انسولین قلمی: انواع، کاربردها و نحوه تزریق
انسولین قلمی (Insulin Pen) یکی از روش‌های نوین و پیشرفته‌ی تزریق انسولین است که با هدف افزایش راحتی، دقت و سهولت استفاده برای افراد دارای تشخیص دیابت (عمدتا دیابت نوع 1 یا دیابت وابسته به انسولین) طراحی شده است. این سیستم جایگزین سرنگ‌ها و ویال‌های سنتی شده و به شکل یک ابزار قابل حمل و شبیه به قلم طراحی شده است. استفاده از قلم‌های انسولین به‌ویژه در مدیریت دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ که نیاز به تزریقات مکرر دارند، بسیار رایج است. انسولین قلمی امکان تنظیم دقیق دوزهای انسولین را فراهم کرده و تجربه تزریق را برای افراد دارای تشخیص دیابت با هر سطحی از مهارت، ساده‌تر ساخته است. هدف اصلی از توسعه انسولین قلمی، بهبود پیروی افراد از رژیم درمانی و کاهش خطاهای احتمالی در آماده‌سازی و تزریق انسولین است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی کاربردهای انسولین قلمی و نحوه استفاده از آنها پرداخته شده است.
ساختار و اجزای اصلی قلم انسولین
انسولین قلمی یک سیستم بسته و یکپارچه است که از چندین بخش کلیدی تشکیل شده است تا تزریق ایمن و دقیق انسولین را توسط افراد دارای تشخیص دیابت تضمین کند:
- بدنه قلم (Pen Body) ساختار اصلی قلم که تمام اجزای مکانیکی و کارتریج را در خود جای داده است. این بدنه باید خوش‌دست و مقاوم باشد؛
- مخزن یا کارتریج انسولین (Insulin Cartridge/Reservoir) این بخش حاوی انسولین مایع است. در قلم‌های یکبار مصرف، کل کارتریج پس از اتمام دور انداخته می‌شود، در حالی‌که در قلم‌های قابل شارژ، کارتریج (که معمولا شیشه‌ای است) قابل تعویض است؛
- پیچ تنظیم دوز (Dose Selector Dial) یک مکانیسم چرخشی که به کاربر اجازه می‌دهد دوز مورد نیاز انسولین را بر حسب واحد (IU) تنظیم کند. این بخش دارای علائم واضح و شنیدنی (کلیک) پس از هر واحد است؛
- نشانگر دوز (Dose Window) یک پنجره شفاف که دوز تنظیم شده را به‌صورت عددی نمایش می‌دهد تا کاربر بتواند تنظیم خود را تایید کند؛
- دکمه تزریق (Injection Button) دکمه‌ای که کاربر با فشار دادن آن مکانیسم داخلی را فعال کرده و انسولین را از طریق سوزن به بافت زیر جلدی تزریق می‌کند؛
- مکانیسم فنری/پیستونی این سیستم داخلی وظیفه دارد پس از فشردن دکمه پیستون کارتریج را به جلو رانده تا حجم مشخصی از مایع انسولین خارج شود؛
- درپوش قلم (Pen Cap) برای محافظت از سوزن و مکانیسم تزریق در برابر گرد و غبار و آسیب طراحی شده است؛
- سوزن (Needle) سوزن‌های بسیار ظریف و کوتاهی که مخصوص استفاده با قلم طراحی شده‌اند. این سوزن‌ها یکبار مصرف هستند و باید پس از هر تزریق دور ریخته شوند.
انواع قلم انسولین
قلم‌های انسولین بر اساس قابلیت استفاده مجدد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. قلم‌های از پیش پرشده (Prefilled Pens) این قلم‌ها از کارخانه با کارتریج انسولین پر شده‌اند و کاربر نیازی به پر کردن دستی ندارد.
