عوارض داروهای جدید دیابت (ساکسندا، اوزمپیک، زیپمت و …)
با پیشرفت علم و فناوری داروسازی، داروهای جدیدی برای کنترل دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ وارد بازار شده‌اند، از جمله ساسکندا، اوزمپیک و زیپمت. بسیاری از این داروها اکنون در داروخانه‌های ایران نیز در دسترس هستند و افراد دارای تشخیص دیابت می‌توانند از آنها به عنوان گزینه‌های پیشرفته درمانی استفاده می‌کنند. با این حال، آگاهی از مکانیسم اثر و همچنین عوارض جانبی این داروها برای استفاده ایمن و موثر ضروری است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی جامع ۱۰ داروی جدید و پرکاربرد کاهنده قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت که در بازار دارویی ایران موجود هستند پرداخته شده است.
1. ساکسندا (Saxenda – liraglutide)
- نام ژنریک لیراگلوتاید (Liraglutide)؛
- شرکت سازنده Novo Nordisk (دانمارک)؛
- دسته دارویی آگونیست گیرنده GLP-1؛
- شکل دارویی تزریقی؛
- موارد مصرف ساکسندا در اصل برای درمان اضاف ه‌وزن و چاقی (بهویژه در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت) و بهبود کنترل قند خون طراحی شده است؛
- عوارض شایع تهوع، اسهال، یبوست، کاهش اشتها؛
- عوارض جدی پانکراتیت حاد، مشکلات صفراوی، واکنش آلرژیک شدید.
مکانیسم عمل ساکسندا
ساکسندا یک آنالوگ طولانی‌اثر هورمون GLP-1 است. این هورمون به طور طبیعی بعد از خوردن غذا توسط روده ترشح می‌شود و اثرات زیر را دارد:
- افزایش ترشح انسولین وابسته به گلوکز گیرنده‌های GLP-1 در سلول‌های بتای پانکراس تحریک می‌شوند و در نتیجه ترشح انسولین وابسته به غذای خورده افزایش می‌یابد. این مکانیسم به‌عنوان تنظیم‌کننده فازی گلوکز عمل می‌کند تا سطح قند خون بعد از غذا به سرعت پایین نیابد. کاهش دامنه و نوسانات سطح قند خون ناشتا و پس از غذا، بهویژه در افراد دارای نقص گلوکز یا پیش‌دیابت.
- کاهش ترشح گلوکاگون GLP-1 باعث مهار ترشح گلوکاگون از سلول‌های آلفای سلولی پانکراس می‌شود. گلوکاگون هورمونی است که تولید کبدی گلوکز را افزایش می‌دهد. کاهش گلوکاگون منجر به کاهش تولید گلوکز کبدی می‌شود. شایان ذکر اینکه، حدود دو-سوم گلوکز دریافتی از هر وعده غذایی به‌صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و در فاصله میان وعده‌های غذایی بر اثر ترشح گلیکوژن به تدریج آزاد می‌شود. اینکار به مدیریت انرژی دریافتی بدن در فاصله میان وعده‌های غذایی کمک می‌کند.
- کاهش تخلیه معده GLP-1 بازخوردهایی در ترشح سروتونین و نوروترانسمیترهای دستگاه گوارش دارد که بر حرکات معده و سرعت تخلیه اثر می‌گذارد. با اثر کاهش تخلیه معده، مدت زمان عبور غذا از معده به روده طولانی‌تر می‌شود. در نهایت منجر به کاهش نوسان قند خون بعد از مصرف وعده غذایی و افزایش احساس سیری بعد از غذا می‌شود.
- افزایش احساس سیری و کاهش اشتها GLP-1 به مراکز تنظیم اشتها در هیپوتالاموس و سایر مناطق مغز مرتبط است. اینکار منجر به ایجاد احساس سیری سریع‌تر پس از مصرف غذا و کاهش میل به غذای با ارزش انرژی بالا می‌شود که در نهایت منجر به کاهش مصرف کالری روزانه و بهبود رفتارهای غذایی می‌شود.
بیان دقیق‌تر سایر مکانیسم‌های جانبی ساسکندا
- کاهش وزن، بهویژه در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی و همچنین در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت؛
- برخی مطالعات نشان می‌دهند که GLP-1 و لیراگلوتاید ممکن است بر شاخص‌های پروتئینی مرتبط با گوارش و سلامت قلب و عروق نیز اثرات جانبی یا مطلوبی بگذارند، اما این موضوع وابسته به دوز، مدت مصرف و خصوصیات بالینی فرد است.
نقش ساسکندا در کنترل دیابت و کاهش وزن
- کنترل قند خون با کاهش ترشح گلوکاگون و افزایش تولید و ترشح انسولین، قند خون ناشتا و پس از وعده غذایی کاهش می‌یابد؛
- کاهش وزن با کم کردن اشتها، مصرف کالری روزانه کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه وزن بدن کاهش می‌یابد؛
- اثرات ثانویه ممکن است شامل بهبود فشار خون، پروفایل لیپیدهای خون و کاهش خطر عوارض مرتبط با چاقی و دیابت بشود، هرچند این اثرات به مدت مصرف، شدت چاقی و سایر عوامل بالینی بستگی دارد.
