نقش خیار در کنترل قند خون افراد دارای تشخیص دیابت
- Shekarban
- تغذیه دیابتی

خیار یکی از سبزیجات محبوب و مغذی است که در بسیاری از رژیمهای غذایی وجود دارد. این سبزی با آب و مواد مغذی فراوان، یکی از گزینههای عالی برای رفع تشنگی و تامین نیازهای غذایی بدن به شمار میآید. خیار، عموما به دلیل محتوای بالای آب (حدود 95%) و کالری بسیار کم (حدود ۱۶ کیلو کالری در هر ۱۰۰ گرم)، بهعنوان یک میان وعده ایدهآل و کمکالری شناخته میشود.
از دیرباز، خیار به عنوان یک خوراکی خنککننده و مفید برای سلامتی شناخته شده است. در طب سنتی نیز خواص متعددی برای آن ذکر شده است که از جمله آنها میتوان به کمک به هضم، پاکسازی بدن و بهبود عملکرد کلیهها اشاره کرد. علاوهبر این، خیار حاوی ویتامینها و مواد معدنی فراوانی است که هر کدام به حفظ و بهبود عملکرد اجزای مختلف بدن انسان کمک میکنند. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی ارزش غذایی خیار و نقش آن در کنترل قند خون پرداخته شده است.

از جمله مواد مغذی موجود در خیار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ویتامین C یک آنتیاکسیدان قوی است که به حفظ سلامت سیستم ایمنی و پوست کمک میکند. ویتامین C از طریق کاهش رادیکالهای آزاد، روند پیری سلولها را کند میکند و به بهبود زخمها نیز کمک میکند؛
- ویتامین K برای بهبود عملکرد فرآیند لخته شدن خون و حفظ سلامت استخوانها بسیار مهم است. کمبود ویتامین K میتواند خطر خونریزی و مشکلات استخوانی را افزایش دهد؛
- پتاسیم یکی از الکترولیتهای ضروری بدن است که به تنظیم فشار خون، عملکرد عضلات و حفظ تعادل مایعات بدن کمک میکند. پتاسیم نقش مهمی در سلامت قلب و کلیهها دارد؛
- فیبر مصرف فیبر برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش بسیار حائز اهمیت است. فیبر خوراکی کمک میکند تا فرایند هضم بهتر انجام شود و سلامت رودهها حفظ گردد.
بنابراین، خیار نه تنها به خاطر طعم و بافت تازه و خنککنندهاش محبوب است، بلکه به دلیل ترکیب ارزشمند مواد مغذی، نقش مهمی در تغذیه و حفظ سلامت افراد دارد.
نقش خیار در کنترل قند خون و دیابت
دیابت یکی از بیماریهای مزمن شایع است که به دلیل ناتوانی بدن در تنظیم میزان قند خون رخ میدهد. کنترل قند خون برای جلوگیری از عوارض جدی دیابت، مانند بیماریهای قلبی و عروقی، آسیبهای عصبی (نوروپاتی)، آسیب به چشمها (رتینوپاتی) و مشکلات کلیوی (نفروپاتی) حیاتی است. رژیم غذایی یکی از مهمترین عوامل در مدیریت دیابت بهشمار میآید.
خیار به دلیل ترکیب خاص مواد مغذی و ویژگیهای منحصر به فردش میتواند در کنترل قند خون و کمک به مدیریت دیابت نقش مؤثری ایفا کند. در ادامه، به شرح جزئیات این نقشها پرداخته شده است:
- کم کالری و پرآب خیار با داشتن کالری بسیار کم (حدود ۱۶ کیلو کالری در هر ۱۰۰ گرم) و بیش از 95 %آب، میان وعدهای ایدهآل بهشمار میرود. مصرف مواد غذایی کم کالری و پرآب به کاهش وزن کمک میکند، که یکی از عوامل کلیدی در بهبود حساسیت بدن به انسولین (کاهش مقاومت به انسولین) و کنترل دیابت به شمار میرود. مطالعات متعددی نشان دادهاند که کاهش وزن میتواند به کاهش مقاومت به انسولین و بهبود عملکرد سلولهای پانکراس منجر شود.
علاوه بر این، مصرف خوراکیهایی با محتوای آب بالا باعث افزایش احساس سیری میشود و به کاهش مصرف کالری کل کمک میکند. این خصوصیت خیار را به یک گزینه عالی برای کسانی تبدیل میکند که در کنترل وزن و قند خون تلاش میکنند.
- فیبر بالا خیار علاوهبر آب، حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر، بهویژه فیبر محلول، است. فیبر محلول در تماس با آب ژلگونه میشود و باعث کند شدن فرآیند هضم و جذب قند میشود. این موضوع به جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون کمک میکند.