- مزیت سهولت استفاده، کاهش احتمال خطای پر کردن؛
- معایب پس از اتمام انسولین، کل قلم (بدنه و کارتریج) باید دور انداخته شود. معمولا برای یک نوع انسولین (مانند انسولین پایه یا بولوس) مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای آشنایی با انواع مختلف انسولین‌های موجود در بازار ایران می‌توانید به نوشتار «انواع انسولین» مراجعه کنید؛
۲. قلم‌های قابل شارژ یا چندبار مصرف (Reusable Pens)
این قلم‌ها دارای بدنه مقاوم‌تری هستند و از کارتریج‌های قابل تعویض استفاده می‌کنند.
- مزیت مقرون به صرفه‌تر بودن در درازمدت، زیرا فقط کارتریج مصرفی تعویض می‌شود نه کل دستگاه؛
- معایب نیاز به نگهداری دقیق‌تر از بدنه دستگاه.
تقسیم‌بندی قلم انسولین بر اساس نوع انسولین
قلم‌ها همچنین می‌توانند بر اساس نوع انسولینی که تزریق می‌کنند دسته‌بندی شوند:
- قلم‌های انسولین پایه (Basal Insulin Pens) برای تزریق انسولین‌های طولانی اثر (مانند لانتوس یا لومیر) استفاده می‌شوند. برای آشنایی با انسولین لانتوس می‌توانید به نوشتارهای «انسولین لانتوس (Insulin Lantus) یا انسولین گلارژین» مراجعه کنید؛
- قلم‌های انسولین بولوس (Bolus Insulin Pens) برای تزریق انسولین‌های سریع‌الاثر یا کوتاه‌مدت (مانند نوورپید یا هیومالوگ) استفاده می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با انسولین نوورپید می‌توانید به نوشتار «انسولین نوورپید (NovoRapid): مکانیسم تاثیر، زمان اثر و عوارض» مراجعه کنید؛
- قلم‌های مخلوط (Premixed Pens) حاوی ترکیبی از انسولین‌های پایه و بولوس هستند، اگرچه استفاده از آنها در حال کاهش است.
مزایای عمده انسولین قلمی
انتقال از سیستم سرنگ/ویال به قلم‌های انسولین مزایای قابل‌توجهی برای مدیریت روزانه دیابت (قند خون) به همراه دارد:
- دقت بالاتر در تعیین دوز سیستم‌های تعیین دوز قلم‌های انسولین بسیار دقیق‌تر از تخمین بصری در سرنگ‌ها هستند. اگرچه دقت تئوریک هر دو ۱ واحد است، اما سهولت تنظیم و تایید بصری در قلم انسولین خطا را به حداقل می‌رساند؛
- راحتی و سهولت استفاده به‌ویژه برای افراد مسن، کودکان یا کسانی که مشکلات دیداری یا حرکتی (آرتریت) دارند، فشردن یک دکمه بسیار ساده‌تر از کشیدن پیستون سرنگ است؛
- کاهش درد و ناراحتی سوزن‌های قلمی بسیار نازک‌تر (با گیج بالاتر) و کوتاه‌تر از سوزن‌های سنتی سرنگ هستند و عمق نفوذ دقیق‌تری دارند که منجر به کاهش احساس درد می‌شود؛
- قابلیت حمل قلم‌ها کوچک، سبک و شیک هستند و می‌توان آنها را به راحتی در کیف یا جیب حمل کرد، که این امر تزریق در خارج از منزل یا محل کار را تسهیل می‌کند؛
- ایمنی و بهداشت از آنجاکه سوزن‌ها پس از هر تزریق دور انداخته می‌شوند، خطر آلودگی و استفاده مجدد از سوزن در قلم انسولین کاهش می‌یابد. همچنین، خطر آلودگی ویال انسولین نیز از بین می‌رود؛
- ثبت سوابق (در قلم‌های هوشمند) برخی از قلم‌های انسولین پیشرفته (Smart Pens) قابلیت اتصال به بلوتوث و ثبت خودکار زمان و دوز تزریق را دارند که به مدیریت بهتر و به اشتراک‌گذاری داده‌ها با تیم درمانی کمک می‌کند.