تفاوت ساسکندا با انسولین
- ساکسندا محرک ترشح طبیعی انسولین وابسته به گلوکز است؛
- در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ یا پیش دیابت، ترشح انسولین به‌طور طبیعی وجود دارد اما اغلب به دلیل مقاومت به انسولین ناکارآمد می‌شود. GLP-1 مانند لیراگلوتید با تقویت پاسخ انسولینی به گلوکز به تنظیم قند خون کمک می‌کند؛
- خطر افت قند خون در صورت مصرف ساسکندا به تنهایی پایین است (مگر همراه برخی دیگر داروهای کاهنده قند خون). این موضوع به دلیل وابستگی به وجود گلوکز برای ترشح انسولین در هنگام گرسنگی یا نبود غذای کافی احتمال افت شدید قند خون است. بااین وجود، در صورت مصرف همزمان ساسکندا با دیگر داروهای خوراکی کاهنده قند خون یا انسولین‌های تزریقی، خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی) می‌تواند افزایش یابد.
اوزمپیک (Ozempic – semaglutide)
- نام ژنریک سِماگلوتاید (Semaglutide)؛
- دسته آگونیست گیرنده GLP-1؛
- موارد مصرف کنترل قند خون در دیابت نوع ۲، کاهش خطر حوادث قلبی و عروقی؛
- عوارض شایع تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکم؛
- عوارض جدی افت قند شدید (بهویژه در صورت مصرف سولفونیل اوره یا انسولین)، پانکراتیت.
نکات کلینیکی مهم اوزمپیک
- رژیم تزریق از نوع هفتگی است و استفاده آسانی دارد. آغاز با دوز کم و افزایش تدریجی به منظور کاهش عوارض گوارشی توصیه می‌شود؛
- احتمال عوارض گوارشی مانند تهوع، استفراغ، و اسهال که معمولا در هفته‌های اولیه مصرف رخ می‌دهد و به مرور کاهش می‌یابد؛
- عوارض جدی شامل پانکراتیت می‌شود. لذا سابقه پانکراتیت یا درد شکمی غیرعادی در حین مصرف؛
- در ترکیب با سایر داروهای کاهنده قند خون مانند انسولین یا سولفونیل اوره ممکن است منجر به هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شود؛
- در صورت مصرف اوزمپیک ممکن است مشکلات کلیوی و گاهی مشکلات کبدی تشدید شود. بنابراین، کنترل منظم آزمایش‌های عملکرد کلیه و کبدی توصیه می‌شود؛
- تداخلات دارویی اوزمپیک برخی داروهای گوارشی یا داروهایی که بر حرکت معده اثر دارند ممکن است جذب GLP-1RA را تحت تاثیر قرار دهند؛
- نکات ایمنی مصرف اوزپیک در بارداری مصرف اوزمپیک در دوران بارداری باید با نظر پزشک صورت گیرد.
اوزمپیک (Ozempic) عمدتا برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ و همچنین برای کاهش وزن در برخی بیماران استفاده می‌شود. این دارو جزو دسته آگونیست‌های گیرنده GLP-1 است.
موارد مصرف اوزمپیک
- کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ کمک به کاهش قند خون هنگام ناشتا و پس از غذا؛
- کاهش خطر مشکلات قلبی-عروقی در افراد دارای تشخیص دیابت همراه با بیماری قلبی؛
- کاهش وزن در بعضی افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی؛
- بهبود حساسیت به انسولین.
مکانیسم اثر اوزمپیک
- تحریک ترشح انسولین وابسته به گلوکز؛
- کاهش ترشح گلوکاگون؛
- کاهش سرعت تخلیه معده؛
- اثر بر مراکز اشتها در مغز برای کاهش احساس گرسنگی.
عوارض شایع اوزمپیک
- تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- یبوست؛
- کم‌اشتهایی.
عوارض جدی اوزمپیک
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)؛
- مشکلات کلیوی؛
- واکنش‌های آلرژیک شدید؛
- مشکلات بینایی (بهویژه در افراد دارای تشخیص دیابت)؛
- تومورهای تیروئید (در مطالعات حیوانی).
موارد منع مصرف اوزمپیک
- سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان مدولاری تیروئید؛
- سندروم نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع ۲ ؛
- حساسیت به سِماگلوتاید یا هر یک از مواد تشکیل دهنده.
نکات مهم مصرف اوزمپیک
- تزریق معمولا هفته‌ای یکبار انجام می‌شود؛
- همراه یا بدون غذا قابل استفاده است؛
- باید همراه با تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی و ورزش) مصرف شود؛
- در صورت بروز علائم غیرعادی مانند درد شکم شدید یا تغییرات بینایی، سریعا به پزشک اطلاع دهید.
اوزمپیک یکی از داروهای مؤثر در کنترل دیابت نوع ۲ و همچنین کاهش وزن است، اما مصرف آن باید تحت نظر پزشک صورت بگیرد تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.
