگیری و درمان هیپوگلیسمی برای افراد دیابتی و خانواده‌هایشان بسیار حیاتی است.
علائم و نشانه‌های هیپوگلیسمی
علائم و نشانه‌های هیپوگلیسمی به سرعت ظاهر می‌شوند و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. علائم و نشانه‌های اولیه هیپوگلیسمی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- رنگ پریدگی (رنگ پوست مایل به سفید)؛
- لرزش؛
- عرق کردن؛
- سرگیجه یا سبکی سر؛
- گرسنگی یا تهوع؛
- ضربان قلب نامنظم یا سریع؛
- مشکل در تمرکز؛
- اضطراب یا تحریک پذیری؛
- سردرد؛
- ضعف؛
- تاری دید یا دوبینی؛
- لثه‌ها؛
- سوزن سوزن شدن یا بی حسی لب ها، زبان یا گونه.
همانطور که هیپوگلیسمی تشدید می‌شود، علائم و نشانه‌های آن نیز می‌تواند شامل موارد زیر بشود:
- گیجی، رفتار غیر طبیعی یا هر دو، مانند عدم توانایی در انجام کارهای معمول
- از دست دادن هماهنگی بخش‌های مختلف بدن؛
- مشکل در صحبت کردن یا لکنت زبان؛
- تاری دید یا دوبینی؛
- خواب آلودگی؛
- تشنج؛
- از دست دادن هوشیاری.
علائم هیپوگلیسمی در هنگام خواب
هیپوگلیسمی می‌تواند در هنگام خواب رخ دهد. علائم و نشانه‌های آن ممکن است شما را بیدار کند یا اینمه ممکن است علائم صبحگاهی را تجربه کنید، مانند:
- لباس خواب یا ملافه‌های مرطوب به دلیل تعریق؛
- سردرد؛
- خستگی، گیجی یا هر دو پس از بیدار شدن از خواب؛ و
- رویاهای بد یا کابوس.
هیپوگلیسمی بدون آگاهی
با گذشت زمان دوره‌های مکرر هیپوگلیسمی می‌تواند باعث شود که شما علائم هشداردهنده را احساس نکنید (هیپوگلیسمی بدون آگاهی). هنگامی که این اتفاق می‌افتد هیپوگلیسمی شدید به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهد. هیپوگلیسمی بدون آگاهی در افراد دارای تشخیص دیابت که انسولین مصرف می‌کنند یا داروهای خوراکی برای دیابت مصرف می‌کنند، شایع‌تر است.
اگر شما هیپوگلیسمی بدون آگاهی دارید، پزشک ممکن است سطح قند خون شما را کمی بالاتر تعیین کند، بنابراین بهتر می‌توانید از دوره‌های هیپوگلیسمی آگاه شوید. همچنین، صحبت با پزشک خود در مورد اینکه آیا سیستم نظارت مداوم گلوکز (CGM) می‌تواند به شما کمک کند مفید است. CGM دستگاهی است که سطح قند خون شما را هر چند دقیقه یکبار پایش می‌کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر شما علائم هیپوگلیسمی دارید، سطح قند خون خود را بررسی کنید. اگر پایین است (زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر یا 3.9 میلی مول در لیتر) دچار هیپوگلیسمی شده‌اید.
علل هیپوگلیسمی
هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون شما خیلی پایین می‌رود. علل زیادی برای هیپوگلیسمی وجود دارد. شایعترین آنها عوارض جانبی داروهای مورد استفاده برای درمان دیابت است. اما هیپوگلیسمی می‌تواند توسط مشکلات سلامتی دیگر و همچنین عوامل مختلف دیگر ایجاد شود.
به طور معمول، وقتی غذا می‌خورید، بدن شما آن را به گلوکز تجزیه می‌کند. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن شماست. گلوکز وارد جریان خون می‌شود و لوزالمعده (پانکراس) را برای ترشح انسولین تحریک می‌کند. انسولین به گلوکز اجازه می‌دهد تا وارد سلول‌ها شود و انرژی مورد نیاز بدن را تامین کند. گلوکز اضافی در کبد و عضلات به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود. وقتی برای چند ساعت غذا نمی‌خورید، قند خون کاهش می‌یابد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، لوزالمعده ترشح انسولین را کاهش می‌دهد. گلیکوژن ذخیره شده در کبد و عضلات به گلوکز تجزیه می‌شود تا قند خون را در محدوده نرمال نگه دارد.