نکات ایمنی، نگهداری و طول عمر قلم انسولین
نگهداری صحیح انسولین و قلم انسولین برای حفظ اثربخشی دارو و جلوگیری از آسیب به دستگاه ضروری است. در ادامه به مهم‌ترین اصول نگهداری قلم انسولین پرداخته شده است.
۱. نگهداری انسولین
- قبل از باز شدن کارتریج‌های انسولین باز نشده باید در یخچال (دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد) نگهداری شوند. هرگز نباید آنها را یخ‌زده نگه داشت (یخ‌زدگی انسولین اثربخشی آن را کاملا از بین می‌برد)؛
- پس از باز شدن (استفاده فعال) پس از نصب روی قلم و شروع استفاده کارتریج باید در دمای اتاق (معمولا زیر ۳۰ درجه سانتی‌گراد) نگهداری شود. اکثر تولیدکنندگان تاریخ انقضای پس از باز شدن را حدود ۲۸ روز تعیین می‌کنند؛
- محافظت در برابر عوامل محیطی انسولین به شدت به گرما، نور مستقیم خورشید و سرما حساس است. توجه داشته باشید که نگهداری قلم اسنولین در محیط‌های بسته مانند داشبورد خودرو ممنوع است.
۲. استفاده از سوزن
- یکبار مصرف بودن مطلق هر سوزن فقط و فقط برای یک تزریق توسط یک فرد طراحی شده است. استفاده مجدد از سوزن منجر به کند شدن نوک آن، افزایش درد و مهم‌تر از آن، افزایش خطر عفونت و انسداد مجرای سوزن می‌شود؛
- تعویض پس از هر تزریق پس از تزریق سوزن باید از قلم جدا و در ظرف مخصوص دورریز (Sharps Container) قرار داده شود.
۳. تمیز کردن و استریلیزاسیون
- بدنه قلم انسولین باید به‌طور مرتب با یک پارچه مرطوب تمیز شود. استفاده از مواد شیمیایی قوی یا فرو بردن قلم در آب اکیدا ممنوع است، زیرا این امر به مکانیسم داخلی قلم انسولین آسیب می‌زند.
روش استفاده گام‌به‌گام از قلم انسولین
برای دستیابی به بهترین نتیجه و تزریق ایمن، پیروی دقیق از مراحل زیر اهمیت دارد:
مرحله ۱: آماده‌سازی و بازرسی
- شستن دست‌ها دست‌ها باید کاملا با آب و صابون شسته شود؛
- بررسی انسولین انسولین باید شفاف باشد (مگر اینکه انسولین سوسپانسیون باشد، مانند NPH یا مخلوط‌ها که باید به آرامی مخلوط شوند تا کدر شوند). تاریخ انقضا و هرگونه تغییر رنگ یا وجود ذرات معلق باید بررسی شود؛
- نصب سوزن یک سوزن جدید را از بسته‌بندی خارج کنید. محافظ بیرونی را بردارید. سوزن را با چرخاندن به‌صورت محکم روی دهانه‌ی قلم ببندید، اما بیش از حد سفت نکنید. سپس محافظ سوزن را جدا کنید؛
مرحله ۲: تست جریان هوا (Priming/Air Shot)
این مرحله برای اطمینان از نبودن حباب هوا در سوزن و آماده بودن قلم حیاتی است:
- تنظیم دوز تست معمولا ۲ واحد (یا طبق دستورعمل سازنده) را روی نشانگر تنظیم کنید؛
- تزریق تست سوزن را به سمت بالا بگیرید (یا در هوا) و دکمه تزریق را فشار دهید؛
- بررسی خروج قطره باید یک قطره کوچک انسولین از نوک سوزن خارج شود. اگر قطره‌ای خارج نشد، دوز را به ۲ واحد دیگر افزایش دهید و دوباره تزریق کنید تا جریان برقرار شود (این عملیات، هوای محبوس شده در کارتریج را خارج می‌کند).