3. زیپمت (Zipmet – sitagliptin + metformin)
دسته مهارکننده DPP-4 + بیگوانید؛
موارد مصرف کنترل قند خون در دیابت نوع ۲؛
عوارض شایع ناراحتی گوارشی، سردرد، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی؛
عوارض جدی اسیدوز لاکتیک (به دلیل متفورمین)، واکنش‌های پوستی شدید.
زیپمِت (Zipmet) یک داروی ترکیبی متفورمین و سیتاگلیپتین است که برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این دارو با دو مکانیسم مکمل به بهبود کنترل قند خون کمک می‌کند. ترکیب متفورمین و سیتاگلیپتین در یک فرمولاسیون واحد مزایای هم‌افزایی دارد: متفورمین با کاهش تولید گلوکز کبدی و بهبود حساسیت به انسولین و سیتاگلیپتین با افزایش ترشح انسولین وابسته به گلوکز و کاهش تخریب اینکرتین‌ها از طریق مهار آنزیم DPP-4. این ترکیب به بهبود کنترل قند خون ناشتا و پس از غذا در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ کمک می‌کند و می‌تواند به کاهش عوارض بلندمدت دیابت نیز منجر شود، به شرطی که با رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و سایر ملاحظات پزشکی همراه گردد.
کاربردها ی زیپمت
- کاهش قند خون ناشتا و بعد از غذا در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲:
- زیپمت برای کاهش سطح قند خون ناشتا و قند خون پس از وعده‌های غذایی استفاده می‌شود. کاهش قند خون ناشتا به کنترل مناسب قند خون در طول روز کمک می‌کند و از نمودهای پرنوسان قندی جلوگیری می‌کند.
- استفاده از این دارو باید با ارزیابی‌های منظم قند خون(خون ناشتا وHbA1c ) همراه باشد تا پاسخ فرد دارای تشخیص دیابت به درمان مشخص گردد و در صورت نیاز تنظیم دوز انجام شود.
- بهبود اثر انسولین و کاهش مقاومت سلول‌ها:
- متفورمین موجود در زیپمت با کاهش تولید گلوکز کبدی و افزایش حساسیت بافت‌های محیطی نسبت به انسولین عمل می‌کند. این کار موجب کاهش فشار گلوکز در خون و بهبود کارایی انسولین موجود در بدن می‌شود؛
- کاهش مقاومت به انسولین، بهویژه در بافت‌های عضله و کبد، می‌تواند به بهبود تحمل گلوکز و کاهش نیاز به انسولین اضافی در برخی بیماران منجر شود.
- کاهش تولید گلوکز کبدی توسط متفورمین:
- متفورمین به‌طور عمده مسیرهای گلوکونیک را در کبد خاموش می‌کند یا شدت آن را کاهش می‌دهد. این امر باعث کاهش انتشار گلوکز به خون و بهبود کنترل قند خون می‌شود؛
- این اثر تحت تاثیر وزن بدن، شیوه زندگی و شدت بیماری قرار دارد و ممکن است با مدت زمان مصرف دارو افزایش یابد.
- افزایش ترشح انسولین وابسته به گلوکز توسط سیتاگلیپتین:
- سیتاگلیپتین موجود در زیپمت با حفظ سطح اینکرتین‌ها در گردش خون، تحرک سلول‌های بتا را برای ترشح انسولین در پاسخ به غلظت گلوکز افزایش می‌دهد؛
- این مکانیسم، بهویژه در وعده‌های غذایی با پیک قند بالا، به کاهش بالا رفتن قند خون کمک می‌کند.
- کاهش ریسک عوارض طولانی‌مدت دیابت مانند آسیب کلیوی (نفروپاتی)، چشمی (رتینوپاتی) و قلبی، در کنار رژیم غذایی و ورزش:
- کنترل دقیق قند خون و کاهش مدت زمان‌های بالا رفتن قند خون می‌تواند به کاهش پیشرفت ضایعات مزمن دیابت منجر شود؛
- اما لازم است توجه داشت که برای دستیابی به این هدف، ترکیبی از دارو، رژیم غذایی، ورزش و مدیریت عوامل خطر (فشار خون، چربی خون، وزن) مورد نیاز است.
- مکانیسم‌های اثر زیپمت (متفورمین + سیتاگلیپتین)
- متفورمین
- کاهش تولید گلوکز در کبد (gluconeogenesis) از طریق کاهش پرولیفراسیون ژن‌های کلیدی گلوکونئونی و کاهش مصرف گلیکولیز؛
- افزایش حساسیت سلول‌ها نسبت به انسولین، بهویژه در بافت‌های کبد، عضله و چربی؛
- اثرات کمتری بر جذب گلوکز روده‌ای دارد. این اثر می‌تواند به بهبود پایداری سطح قند خون کمک کند؛
- هیچ گونه افزایش وزن یا افزایش ترشح انسولین غیرطبیعی ندارد. در نتیجه می‌تواند به کاهش وزن یا حفظ وزن کمک کند یا در برخی موارد وزن را پایدار نگه دارد.