فیبر همچنین به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کرده و با افزایش حجم مدفوع حرکات روده را تنظیم میکند که برای افراد دارای تشخیص دیابت که ممکن است با مشکلات گوارشی روبرو باشند، مفید است. پژوهشها نشان دادهاند که مصرف فیبر خوراکی میتواند به کاهش قند خون، بهبود کنترل متابولیکی و کاهش عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی در دیابت نوع ۲ کمک کند.
- کاهش جذب قند ترکیب آب، الکترولیتها و فیبر در خیار باعث میشود جذب گلوکز از مواد غذایی دیگر کاهش یابد. این امر به معنای کنترل بهتر قند خون پس از وعدههای غذایی است. عوامل دیگری مانند منیزیم و آنتی اکسیدانهای موجود در خیار نیز میتوانند در تعدیل جذب قند مؤثر باشند. منیزیم به عنوان یک فاکتور کمکی در واکنشهای متابولیکی نقش دارد که متابولیسم گلوکز و حساسیت به انسولین را بهبود میبخشد.
- آنتیاکسیدانها و خاصیت ضدالتهابی التهاب مزمن یکی از عوامل زمینهساز مقاومت به انسولین و پیشرفت دیابت است. خیار با داشتن ویتامین C و دیگر آنتیاکسیدانها مانند فلاونوئیدها و کافئیک اسید، به کاهش التهاب کمک میکند. این آنتیاکسیدانها رادیکالهای آزاد را خنثی کرده و از آسیبهای اکسیداتیو سلولها جلوگیری میکنند. کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو به بهبود حساسیت به انسولین (کاهش مقاومت به انسولین) کمک کرده و خطر بروز عوارض قلبی عروقی که در بیماران دیابتی رایج است را کاهش میدهد.
- بهبود تنظیم قند خون برخی از مطالعات آزمایشگاهی نشان دادهاند که عصارههای خیار شامل مواد فعال زیستی هستند که میتوانند فعالیت آنزیمهای مرتبط با متابولیسم گلوکز را تنظیم کنند. این مواد ممکن است در کنترل قند خون، افزایش تحمل گلوکز و حتی تحریک ترشح انسولین نقش داشته باشند. البته برای تایید این نتایج، نیاز به مطالعات بالینی بیشتری است، ولی شواهد اولیه بسیار امیدوارکننده هستند.

ترکیب شیمیایی خیار و تاثیر آن در سلامت دیابتیها
برای درک بهتر چگونگی اثرات خیار بر قند خون لازم است به ترکیبات شیمیایی موجود در این سبزی نگاه دقیقتری بیندازیم:
- کومارینها کومارینها دستهای از ترکیبات طبیعی هستند که اثرات ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی دارند. مطالعات نشان دادهاند که این ماده میتواند به کاهش فشار خون و بهبود عملکرد متابولیکی کمک کند؛
- لکتینها لکتینها پروتئینهای گیاهی هستند که بر جذب گلوکز و تنظیم انسولین تاثیر میگذارند. برخی از پژوهشها نشان دادهاند که لکتینهای موجود در خیار میتوانند به کاهش مقاومت به انسولین کمک کنند؛
- فنولها و فلاونوئیدها این آنتیاکسیدانهای قوی موجود در خیار به کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو کمک میکنند، که هر دو در بروز و تشدید دیابت نقش دارند؛
- ویتامینها و مواد معدنی ویتامینهای گروه B نیز در خیار وجود دارند که در مسیرهای متابولیسمی گلوکز نقش دارند. پتاسیم و منیزیم برای تنظیم فشار خون و متابولیسم گلوکز حیاتی هستند.
روشهای مصرف خیار برای بهرهمندی از مزایا
برای بهرهمندی حداکثری از فواید خیار در کنترل قند خون و دیابت روشهای مختلفی وجود دارد:
- مصرف خیار بهصورت تازه و خام بهترین و سادهترین روش مصرف خیار، تازه و بهصورت خام است تا تمام ویتامینها و مواد معدنی محفوظ بمانند؛
- اضافه کردن به سالادها ترکیب خیار با سبزیجات تازه دیگر میتواند یک وعده غذایی کمکالری، سرشار از فیبر و ویتامینها فراهم کند؛
- آب خیار آب خیار یک نوشیدنی کمکالری و خنککننده است که برای افرادی که مشکل بلع دارند یا تمایل به نوشیدن مایعات بیشتر دارند، مناسب است؛
- عصاره یا پودر خیار در برخی مکملها و داروهای گیاهی، عصاره یا پودر خیار استفاده میشود که البته توصیه میشود حتما با نظر پزشک یا متخصص تغذیه مصرف شود.