مرحله ۳: تنظیم دوز و تزریق
- تنظیم دوز دوز تجویزی پزشک را با استفاده از دکمه تنظیم (Dial) روی نشانگر تنظیم کنید. مطمئن شوید که عدد تنظیم شده با دوز مورد نظر مطابقت دارد؛
- انتخاب محل تزریق محلی را انتخاب کنید. دقت کنید تزریق در محلی انجام شود که چربی زیر جلدی کافی داشته باشد (معمولا شکم، ران، باسن یا پشت بازو).
- تزریق
- پوست را به آرامی با استفاده از تکنیک نیشگون (Pinch) بالا بیاورید (اگر سوزن بلند است) یا اگر از سوزن‌های کوتاه استفاده می‌کنید، فقط پوست را صاف نگه دارید؛
- سوزن را با زاویه‌ی ۹۰ درجه (یا ۴۵ درجه برای سوزن‌های بسیار بلند و افراد لاغر) وارد پوست کنید؛
- دکمه تزریق را به آرامی و پیوسته فشار دهید تا عدد دوز به صفر برسد؛
- مهم پس از اتمام تزریق، دکمه را در حالت فشار داده شده نگه دارید و حداقل ۵ تا ۱۰ ثانیه صبر کنید تا مطمئن شوید تمام دوز تزریق شده است. این کار از بازگشت انسولین (Insulin Leakage) جلوگیری می‌کند.
مرحله ۴: پایان کار
- پس از شمارش ثانیه‌ها، سوزن را از زیر پوست خارج کنید؛
- جداسازی سوزن سوزن را با احتیاط به سمت محافظ بیرونی نشانه بگیرید و آن را پیچانده و جدا کنید. هرگز سعی نکنید با سوزن متصل، درپوش قلم را بگذارید؛
- دور ریختن ایمن سوزن استفاده شده باید بلافاصله در ظرف مخصوص دور ریزهای تیز (Sharps Container) قرار گیرد؛
- درپوش قلم را مجددا روی قلم قرار دهید و آن را در دمای مناسب نگهداری کنید.
ملاحظات علمی مرتبط با قلم انسولین
مدیریت موفق دیابت با قلم انسولین نیازمند درک عمیق‌تری از فیزیولوژی تزریق و عوارض جانبی احتمالی است:
۱. لیپوهایپرتروفی (Lipohypertrophy)
این شایع‌ترین عارضه موضعی ناشی از تزریق مکرر انسولین در یک نقطه ثابت از بدن است.
- ماهیت تجمع بافت چربی زیر جلدی که توده‌های سفت و متورم ایجاد می‌کند. این توده‌ها نه تنها دردناک هستند بلکه جذب انسولین را نیز به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند (انسولین بجای جذب مناسب، در این بافت‌های فیبروتیک به دام می‌افتد)؛
- پیشگیری رعایت چرخش محل تزریق بسیار مهم است. فرد دارای تشخیص دیابت می‌بایست هربار محلی را انتخاب کند که حداقل ۱ تا ۲ سانتی‌متر از محل قبلی فاصله داشته باشد.
- سینتیک جذب انسولین (Insulin Absorption Kinetics)
جذب انسولین از محل تزریق به عوامل متعددی وابسته است:
- محل تزریق جذب از شکم سریع‌ترین و از ران و باسن کندترین است؛
- دمای پوست تزریق پس از ورزش یا در محلی که خون‌رسانی بالا دارد، جذب را تسریع می‌کند؛
- دوز تزریق دوزهای بزرگتر ممکن است کمی جذب را به تاخیر بیندازد.