- سیتاگلیپتین
- مهار آنزیم DPP-4 که سبب طولانی شدن نیمه‌عمر اینکرتین‌ها در گردش خون می‌شود؛
- اینکرتین‌ها مانند GLP-1 و GIP با تحریک ترشح انسولین در پاسخ به گلوکز و مهار ترشح گلوکاگون عمل می‌کنند؛
- ترشح انسولین وابسته به گلوکز را تقویت می‌کند و در نتیجه پاسخ پانکراس به وعده‌های غذایی بهبود می‌یابد؛
- کاهش افزایش گلوکاگون در دوران گلوکوزی افزایش قند خون را کاهش می‌دهد و از پیک‌های قند خون پس از غذا می‌کاهد.
- تعاملات و اثرات ترکیبی
- ترکیب این دو مکانیسم به‌طور همزمان به کاهش گلوکز خون ناشتا و پس از غذا کمک می‌کند؛
- متفورمین با کاهش گلوکز کبدی و بهبود حساسیت به انسولین کار می‌کند. سیتاگلیپتین با تقویت ترشح انسولین و کاهش گلوکاگون در پاسخ به غذا، پاسخ بدن به میزان افزایش خون را تنظیم می‌کند؛
- ترکیب این دو می‌تواند منجر به پایداری قند خون بهتری نسبت به هر دارویی به تنهایی شود، اما نیازمند پایش منظم و تنظیم دوز است.
- عوارض زیپمت
- عوارض شایع
- تهوع، اسهال یا ناراحتی معده در اکثر افراد ممکن است در آغاز درمان یا با افزایش دوز مشاهده شود. معمولا با مصرف دارو همراه با غذا یا با کاهش مقدار دوز موقتی مدیریت می‌شود؛
- سردرد ممکن است به صورت خفیف در برخی از افراد وجود داشته باشد؛
- علائم سرماخوردگی مانند گلودرد یا آبریزش بینی ممکن است به‌عنوان تداخلات گوارشی یا پاسخ ایمنی مشاهده شود.
- عوارض کمتر شایع ولی جدی
- پانکراتیت (التهاب لوزالمعده/پانکراس) اگر علائمی مانند درد شدید شکم با انتشار به پشت یا کمر، تهوع شدید یا استفراغ مشاهده شود می‌بایست سریع به پزشک مراجعه گردد. شایان ذکر اینکه، در برخی موارد، مصرف دارو باید متوقف شود؛
- اسیدوز لاکتیک (با متفورمین، نادر ولی خطرناک) بهویژه در افراد با نارسایی کلیوی یا دیگر شرایط مشابه رخ می‌دهد. علائم شامل تنگی نفس، درد شکم، خستگی شدید یا ضعف عضلانی با سردی دست و پا می‌شود. در صورت بروز هر یک از این علائم یا ضربان غیرعادی قلبی، درمان باید اورژانسی باشد؛
- واکنش‌های آلرژیک شدید (کهیر، تورم صورت یا گلو) در صورت مشاهده هر گونه علائم آلرژیک شدید مانند تنگی نفس یا تورم صورت می‌بایست فورا به اورژانس مراجعه شود.
- عوارض گوارشی
- تهوع، استفراغ، نفخ، درد شکم یا احساس سیری سریع ممکن است در آغاز درمان یا با افزایش دوز رخ دهد؛
- مصرف همراه با غذا یا تقسیم دوزها به وعده‌های کم‌حجم و با فواصل منظم می‌تواند به بهبود تحمل عوارض گوارشی کمک کند.
- نکات مرتبط با مصرف زیپمت در نوزادان یا کودکان
- زیپمت معمولا برای دیابت نوع ۲ بزرگسالان یا کودکان با شرایط خاص تجویز می‌شود. مصرف آن باید با نظر پزشک متخصص و با رعایت دوز مناسب انجام گیرد.
- موارد منع مصرف و احتیاط‌های زیپمت
- بیماران با نارسایی کلیوی شدید
- در صورت سوء عملکرد کلیوی متفورمین می‌تواند تجمع یافته و خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد. در این گروه دارو باید با احتیاط یا در برخی موارد به طور موقت قطع گردد.
- سابقه پانکراتیت حاد یا مزمن
- پانکراتیت می‌تواند تاثیرات زیادی بر مکانیسم اثر زیپمت داشته باشد. بنابراین، در صورت وجود سابقه پانکراتیت، ارزیابی دقیق ضروری است.
- حساسیت به هر یک از اجزای دارو
- هر گونه حساسیت شناسایی شده نسبت به متفورمین، سیتاگلیپتین یا سایر مواد فرعی دارو باید در نظر گرفته شود و دارو با احتیاط تجویز گردد.
- شرایط خاصی مانند بیماری کبدی شدید یا شرایطی که احتمال کمبود اکسیژن بافتی وجود دارد، با احتیاط مصرف می‌شود.
- مصرف همزمان با مواد حاجب یددار در تصاویربرداری
- مصرف مکرر یا طولانی از زیپمت باید پیش از هر گونه تصویربرداری که با مواد حاجب یددار همراه است، با پزشک اطلاع داده شود تا خطرات کلینیکی بررسی گردد و در صورت نیاز شیوه مدیریت تغییر کند.
- بارداری و شیردهی
- مصرف زیپمت در دوران بارداری یا شیردهی باید فقط با راهنمایی پزشک متخصص انجام شود.