توصیهها و نکات مهم برای افراد دیابتی
- مشورت با متخصص تغذیه و پزشک پیش از ایجاد تغییرات اساسی در رژیم غذایی، مشورت با متخصصین مربوطه ضروری است. هر فرد دیابتی نیازهای خاص خود را دارد و ممکن است رژیم غذایی متفاوتی برایش مناسب باشد؛
- عدم مصرف بیش از حد اگرچه خیار یک غذای سالم و مفید است، مصرف بیش از حد هر ماده غذایی میتواند مشکلاتی ایجاد کند. اعتدال در مصرف همه چیز ضروری است؛
- توجه به داروها و تداخلات احتمالی مصرف عصارهها و مکملهای حاوی خیار باید با دقت و زیر نظر متخصص صورت گیرد تا تداخل با داروهای مصرفی ایجاد نکند؛
- ترکیب با رژیم غذایی متعادل خیار به تنهایی نمیتواند معجزه کند، بلکه باید بخشی از یک سبک زندگی سالم شامل ورزش منظم، کاهش مصرف قندهای ساده و مدیریت استرس باشد.
خیار نه تنها بهعنوان یک انتخاب خوشمزه و مرطوب کننده شناخته میشود، بلکه میتواند بهویژه برای افراد دارای تشخیص دیابت یک گزینه مفید در رژیم غذایی باشد. با توجه به محتوای بالای آب، کالری کم، فیبر و مزایای دیگر گنجاندن خیار در وعدههای غذایی به کنترل قند خون و حفظ سلامتی کمک میکند.
خصوصیات ضدالتهابی، آنتیاکسیدانی و تنظیمکننده قند خیار از جمله عواملی است که مصرف منظم آن را برای افراد دارای تشخیص دیابت مفید ساخته است. البته استفاده از خیار باید همراه با نظارت پزشکی و بهعنوان بخشی از یک برنامه جامع درمانی باشد.
لذا توصیه میشود که افراد دارای تشخیص دیابت با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه، خیار را به رژیم غذایی خود اضافه کنند تا بتوانند از مزایای سلامتی آن بهرهمند شوند و زندگی سالمتری داشته باشند.

میزان قند خیار و گوجه
خیار و گوجهفرنگی جزء سبزیهای پرکاربرد در سبد غذایی ایرانی هستند. علاوهبر طعم تازه و آبدار، هر دوی این سبزیها قند نسبتا کمی دارند و با کالری پایین برای همه بهویژه افراد دیابتی مناسب هستند. در ادامه مقادیر متوسط قند و نکات مرتبط را بررسی میکنیم.
میزان قند خیار (در ۱۰۰ گرم)
- قند کل حدود 1.5 تا 2.0 گرم؛
- کربوهیدرات کل حدود 3.6 گرم؛
- کالری حدود 12 کیلوکالری.
میزان گوجه فرنگی (در ۱۰۰ گرم)
- قند کل حدود 2.5 تا 4.0 گرم؛
- کربوهیدرات کل حدود 3.9 گرم؛
- کالری حدود 18 کیلو کالری.
شاخص گلیسمی
خیار شاخص گلیسمی خیار بسیار پایین است (حدود 15)؛
گوجه فرنگی شاخص گلیسمی گوجه فرنگی پایین است (حدود 15 تا30).
شاخص گلیسمی پایین به این معناست که افزایش قند خون پس از مصرف این سبزیها کند و کنترلپذیر است. برای آشنایی بیشتر با شاخص گلیسمی و نحوه محاسبه آن میتوانید به مقاله «هرآنچه باید در مورد شاخص گلیسمی و کربوهیدرات شماری بدانید» مراجعه کنید.
نکات کاربردی
- مصرف خام بهترین روش برای بهرهمندی از آب و فیبر است؛
- ترکیب در سالاد سالاد شیرازی (خیار، گوجه، پیاز و نعنا) یا انواع سسهای سبک؛
- حد مجاز روزانه بهعنوان یک سهم حجمی (حدود 100 تا۲۰۰ گرم در روز) در برنامه غذایی افراد دیابتی قابل گنجاندن است.
خیار و گوجه فرنگی با قند و کالری پایین، منبع خوبی از آب، ویتامین C و آنتیاکسیدانها هستند. جایگزین سبزیهای نشاستهای یا میوههای پرقند در سالاد و وعدههای پیش غذا میتواند به کنترل بهتر قند خون و کمک به سلامت کلی بدن کمک کند.

ماست و خیار و دیابت
ماست و خیار ترکیبی سنتی و محبوب در سفرههای ایرانی است. این خوراک ساده و خوش طعم با طبع خنک در تابستان باعث رفع تشنگی و تامین رطوبت بدن میشود. برای افراد دارای تشخیص دیابت این ترکیب میتواند یک میان وعده یا پیشغذای مناسب باشد.
ترکیبات اصلی
ماست کمچرب یا پرچرب
- پروتئین بالا؛
- چربی متغیر (بسته به نوع ماست)؛
- کربوهیدرات (قند لاکتوز) حدود 4 تا ۵ گرم در ۱۰۰ گرم.