اگر جذب انسولین سریع‌تر از حد انتظار باشد (به‌عنوان مثال، به دلیل تزریق در محل گرم) ممکن است فرد دچار افت قند خون ناگهانی (هیپوگلیسمی) شود.
- مقایسه با پمپ‌های انسولین
اگرچه قلم انسولین نسبت به سرنگ‌های تزریق پیشرفت بزرگی محسوب می‌شود، اما پمپ‌های انسولین (که تزریق مداوم و کوچکی از انسولین را فراهم می‌کنند) کنترل دینامیک‌تری بر قند خون ارائه می‌دهند. بااین وجود، در مواردی که فرد دارای تشخیص دیابت ترجیح می‌دهد از پمپ انسولین استفاده نکند یا به دلیل هزینه، یا برای انسولین‌های پایه طولانی اثر، همچنان گزینه استاندارد «قلم انسولین» است.
نحوه تزریق انسولین قلمی در شکم
تزریق انسولین یکی از ستون‌های اصلی مدیریت قند خون (دیابت) است. استفاده صحیح از قلم‌های انسولین، نه تنها اثربخشی درمان را تضمین می‌کند، بلکه از عوارضی مانند لیپوهیپرتروفی (تجمع چربی زیرپوستی) و جذب متغیر انسولین جلوگیری می‌نماید. ناحیه شکم به دلیل جذب نسبتا سریع و قابل پیش‌بینی انسولین، اغلب به‌عنوان محل ایده‌آل برای تزریق روزانه انسولین انتخاب می‌شود. در این بخش مراحل و نحوه تزریق انسولین قلمی در شکم به صورت کامل بررسی شده است.
- انتخاب محل مناسب تزریق در شکم
محل تزریق باید لایه‌ای از چربی زیرجلدی باشد و از مناطق حیاتی یا حساس دور بماند.
الف. ترسیم محدوده‌های شکمی
برای اطمینان از چرخش مناسب محل‌ها و جلوگیری از تزریق مکرر در یک نقطه، شکم را به چهار ناحیه فرضی بزرگ تقسیم کنید.
- ناحیه بالایی از زیر جناغ سینه تا حدود ۵ سانتی متر بالای ناف؛
- ناحیه پایینی از حدود ۵ سانتی متر زیر ناف تا استخوان لگن؛
- ناحیه سمت راست؛
- ناحیه سمت چپ.
ب. نقطه طلایی تزریق
- توصیه اصلی بهترین و قابل اطمینان‌ترین ناحیه برای جذب انسولین محدوده‌ای است که در اطراف ناف (Periumbilical Area) قرار دارد؛
- قانون فاصله هرگز مستقیما به ناف تزریق نکنید. سوزن باید حداقل ۵ سانتی متر (یا عرض دو انگشت شست) دورتر از لبه ناف قرار گیرد.
پ. ضرورت چرخش محل
تکرار تزریق در یک نقطه کوچک می‌تواند منجر به آسیب بافتی شود که اصطلاحا به آن لیپوهیپرتروفی (Lipohypertrophy) گفته می‌شود. این توده‌های سفت باعث می‌شوند انسولین جذب نشود و قند خون به درستی کنترل نگردد.
- استراتژی چرخش محل تزریق باید در هر نوبت به اندازه حداقل ۲ تا ۳ سانتی‌متر از محل تزریق قبلی فاصله داشته باشد؛
- نحوه اجرای چرخش از یک ناحیه بزرگ (به‌عنوان مثال، ربع بالایی سمت راست) شروع کنید و به‌صورت دایره‌ای یا مارپیچی حرکت کنید تا به تمام نقاط آن ناحیه سر بزنید، سپس به ناحیه بعدی بروید.
- آماده‌سازی قلم و سرسوزن
آماده‌سازی صحیح قلم، کلید دوز دقیق است.