4. ترسیبا (Tresiba – insulin degludec)
- دسته انسولین طولانی‌اثر (بازال)؛
- نام علمی انسولین دگلودک؛
- موارد مصرف کنترل طولانی‌مدت قند خون؛
- منبع دارویی آگونیست‌های انسولین با ساختار پروتئینی انسانی (نسبت به انسولین طبیعی)؛
- زمان آغاز اثر حدود ۳ تا ۴۰ دقیقه پس از تزریق (بر اساس فرمولاسیون و مکان تزریق)؛
- زمان اوج اثر زمان اوج اثر ندارد و به‌صورت پایدار و یکنواخت در طول شبانه‌روز پخش می‌شود؛
- مدت اثر تا حدود ۴۲ ساعت (بازه تقریبی ۲۴ تا ۴۲ ساعت بسته به فرد و دوز)؛
- شکل دارویی شانه‌سازی یا سرم‌های قابل تزریق با سرنگ/ایمپلنت، معمولاً به صورت مایع آماده تزریق؛
- شرایط نگهداری در یخچال (2 تا 8 درجـه سلسیوس) تا تاریخ مصرف. پس از باز شدن نگهداری در دمای اتاق مناسب است تا مدت معین (طبق دستور شرکت سازنده)؛
- عوارض شایع هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون)، واکنش در محل تزریق؛
- عوارض جدی واکنش آلرژیک، اِدِم محیطی.
نسولین تریسبا (Tresiba) با نام علمی انسولین دگلودک، یک انسولین طولانی‌اثر (بازال) است که برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این انسولین با فرمولاسیون ویژه خود می‌تواند تا ۴۲ ساعت در بدن فعال بماند و موجب پایداری بهتر قند خون شود. در ادامه، به تشریح دقیق‌تر عملکرد، کاربردها، مکانیسم اثر، عوارض، نکات مصرف و نکات کلیدی برای استفاده امن از انسولین تریسبا (دگلودک) پرداخته شده است.
کاربردهای انسولین تریسبا (انسولین دگلودک)
- دیابت نوع ۱
- نقش جایگزینی انسولین بازال روزانه برای حفظ گلوکز ناشتا و پایداری قند خون بین وعده‌ها و شب‌ها؛
- راهبرد بالینی استفاده به‌عنوان بخشی از روال درمانی چندکاره که شامل رژیم غذایی، ورزش و تعیین دوز با توجه به آزمایش گلوکز می‌باشد؛
- نکته کلیدی تثبیت سطوح گلوکز به کمک تزریق روزانه در ناحیه‌ای مشخص و با رعایت تغییرات لازم در رژیم غذایی و فعالیت بدنی.
- دیابت نوع ۲
- نقش کاهش سطح گلوکز ناشتا و پایدارسازی سطح گلوکز در طول روز در کنار رژیم غذایی، فعالیت بدنی و گاهی داروهای خوراکی؛
- راهبرد بالینی معمولا با دیگر داروهای کاهنده قند خون ترکیب می‌شود تا به کنترل مناسب قند خون کمک کند؛
- نکته کلیدی تنظیم دوز بر پایه نیاز فرد و پاسخ به درمان.
- کاهش هیپوگلیسِمی شبانه
- نقش اثر پایدار و یکنواخت انسولین تریسبا (انسولین دگلودک) موجب کاهش وقوع هیپوگلیسمی‌های شبانه نسبت به برخی انسولین‌های با دوره عود سریع‌تر؛
- نکته کلیدی پایش مداوم گلوکز شبانه و انجام تنظیمات دوز در صورت وجود هیپوگلیسمی‌های مکرر
- انعطاف در زمان تزریق
- نقش امکان تزریق در ساعات متفاوت روز را فراهم می‌کند بدون کاهش کارایی یا افزایش خطر هیپوگلیسمی هنگامی که به دوز ثابت پایبند باشند؛
- نکته کلیدی در صورت تغییر زمان تزریق، باید با پزشک مشورت شود تا دوز و زمان تزریق بهینه باقی بماند.
مکانیسم اثر انسولین تریسبا (انسولین دگلودک)
- مکانیسم کلیدی انسولین تریسبا با اتصال به گیرنده‌های انسولین در بافت‌های هدف (کبد، عضلات، بافت چربی) باعث افزایش برداشت گلوکز از خون و کاهش تولید گلوکز توسط کبد می‌شود؛
- فرمولاسیون خاص تریسبا این انسولین برای آزادسازی تدریجی و طولانی‌مدت انسولین در خون را فراهم شده است؛
- پیامد بالینی پایداری سطح گلوکز خون با نوسانات کمتر و کاهش فراز و فرود‌های قند خون نسبت به برخی انسولین‌های بازال فوری یا سریع.
عوارض شایع انسولین تریسبا (انسولین دگلودک)
- هیپوگلیسمی (افت قند خون) شایع‌ترین عارضه هیپوگلیسمی است، بهویژه در صورت مصرف همزمان با غذاهای کم کربوهیدرات یا ورزش شدید یا در صورت تغییر ناگهانی دوز؛
- واکنش در محل تزریق قرمزی، تورم، خارش یا درد در ناحیه تزریق؛
- افزایش وزن به دلیل افزایش جذب گلوکز توسط بافت‌های بدن و تغییراتی در مصرف انرژی؛
- تجمع مایعات و ورم اندام‌ها ممکن است در برخی افراد، بهویژه در آغاز درمان یا تغییر دوز، مشاهده شود.