در افراد دارای تشخیص دیابت این فرآیند ممکن است به درستی کار نکند و در برخی موارد منجر به هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) می‌شود. هیپوگلیسمی می‌تواند در صورت مصرف بیش از حد داروهای دیابت (مانند انسولین یا سولفونیل اوره‌ها)، نخوردن غذای کافی یا از دست دادن وعده‌های غذایی، یا ورزش بیش از حد معمول رخ دهد.
هیپوگلیسمی در افراد دارای تشخیص دیابت
اگر دیابت دارید، هیپوگلیسمی می‌تواند زمانی رخ دهد که بدن شما انسولین زیادی داشته باشد نسبت به گلوکز موجود در خون شما. این می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:
- مصرف بیش از حد انسولین یا داروهای دیابت این شایعترین علت هیپوگلیسمی در افراد دارای تشخیص دیابت است؛
- از دست دادن یک وعده غذایی یا میان وعده، یا خوردن کمتر از حد معمول هنگامی که غذا نمی‌خورید، قند خون شما کاهش می‌یابد. اگر داروهای دیابت مصرف می‌کنید، ممکن است قند خون شما خیلی پایین بیاید؛
- افزایش فعالیت بدنی ورزش باعث می‌شود بدن شما از گلوکز بیشتری برای انرژی استفاده کند. اگر قبل از ورزش میان وعده نخورید یا دوز داروی خود را تنظیم نکنید، ممکن است دچار هیپوگلیسمی شوید؛
- نوشیدن الکل الکل می‌تواند از آزاد شدن گلوکز از کبد جلوگیری کند، که می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شود. این امر به ویژه در صورتی صادق است که الکل را با معده خالی بنوشید؛
- نارسایی کلیوی کلیه‌ها به دفع داروها از بدن کمک می‌کنند. اگر کلیه‌های شما به درستی کار نمی‌کند داروهای دیابت می‌توانند در بدن شما جمع شوند و باعث هیپوگلیسمی شوند.
هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی
هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی کمتر شایع است. با این حال، هنوز هم می‌تواند رخ دهد. علل هیپوگلیسمی در افراد غیر دیابتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- داروها برخی داروها، مانند کینین (برای درمان مالاریا) و پنتامیدین (برای درمان پنومونی پنوموسیستیس) می‌توانند باعث هیپوگلیسمی شوند؛
- بیماری‌های خاص برخی بیماری‌ها می‌توانند بر تولید گلوکز در بدن تاثیر بگذارند و باعث هیپوگلیسمی شوند. این بیماری‌ها شامل هپاتیت شدید، اختلالات کلیوی و تومور لوزالمعده تولید کننده انسولین (انسولینوما) می‌شوند؛
- گرسنگی طولانی مدت گرسنگی طولانی مدت، مانند روزه‌داری طولانی مدت، می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شود. این به این دلیل است که بدن شما گلوکز کافی برای انرژی ندارد؛
- مصرف بیش از حد الکل مصرف بیش از حد الکل می‌تواند از آزاد شدن گلوکز از کبد جلوگیری کند و باعث هیپوگلیسمی شود؛
- جراحی چاقی جراحی چاقی، مانند بای پس معده، می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شود. این به این دلیل است که جراحی می‌تواند نحوه جذب غذا توسط بدن شما را تغییر دهد؛
- هیپوگلیسمی واکنشی یا بعد از غذا این نوع هیپوگلیسمی در عرض چند ساعت پس از غذا خوردن رخ می‌دهد. تصور می‌شود که به این دلیل رخ می‌دهد که بدن شما انسولین بیش از حدی پس از غذا خوردن آزاد می‌کند.
گاهی اوقات، علت هیپوگلیسمی مشخص نیست که هیپوگلیسمی ایدیوپاتیک نامیده می‌شود.