الف. بررسی قلم
- تاریخ انقضا تاریخ روی قلم را بررسی کنید. انسولین تاریخ مصرف گذشته قدرت خود را از دست می‌دهد؛
- ظاهر محلول
- انسولین‌های شفاف (مانند سریع‌الاثر یا پایه) مایع انسولین باید کاملا شفاف و بدون هیچ‌گونه کدورت یا رسوبی باشند؛
- انسولین‌های کدر (مانند NPH یا مخلوط) اگر ذره‌ای مشاهده شد، باید قبل از استفاده، آماده‌سازی شود.
ب. مخلوط کردن انسولین‌های کدر (در صورت نیاز)
اگر انسولین شما کدر است، باید هموژنیزه شود:
- قلم را در کف دست بگیرید؛
- قلم را به آرامی بین کف دست ۸ تا ۱۰ بار بچرخانید (مانند غلتاندن یک مداد بین دست‌ها). از تکان دادن شدید (شیک کردن) خودداری کنید، زیرا باعث ایجاد حباب هوا می‌شود.
پ. نصب و آماده‌سازی سوزن (Priming/Air Shot)
همیشه باید از یک سوزن نو برای هر تزریق استفاده شود.
- نصب سوزن را به قلم متصل کنید. سرپوش خارجی و سپس سرپوش داخلی سوزن را بردارید؛
- تزریق هوای آزمایشی این مرحله برای اطمینان از عدم وجود حباب هوا در مسیر و اطمینان از کارکرد صحیح سرسوزن مهم است.
- دوز تنظیم شده را روی ۱ یا ۲ واحد تنظیم کنید؛
- قلم را به سمت بالا نگه دارید؛
- دکمه تزریق را فشار دهید؛
- مشاهده کنید اگر قطره‌ای از انسولین از نوک سوزن خارج شد، قلم آماده است. اگر حباب هوا خارج شد، عمل Priming را تکرار کنید.
- ضدعفونی محل تزریق
تمیز کردن پوست از آلودگی‌ها و چربی‌ها برای جلوگیری از ورود باکتری‌ها به زیر پوست ضروری است.
- ماده ضدعفونی از پنبه یا گاز استریل آغشته به الکل % استفاده کنید؛
- نحوه تمیز کردن محل تزریق انتخابی را با حرکت دورانی از مرکز به سمت بیرون به آرامی پاک کنید؛
- خشک شدن کامل بسیار مهم است که صبر کنید تا الکل کاملا تبخیر شده و پوست خشک شود. تزریق روی پوست مرطوب می‌تواند سوزش و درد ناخوشایندی ایجاد کند و همچنین الکل را به عمق بافت تزریق نماید.
- تعیین زاویه و عمق تزریق
انتخاب زاویه بستگی به ضخامت سوزن و میزان بافت چربی فرد دارد.
الف. طول سوزن استاندارد
امروزه سوزن‌های بسیار نازک و کوتاهی (معمولا ۴ میلی متر، ۵ میلی متر یا ۶ میلی متر) برای قلم‌ها موجود هستند.
ب. تکنیک نیشگون گرفتن (Skin Pinch)
اگر سوزن بلند است یا فرد بسیار لاغر است، برای اطمینان از اینکه انسولین بجای عضله، در لایه چربی (Subcutaneous Fat) تزریق می‌شود:
- با انگشت شست و سبابه، بافت پوست و چربی را به آرامی و بدون فشار زیاد از ماهیچه زیرین جدا کنید (نیشگون بگیرید)؛
- سوزن را با زاویه تعیین شده (معمولا ۴۵ درجه) وارد این چین پوستی کنید.
- تزریق انسولین
این مرحله باید با دقت و ثبات انجام شود تا دوز کامل وارد بدن شود.