عوارض جدی
- واکنش آلرژیک شدید (تنگی نفس، تورم صورت یا زبان، کهیر) نیازمند مراقبت پزشکی فوری؛
- تغییرات ناگهانی در بینایی می‌تواند نشانه‌هایی از فشار قند خون شدید یا مداخله‌های دارویی باشد؛
- لیپودیس‌تروفی تغییر بافت چربی در محل تزریق که می‌تواند با تغییر محل تزریق بهبود یابد و گاهی منجر به کاهش یا افزایش جذب انسولین در ناحیه آسیب دیده شود.
موارد منع مصرف انسولین تریسبا (انسولین دگلودک)
- حساسیت شناخته‌شده به انسولین دگلودک یا هر جزء تشکیل‌دهنده آمفوریک دارو؛
- استفاده در شرایط هیپوگلیسمی حاد یا در شرایط عدم کنترل مناسب قند خون؛
- وجود اورژانس‌های پزشکی مرتبط با تغییرات شدید درصد قند خون بدون کنترل.
جمع‌بندی
انسولین تریسبا (دگلودک) یک انسولین طولانی‌اثر با قابلیت کنترل پایدار قند خون است که برای دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ به کار می‌رود. این دارو با ویژگی انعطاف‌پذیری در زمان تزریق، کاهش هیپوگلیسمی شبانه و پایداری قند خون بهبود یافته می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد دارای تشخیص دیابت کمک کند. با این حال، آگاهی از عوارض محتمل، رعایت دقیق روش‌های تزریق، پایش دقیق قند خون و رعایت نکات ایمنی و همکاری منظم با تیم درمانی برای دستیابی به هدف‌های درمانی ضروری است.
5. ترولیسیتی (Trulicity – dulaglutide)
- نام تجاری دولاگلوتاید؛
- دسته آگونیست گیرنده GLP-1؛
- موارد مصرف دیابت نوع ۲، کاهش خطر بیماری قلبی–عروقی؛
- عوارض شایع تهوع، استفراغ، اسهال؛
- عوارض جدی پانکراتیت، مشکلات کلیوی.
ترولیسیتی(Trulicity) ، نام تجاری داروی دولاگلوتاید (Dulaglutide)، به‌عنوان یک آگونیست گیرنده GLP-1 برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ به کار می‌رود. این دارو معمولا به‌صورت تزریق زیرجلدی هفتگی تجویز می‌شود و با تقلید از عملکرد هورمون طبیعی GLP-1، به تنظیم قند خون کمک می‌کند. GLP-1 یک هورمون گوارشی است که پس از مصرف غذا آزاد می‌شود و برای تنظیم ترشح انسولین در پاسخ به گلوکز نقش دارد، در عین حال موجب کاهش ترشح گلوکاگون، تاخیر در تخلیه معده و افزایش احساس سیری می‌شود. دولاگلوتاید به مدت طولانی در خون فعال است و به این ترتیب می‌تواند اثرات GLP-1 را به‌صورت هفتگی حفظ کند. استفاده از ترولیسیتی بر اساس استانداردهای بالینی و راهنمایی‌های مختلفی در دنیا برای بهبود کنترل گلیسمی، کاهش وزن و کاهش خطر عوارض قلبی-عروقی در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ توصیه می‌شود.
کاربردهای ترولیسیتی
- کنترل قند خون در دیابت نوع ۲؛
- کاهش قند خون ناشتا (Fasting Plasma Glucose) و قند خون پس از غذا (Postprandial Plasma Glucose)؛
- بهبود HbA1c به‌عنوان نشانگر میان مدت کنترل گلیسیمی؛
- تاثیرات سریع و تدریجی در کاهش گلوکز با توجه به فازهای تزریق هفتگی و پاسخ‌های ترشح انسولین و گلوکاگون.
- کاهش خطرات قلبی-عروقی
- در برخی افراد دارای تشخیص دیابت با مشکلات قلبی‌عروقی مانند بیماری شریان قلبی یا سابقه سکته قلبی، مصرف ترولیسیتی می‌تواند خطر بروز حوادث قلبی و عروقی را کاهش دهد؛
- احتمال بهبود سطح کلسترول LDL و تغییرات وزن به عنوان عوامل کمکی در کاهش بار ریسک قلبی-عروقی وجود دارد.
- کاهش وزن
- اکثر افراد تجربه کاهش وزن را در طی دوره درمان با ترولیسیتی گزارش کرده‌اند؛
- اثر کاهش وزن ممکن است به دلیل کاهش اشتها، تاخیر در تخلیه معده و افزایش احساس سیری باشد؛
- اثر وزن‌زایی می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین و بهبود نمایه‌های متابولیک منجر شود.
- کاهش نیاز به انسولین یا داروهای خوراکی کاهنده قند خون
- در برخی افراد می‌تواند منجر به کاهش نیاز به داروهای دیگر مانند داروهای خوراکی یا حتی انسولين شود؛
- در ترکیب با سایر درمان‌های دیابت، ترولیسیتی می‌تواند بهینه‌سازی پروفایل درمانی را تسهیل کند.