عوامل خطر هیپوگلیسمی
هر کسی که دیابت دارد و داروهای کنترل قند خون مصرف می‌کند، در معرض ریسک هیپوگلیسمی قرار دارد. عوامل خطری که احتمال هیپوگلیسمی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- افزایش دوز داروهای دیابت؛
- عدم مصرف وعده‌های غذایی یا میان وعده‌ها؛
- ورزش بیشتر از حد معمول؛
- نوشیدن الکل؛
- بیماری کلیوی؛
- بیماری کبدی.
عوامل خطری که احتمال هیپوگلیسمی را در افراد غیر دیابتی افزایش می‌دهند عبارتند از:
- مصرف داروهای خاص؛
- بیماری‌های خاص؛
- گرسنگی طولانی مدت؛
- مصرف بیش از حد الکل؛
- جراحی چاقی.
عوارض هیپوگلیسمی
هیپوگلیسمی درمان نشده می‌تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:
- تشنج؛
- از دست دادن هوشیاری؛
- آسیب مغزی؛
- مرگ.
هیپوگلیسمی همچنین می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- افتادن؛
- تصادفات رانندگی؛
- مشکل در عملکرد در محل کار یا مدرسه؛
- کاهش کیفیت زندگی.
پیشگیری از هیپوگلیسمی
بهترین راه برای پیشگیری از هیپوگلیسمی همکاری با پزشک برای ایجاد یک برنامه درمانی دیابت است که برای شما مناسب باشد. این برنامه درمانی باید شامل موارد زیر باشد:
- نظارت منظم بر قند خون؛
- مصرف داروها طبق دستور پزشک؛
- خوردن وعده‌های غذایی و میان وعده‌های منظم؛
- ورزش منظم؛
- دانستن علائم و نشانه‌های هیپوگلیسمی و نحوه درمان آن؛
- پوشیدن دستبند یا گردنبند هشدار پزشکی برای اطلاع دادن به دیگران که دیابت دارید.
اگر شما هیپوگلیسمی بدون آگاهی دارید، پزشک ممکن است سطح قند خون شما را کمی بالاتر تعیین کند، بنابراین شما بهتر می‌توانید از دوره‌های هیپوگلیسمی آگاه باشید. همچنین، صحبت با پزشک خود در مورد اینکه آیا سیستم نظارت مداوم گلوکز (CGM) می‌تواند به شما کمک کند مفید است.
تشخیص هیپوگلیسمی
پزشک معمولا می‌تواند هیپوگلیسمی را بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش خون تشخیص دهد.
آزمایش خون
آزمایش خون برای اندازه گیری سطح قند خون انجام می‌شود. هیپوگلیسمی زمانی تشخیص داده می‌شود که سطح قند خون شما زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر (3.9 میلی مول در لیتر) باشد. برای آشنایی با انواع مختلف آزمایشات قند خون می‌توانید به مقاله «روش‌های نوین تشخیص دیابت: راهنمای کامل برای تشخیص دیابت نوع یک و دو» مراجعه کنید.
آزمایشات اضافی
اگر شما هیپوگلیسمی دارید اما دارای تشخیص دیابت نیستید، پزشک شما ممکن است آزمایشات اضافی را برای تعیین علت هیپوگلیسمی انجام دهد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر بشود:
- آزمایش تست تحمل گلوکز خوراکی این آزمایش سطح قند خون شما را پس از نوشیدن یک محلول شیرین اندازه گیری می‌کند؛
- آزمایش وعده غذایی مخلوط این آزمایش سطح قند خون شما را پس از خوردن یک وعده غذایی مخلوط اندازه گیری می‌کند؛
- آزمایش روزه داری این آزمایش سطح قند خون شما را پس از روزه داری اندازه گیری می‌کند؛
- آزمایش انسولین و C-پپتید این آزمایشات سطح انسولین و C-پپتید را در خون اندازه‌گیری می‌کنند. C- پپتید ماده‌ای است که هنگام تولید انسولین توسط لوزالمعده ساخته می‌شود. این آزمایشات می‌توانند به تعیین اینکه آیا لوزالمعده انسولین بیش از حدی تولید می‌کند یا خیر، کمک کنند.