- ورود سوزن سوزن را با زاویه مناسب وارد پوست کنید (در حالت ۹۰ درجه، یک حرکت سریع و قاطع انجام دهید)؛
- تزریق دوز پس از تثبیت سوزن در زیر پوست، دکمه تزریق قلم را تا انتها فشار دهید. دکمه را پایین نگه دارید؛
- شمارش زمان (Hold Time) بسیار مهم است که پس از اینکه نشانگر دوز به صفر رسید و تمام انسولین تزریق شد، ۱۰ ثانیه کامل صبر کنید تا انسولین کاملا از سرسوزن خارج شده و جذب بافت شود. این کار مانع از برگشت انسولین به بیرون (Leaking) می‌شود؛
- خارج کردن پس از ۱۰ ثانیه صبر، دکمه را رها کرده و سوزن را به آرامی خارج کنید.
- پایان کار و دفع ایمن
دفع ایمن سوزن برای جلوگیری از آسیب به دیگران و محیط زیست الزامی است.
- جداسازی سوزن بلافاصله پس از خروج سوزن از پوست، سرپوش خارجی سوزن را روی آن قرار دهید. سپس سوزن را از قلم بپیچانید و جدا کنید؛
- دفع ایمن سوزن استفاده شده را هرگز در سطل زباله معمولی یا ظروف قابل بازیافت نیندازید.
- سوزن را در یک ظرف مقاوم به سوراخ شدن (مانند بطری پلاستیکی ضخیم با درب محکم یا محفظه‌های مخصوص پزشکیSharps Container ) بیندازید.
- مراقبت از محل تزریق
- محل تزریق را ماساژ ندهید و فشار ندهید. ماساژ دادن می‌تواند سرعت جذب انسولین را تغییر دهد و جذب را نامنظم کند؛
- اگر خونریزی جزئی رخ داد، با یک پارچه خشک به آرامی آن را فشار دهید.
- نکات تکمیلی و ایمنی
الف. نکات کلیدی برای جذب بهتر انسولین
- دما تزریق در شکم معمولا سریع‌ترین جذب را دارد؛
- فعالیت فیزیکی از تزریق انسولین در ناحیه‌ای که قرار است بلافاصله ورزش داده شود خودداری کنید (به‌عنوان مثال، تزریق به شکم درست قبل از دویدن)، زیرا فعالیت عضلانی، جذب انسولین را افزایش می‌دهد.
ب. شرایط نگهداری انسولین
- پیش از باز شدن انسولین‌های قلمی معمولا باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد (یخچال) نگهداری شوند؛
- پس از باز شدن (در حال استفاده) قلم باز شده می‌تواند تا حداکثر ۲۸ روز در دمای اتاق (زیر ۲۵ یا ۲۸ درجه سانتی گراد، بسته به دستورعمل سازنده) نگهداری شود. هرگز قلم را در معرض نور مستقیم خورشید یا دمای بالا (مانند داخل ماشین) قرار ندهید.
پ. عوارض جانبی تزریق انسولین
در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر در محل تزریق فورا استفاده از آن ناحیه را متوقف کرده و با تیم درمانی خود مشورت نمایید:
- درد شدید و غیرعادی هنگام تزریق؛
- ایجاد برآمدگی‌ها یا توده‌های قابل لمس (نشانه لیپوهیپرتروفی)؛
- تغییر رنگ پوست (قرمزی شدید، کبودی یا تیرگی دائمی)؛
- کاهش اثربخشی انسولین افزایش مداوم قند خون علی‌رغم دوز نرمال.
بهترین زمان تزریق انسولین قلمی
بهترین زمان تزریق انسولین قلمی بستگی به نوع انسولین و برنامه درمانی ارائه شده توسط پزشک دارد، اما اصول کلی تزریق انسولین قلمی به اینصورت است:
- زمان تزریق معمولا 10 تا 15 دقیقه قبل از غذا؛
- هدف هماهنگی اثر انسولین با افزایش قند خون بعد از غذا؛
- نکته اگر غذا آماده نیست یا احتمال تاخیر دارید، بهتر است تزریق را تا زمان شروع خوردن به تعویق بیندازید.