مکانیسم اثر ترولیسیتی
- ترولیسیتی با اتصال به گیرنده‌های GLP-1 در بافت‌های مختلف از جمله پانکراس، تحریک کمتری برای ترشح گلوکاگون در پاسخ به گلوکز را فراهم می‌کند و در نتیجه ترشح انسولین با توجه به میزان گلوکز خون افزایش می‌یابد؛
- با اثر بر تاخیر تخلیه معده، ورود گلوکز پس از غذا به خون کند می‌شود و سرعت افزایش قند خون کاهش می‌یابد؛
- GLP-1 ترشحات احساس سیری در مغز را تقویت می‌کند و احتمال پرخوری کاهش می‌یابد؛
- این دارو با افزایش حساسیت به انسولین و بهبود کارکرد سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس به کنترل گلیسمی کمک می‌کند.
عوارض شایع ترولیسیتی
- تهوع و استفراغ؛
- اسهال یا قلبی ناراحتی‌های گوارشی مانند سوءهاضمه یا درد شکمی؛
- کاهش اشتها (بی‌اشتهایی یا کاهش تمایل به غذا)؛
- درد یا ناراحتی در محل تزریق؛
- خستگی یا احساس ضعف؛
عوارض جدی و نیازمند مراجعه به پزشک
- پانکراتیت (التهاب لوزالمعده/پانکراس)؛
- واکنش‌های آلرژیک شدید مانند تورم صورت، زبان یا گلو، یا مشکلات تنفسی؛
- تغییرات ناگهانی بینایی؛
- مشکلات کلیوی یا تشدید نارسایی کلیوی؛
- کاهش شدید فشار خون یا احساس ضربان قلب نامنظم همراه با سایر علائم.
ترولیسیتی با مکانیسم اثر منحصر به فرد، کارایی بالا و کاربردهای چندگانه، به‌عنوان گزینه‌ای موثر در درمان دیابت نوع ۲ مطرح است. این دارو با بهبود کنترل گلوکز، کاهش وزن و کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی می‌تواند بهبودی قابل‌توجهی در وضعیت افراد دارای تشخیص دیابت فراهم کند. بااین حال، آگاهی از عوارض و رعایت موارد احتیاطی اهمیت زیادی در استفاده ایمن از این دارو دارد.
6. جاردینانس (Jardiance – empagliflozin)
- نام تجاری امپاگلیفلوزین؛
- دسته مهارکننده SGLT2؛
- موارد مصرف دیابت نوع ۲، کاهش خطر مرگ بر اثر حوادث قلبی و عروقی در افراد پرخطر؛
- عوارض شایع عفونت ادراری و تناسلی، تکرر ادرار، افت فشار خون؛
- عوارض جدی کتواسیدوز یوگلیسمیک (یک وضعیت نادر که در آن قند خون در دامنه نرمال یا کمی بالا است (یوگلیسمیک)،اما همچنان کتواسیدوز دیابتی وجود دارد).
معرفی جاردینانس
جاردینانس (Jardiance) نام تجاری داروی امپاگلیفلوزین (Empagliflozin) است که در گروه داروهای مهارکننده ناقل سدیم-گلوکز نوع ۲ (SGLT2 inhibitors) قرار دارد. این دارو به‌صورت خوراکی مصرف می‌شود و برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ تجویز می‌گردد.
تاریخچه و توسعه
- اولین بار در دهه ۲۰۱۰ توسط شرکت ابوت ایثریمِکال (Abbott/AbbVie) به بازار معرفی شد و پس از بررسی‌های گسترده بالینی، به‌عنوان گزینه‌ای برای کاهش قند خون و خطرات قلبی-عروقی در دیابت نوع ۲ معرفی شد؛
- مطالعات بزرگ نشان داده‌اند که امپاگلیفلوزین نه تنها به کنترل قند خون کمک می‌کند، بلکه می‌تواند خطر بروز برخی عوارض قلبی و کلیوی را نیز کاهش دهد؛
- در برخی کشورها امپاگلیفلوزین به‌عنوان یکی از داروهای خط دوم یا ترکیبی در کنار متفورمین یا سایر داروهای تحریک‌کننده قند خون تجویز می‌شود.
تفاوت جاردینانس با سایر داروهای دیابت
- برخلاف برخی داروهای خوراکی قند خون که به نحوه ترشح انسولین مربوط می‌شوند، امپاگلیفلوزین از طریق کاهش بازجذب گلوکز از کلیه عمل می‌کند؛
- اثرات جانبی مرتبط با عوارض پیامدی از دست دادن قند از طریق ادرار و همچنین کاهش فشار خون و وزن را در بر دارد؛
- معمولا به‌عنوان درمان ترکیبی یا در کنار سایر داروهای کنترل‌کننده قند خون تجویز می‌شود.
عوارض شایع جاردینانس
- عفونت قارچی دستگاه تناسلی (بهویژه در خانم‌ها)؛
- عفونت ادراری؛
- تکرر ادرار؛
- کاهش حجم مایع بدن (هیپوولمی).