خیار تازه
- آب فراوان (بیش از 90%)؛
- قند طبیعی حدود 1.5 تا ۲ گرم در ۱۰۰ گرم؛
- فیبر غذایی حدود 0.5 تا ۱ گرم در ۱۰۰ گرم.
شاخص گلیسمی و بار گلیسمی
- ماست شاخص گلیسمی پایین (حدودا 14 تا۳۰)؛
- خیار: شاخص گلیسمی بسیار پایین (حدودا ۱۵).
بار گلیسمی مجموع این دو در یک وعده معمول (حدود 150 تا۲۰۰ گرم ماست و ۱۰۰ گرم خیار) بسیار کم است و افزایش ناگهانی قند خون را به همراه ندارد.
فواید ماست و خیار برای افراد دارای تشخیص دیابت
- کنترل قند خون قند لاکتوز و قند خیار دیر جذب میشوند؛
- احساس سیری پروتئین ماست و فیبر خیار به مصرف کمتر مواد خوراکی کمک میکند؛
- تامین ریزمغذیها
- ماست: کلسیم، ویتامین B2 و پروبیوتیک؛
- خیار پتاسیم، ویتامین K و آنتیاکسیدان.
نکات مصرف
- از ماست کمچرب یا ماست پروبیوتیک استفاده کنید؛
- خیار را با پوست (پس از شستوشو) مصرف کنید تا فیبر بیشتری داشته باشد؛
- از افزودن شکر، عسل یا سسهای چرب و پرکالری خودداری کنید؛
- مقدار استاندارد: یک کاسه (۲۰۰گرم ماست + ۱۰۰گرم خیار) معادل ۱ سهم سبزی و ۱/۲ سهم لبنیات در برنامه غذایی است.
ماست و خیار با قند و کالری پایین، شاخص گلیسمی پایین و ترکیب پروتئین-فیبر، گزینهای ایدهآل برای میان وعده یا پیشغذا در رژیم افراد دارای تشخیص دیابت است. مصرف منظم و به اندازه این خوراکی به کنترل بهتر قند خون و احساس سیری کمک میکند.

آیا خیار قند دارد؟
خیار با بافت آبدار و طعم ملایم، یکی از سبزیهای محبوب سبد غذایی ماست. بسیاری از افراد، بهویژه افراد دارای تشخیص دیابت، این پرسش را مطرح میکنند که آیا خیار حاوی قند است و مصرف آن چه تاثیری روی قند خون دارد؟
میزان قند در خیار (در ۱۰۰ گرم خیار تازه)
- قند کل حدود 1.5 تا۲.۰ گرم؛
- کربوهیدرات کل تقریبا ۳.۶ گرم؛
- فیبر غذایی حدود 0.5 تا ۱.۰ گرم؛
- کالری حدود ۱۲ کیلو کالری.
شاخص گلیسمی (GI)
- خیار دارای شاخص گلیسمی بسیار پایین (تقریبا ۱۵) است؛
- GI پایین به این معناست که قند موجود در خیار بهآهستگی وارد جریان خون میشود و افزایش ناگهانی قند خون را به همراه ندارد. برای آشنایی بیشتر با شاخص گلیسمی و نحوه محاسبه آن میتوانید به مقاله «هرآنچه باید در مورد شاخص گلیسمی و کربوهیدرات شماری بدانید» مراجعه کنید.
فواید و مزایای خیار برای افراد دیابتی
- هیدراته نگهداشتن بدن بیش از 90% وزن آن را آب تشکیل میدهد؛
- منبع ویتامین K، ویتامین C و پتاسیم؛
- کالری و قند کم، مناسب برای کاهش وزن و کنترل قند خون.
نکات کاربردی برای افراد دارای تشخیص دیابت
- خیار را خام و بدون اضافه کردن سسهای چرب یا شیرین مصرف کنید؛
- میتوانید خیار را در سالاد، اسموتیهای کمکالری یا همراه با ماست کمچرب استفاده کنید؛
- بهعنوان یک سهم سبزی (100 تا ۱۵۰ گرم) در برنامه غذایی روزانه جای دهید.
خیار با قند و کالری بسیار کم، گزینهای عالی برای همه، بهویژه افراد دارای تشخیص دیابت است. مصرف منظم آن ضمن تامین آب و فیبر، به کنترل بهتر قند خون کمک میکند.
References
International Journal of Diabetes in Developing Countries, 2018 – Effects of cucumber extract on blood glucose and lipid profile.
Journal of Nutritional Science and Vitaminology – Dietary fiber and glycemic control.
Diabetes Research and Clinical Practice – Antidiabetic potential of Cucumis sativus.
Nutrition Reviews – Role of antioxidants in diabetes management.