- آزمایش تصویربرداری پزشک ممکن است آزمایش تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی را برای بررسی تومور در لوزالمعده شما تجویز کند.
درمان هیپوگلیسمی
هدف از درمان هیپوگلیسمی بازگرداندن سریع سطح قند خون شما به محدوده نرمال است. درمان هیپوگلیسمی به شدت علائم شما بستگی دارد.
درمان فوری برای هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط
شما می‌توانید هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط را خودتان درمان کنید. سعی کنید یکی از درمان‌های سریع زیر را انجام دهید:
15 تا 20 گرم گلوکز یا کربوهیدرات‌های سریع اثر مصرف کنید. در ادامه فهرستی از غذاها یا نوشیدنی‌های شیرینی به سرعت در بدن به گلوکز تجزیه می‌شوند ارائه شده است. گزینه‌ها عبارتند از:
قرص‌های گلوکز یا ژل گلوکز؛
آب میوه یا نوشابه غیر رژیمی (نه نوشابه رژیمی)؛
یک قاشق غذاخوری عسل یا شکر؛
آبنبات‌های سخت.
15 دقیقه صبر کنید. دوباره قند خون خود را بررسی کنید.
- اگر قند خون شما هنوز زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر (3.9 میلی مول در لیتر) است، درمان را تکرار کنید.
- هنگامی که قند خون شما به محدوده نرمال بازگشت، یک میان وعده یا وعده غذایی بخورید. اگر تا یک ساعت دیگر وعده غذایی خود را نمی‌خورید، برای جلوگیری از افت دوباره قند خون، یک میان وعده بخورید. یک میان وعده خوب می‌تواند نان تست و کره بادام زمینی یا کراکر و پنیر باشد؛
- روهای مهارکننده آلفا-گلوکوزیداز (مانند آکاربوز یا میگلیتول) مصرف می‌کنید، برای درمان هیپوگلیسمی خود از قرص‌های گلوکز یا ژل گلوکز استفاده کنید. این داروها مانع از تجزیه سایر قندها می‌شوند، بنابراین آب میوه یا آبنبات کار نخواهد کرد.
درمان اورژانسی هیپوگلیسمی شدید
اگر هیپوگلیسمی شدید دارید یا هوشیاری خود را از دست داده‌اید، به تزریق گلوکاگون یا مراقبت اضطراری در بیمارستان نیاز دارید.
تزریق گلوکاگون گلوکاگون هورمونی است که می‌تواند به سرعت سطح قند خون شما را افزایش دهد. ممکن است در کیت تزریق تجویز شده در دسترس باشد. اگر در معرض خطر هیپوگلیسمی هستید، با پزشک خود صحبت کنید که آیا باید کیت گلوکاگون داشته باشید یا خیر و چگونه از آن استفاده کنید. اعضای خانواده و دوستان را در مورد نحوه استفاده از کیت گلوکاگون آموزش دهید؛
مراقبت اضطراری اگر تزریق گلوکاگون در دسترس نیست یا کارساز نیست، برای درمان فوری هیپوگلیسمی به اورژانس محلی بروید. در بیمارستان، گلوکز مستقیما به ورید شما تزریق می‌شود.
پس از درمان هیپوگلیسمی شدید، حتی اگر احساس بهتری دارید، در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید.
درمان علت زمینه‌ای هیپوگلیسمی
درمان هیپوگلیسمی غیر دیابتی به علت زمینه‌ای بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر هیپوگلیسمی ناشی از تومور باشد، ممکن است برای برداشتن تومور به جراحی نیاز باشد. اگر هیپوگلیسمی ناشی از دارو باشد، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر دهد یا داروی دیگری را تجویز کند.
تفاوت هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی
هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی دو حالت پزشکی مرتبط با سطح قند خون هستند که در افراد دیابتی و گاهی غیر دیابتی رخ می‌دهند. این دو حالت در جهت مخالف یکدیگر عمل می‌کنند و علائم و درمان‌های متفاوتی دارند.
- هیپوگلیسمی (افت قند خون)
هیپوگلیسمی به وضعیتی گفته می‌شود که سطح قند خون به طور غیرطبیعی پایین می‌آید. معمولا زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون به کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) برسد.