- زمان تزریق معمولا یک یا دو بار در روز در ساعت‌های ثابت، مستقل از وعده غذا؛
- هدف تامین پایه انسولین در ۲۴ ساعت؛
- نکته ثبات ساعت تزریق اهمیت زیادی دارد تا نوسان قند خون کم شود.
- انسولین‌های مخلوط (Mix)
- زمان تزریق معمولا20 تا 30 دقیقه پیش از غذا (در نوع Human Mix) یا بلافاصله قبل از غذا (در نوع Analog Mix).
توصیه‌های کلی
- ساعت تزریق را هر روز ثابت نگه دارید؛
- اگر یک وعده را فراموش کردید، بلافاصله دستور پزشک را درباره زمان‌بندی مجدد اجرا کنید؛
- در تزریق پایه (طولانی‌اثر)، حتی اگر غذایی نخورید باز هم باید طبق برنامه تزریق انجام شود؛
- برای کودکان یا کسانی که وعده غذایی نامنظم دارند، تنظیم نوع انسولین با مشورت پزشک حیاتی است.
انسولین قلمی چند واحد است؟
انسولین قلمی معمولا به‌صورت پُر شده (pre-filled) یا قابل پر‌کردن مجدد عرضه می‌شود، اما برای اکثر مدل‌های رایج چند استاندارد وجود دارد:
- ظرفیت کلی قلم
- بیشتر قلم‌های انسولین ۳ میلی لیتر محلول دارند؛
- غلظت استاندارد معمول (U‑100) یعنی هر میلی لیتر ۱۰۰ واحد انسولین دارد.
بنابراین، یک قلم کامل ۳۰۰ واحد انسولین دارد.
- مدل‌ها و غلظت‌های دیگر
- U‑200 → هر میلی لیتر ۲۰۰ واحد (قلم 3 میلی لیتری می‌شود ۶۰۰ واحد)؛
- U‑300 (مثل Toujeo) → هر میلی‌لیتر ۳۰۰ واحد (قلم5 میلی لیتر می‌شود ۴۵۰ واحد)؛
- U‑500 → استفاده خاص برای مقاومت شدید به انسولین.
- گام‌بندی تزریق (Dose Step)
- بیشتر قلم‌ها در گام‌های ۱ واحدی تنظیم می‌شود؛
- بعضی مدل‌ها (برای اطفال یا حساسیت بالا) ۰٫۵ واحدی یا حتی ۰٫۲ واحدی هم دارند؛
- حداکثر واحد قابل تزریق در یک تزریق معمولا ۶۰ تا ۸۰ واحد است، بسته به مدل قلم.
جمع‌بندی
انسولین قلمی ابزاری مهم در مدیریت قند خون افراد دارای تشخیص دیابت است که با افزایش راحتی و دقت تزریق، به‌طور چشمگیری کیفیت زندگی افراد دارای تشخیص دیابت را بهبود بخشیده است. این ابزار با فراهم آوردن امکان تزریق دوزهای دقیق در هر مکان و زمان، به افراد امکان می‌دهد تا کنترل فعالانه‌تری بر قند خون خود داشته باشد. موفقیت در این درمان وابسته به موارد زیر است:
- انتخاب نوع مناسب قلم و انسولین توسط پزشک؛
- رعایت دقیق اصول آموزش داده شده برای تکنیک تزریق (از جمله تست جریان هوا و شمارش ثانیه‌ها پس از تزریق)؛
- پیروی سخت‌گیرانه از پروتکل‌های نگهداری دارو برای حفظ قدرت انسولین؛
- چرخش منظم محل‌های تزریق برای جلوگیری از عوارض موضعی مانند لیپوهایپرتروفی.
انسولین قلمی، یک پل ارتباطی موثر میان نیازهای بیولوژیکی بدن افراد دارای تشخیص دیابت و توانایی‌های تکنولوژیکی امروز است.