علل شایع هیپوگلیسمی
- مصرف بیش از حد داروهای دیابت (مانند انسولین یا داروهای سولفونیل اوره)؛
- نخوردن وعده‌های غذایی یا حذف وعده‌های غذایی؛
- فعالیت بدنی شدید و بیش از حد؛
- مصرف الکل به ویژه بدون غذا؛
- بیماری‌های خاص مانند نارسایی کلیوی یا کبدی (به ندرت).
علائم هیپوگلیسمی
- لرزش و تعریق؛
- سرگیجه و گیجی؛
- گرسنگی شدید؛
- تپش قلب؛
- اضطراب و تحریک‌پذیری؛
- تاری دید؛
- در موارد شدید: تشنج، از دست دادن هوشیاری، کما.
درمان هیپوگلیسمی
مصرف سریع قندهای ساده مانند آب‌میوه، قند حبه، عسل یا قرص گلوکز؛
در موارد شدید و عدم هوشیاری، تزریق گلوکاگون یا تزریق وریدی گلوکز توسط پزشک؛
مصرف یک وعده غذایی یا میان‌وعده حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده پس از رفع علائم اولیه.
برای آشنایی با نوشیدنی‌هایی که قند خون را سریعا افزایش می‌دهند می‌توانید به مقاله «بهترین شیرین کننده برای افراد دیابتی» مراجعه کنید.
- هیپرگلیسمی (افزایش شدید قند خون)
هیپرگلیسمی به وضعیتی گفته می‌شود که سطح قند خون به طور غیرطبیعی بالا می‌رود. معمولا زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون به بالاتر از 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) قبل از غذا یا بالاتر از 180 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) دو ساعت بعد از غذا برسد.
علل شایع هیپرگلیسمی
- دیابت کنترل نشده یا مدیریت نامناسب دیابت؛
- خوردن بیش از حد کربوهیدرات؛
- عدم فعالیت بدنی کافی؛
- بیماری‌ها یا عفونت‌ها؛
- استرس؛
- برخی داروها (مانند کورتیکواستروئیدها).
علائم هیپرگلیسمی
- تشنگی بیش از حد؛
- تکرر ادرار؛
- خستگی و ضعف؛
- تاری دید؛
- خشکی پوست؛
- بهبودی دیرهنگام زخم‌ها؛
- در موارد شدید: کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا سندرم هیپراسمولار هایپرگلیسمیک غیرکتونی (HHS)، که شرایط اورژانسی هستند.
درمان هیپرگلیسمی
- مصرف داروهای دیابت طبق تجویز پزشک (مانند انسولین یا داروهای خوراکی)؛
- تغییر سبک زندگی شامل رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم؛
- نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی؛
- در موارد شدید مانند DKA یا HHS، بستری در بیمارستان و درمان فوری.
هیپوگلیسمی (افت قند خون) | هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) | |
سطح قند خون | قند خون پایین (زیر 70 mg/dL mg/dL) | قند خون بالا (بالای 130 mg/dL قبل از غذا یا 180 mg/dL بعد از غذا) |
علت اصلی | داروهای دیابت، گرسنگی، فعالیت زیاد | دیابت کنترل نشده، خوردن زیاد، فعالیت کم |
علائم | لرزش، سرگیجه، گرسنگی، تپش قلب | تشنگی، تکرر ادرار، خستگی، تاری دید |
درمان فوری | قندهای ساده، گلوکاگون | داروها، تغییر سبک زندگی |
خطر جدی | از دست دادن هوشیاری، کما | کتواسیدوز دیابتی (DKA)، سندرم هیپراسمولار هایپرگلیسمیک غیرکتونی (HHS) |
2 نظر
[…] لیتر قرار خواهد داشت. هرنوع اختلال در این سازوکار موجب هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) و یا هایپوگلیسمی (افزایش شدید قند […]
[…] از حد قند خون (هیپرگلیسمی) یا پایین آمدن بیش از حد آن (هیپوگلیسمی) شود. هر دوی این شرایط می‌تواند جدی باشد و در صورت عدم […]