توصیه‌های مدیریت عوارض شایع
- آموزش به بیمار درباره علائم عفونت‌های قارچی و ادراری؛
- حفظ بهداشت فردی و استفاده از لباس‌های گشاد و تنفسی برای کاهش احتمال عفونت‌های قارچی؛
- افزایش مصرف مایعات و ارزیابی مکرر در صورت وجود تکرر ادرار یا احساس تشنگی شدید؛
- بررسی وزن و فشار خون منظم برای تشخیص کاهش حجم مایع.
عوارض جدی اما نادر جاردینانس
- کتواسیدوز یئوگلیسمیک (Euglycemic DKA)؛
- آسیب حاد کلیوی؛
- قانقریای فورنیه (Fournier’s gangrene)؛
- افت شدید فشار خون.
7. گلوریپا (Glorypa – dapagliflozin)
- نام تجاری داپاگلیفلوزین؛
- دسته مهارکننده SGLT2؛
- موارد مصرف دیابت نوع ۲ و نارسایی قلبی؛
- عوارض شایع عفونت قارچی دستگاه تناسلی، تکرر ادرار؛
- عوارض جدی کاهش شدید مایعات بدن، کتواسیدوز.
گلوریپا (Dapagliflozin) و نقش آن در دیابت
گلوریپا، با نام ژنریک داپاگلیفلوزین، یک داروی خوراکی از دسته مهارکننده‌های SGLT2 است که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این دارو با کاهش جذب مجدد گلوکز در کلیه‌ها و افزایش دفع آن از طریق ادرار باعث کاهش قند خون می‌شود و همچنین اثربخشی‌های قلبی و کلیوی مهمی دارد.
مکانیسم اثر گلوریپا
داپاگلیفلوزین با مهار پروتئین ناقل سدیم-گلوکز نوع ۲ (SGLT2) در توبول‌های پروگزیمال کلیه، بازجذب گلوکز را مسدود می‌کند. در نتیجه گلوکز اضافی همراه با سدیم دفع می‌شود. این فرآیند به کاهش قند خون به صورت مستقل از عملکرد انسولین کمک می‌کند.
کاربردهای گلوریپا
- کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ همراه با رژیم غذایی و ورزش
- کنترل قند خون و HbA1c؛
- ترکیب با متفورمین و سایر داروهای کنترل قند خون.
- کاهش خطر بستری به علت نارسایی قلبی در افراد دارای تشخیص دیابت یا حتی بدون دیابت
- نقش در پیشگیری از عوارض قلبی-عروقی؛
- داده‌های بالینی از کارآزمایی‌های قلبی.
- محافظت کلیوی در بیماران با بیماری مزمن کلیه
- کاهش میکروالگی گلوک و پیشرفت بیماری کلیوی مزمن؛
- اثرات بر پیچیدگی‌های کلیوی و نیاز به دیالیز.
عوارض شایع گلوریپا
- عفونت‌های قارچی دستگاه تناسلی (کاندیدیازیس)
- عوامل خطر و راه‌های پیشگیری؛
- مدیریت بالینی و معیارهای مراجعه.
- عفونت‌های ادراری
- علائم هشداردهنده و زمان مراجعه؛
- نقش پروفیلاکسی و مدیریت آنتی‌بیوتیکی.
- تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار
- افت فشار خون
- عوامل خطر و تشخیص زودهنگام؛
- نحوه مدیریت در زمان ایستادن یا تغییر وضعیت بدن.
عوارض نادر ولی جدی
- کتواسیدوز دیابتی یواژنمیک (DKA) بدون افزایش شدید قند خون؛
- کلینیک بالینی، علائم و تشخیص آزمایشگاهی؛
- اهمیت تشخیص سریع و مدیریت درمانی.
- نکروز فاشیای ناحیه پرینه (گانگرن فورنیه)
- نشانه‌ها و خطرات؛
- ارتباط با شرایط کم آبی و عفونت.
- نارسایی حاد کلیه
- عوارض در بیماران با شدت بیماری مزمن کلیه؛
- مدیریت و تنظیم دوز.
- کم‌آبی شدید بدن
- پیشگیری با مصرف مایع و تنظیم دوز در فواصل زمانی مناسب.
گلوریپا (داپاگلیفلوزین) یک داروی مؤثر در کنترل دیابت نوع ۲ با اثرات مفید قلبی و کلیوی است. آگاهی از مزایا و عوارض جانبی آن برای افراد و کادر درمان اهمیت زیادی دارد تا استفاده بهینه از این دارو با کمترین خطرات همراه باشد.
۸. فاستیگلا (Fasticla – gemigliptin)
- دسته مهارکننده DPP-4؛
- موارد مصرف کنترل قند خون در دیابت نوع ۲؛
- عوارض شایع سردرد، درد مفاصل، یبوست؛
- عوارض جدی واکنش آلرژیک شدید، پانکراتیت نادر.
نکات بالینی مهم
- مکانیزم DPP-4 را تقویت می‌کند که موجب افزایش و طولانی شدن اثر اینکرتین‌ها می‌شود و به کنترل قند خون کمک می‌کند؛
- ممکن است عوارض گوارشی مانند ناراحتی گوارش، سردرد و اسهال خفیف ایجاد کند. این عوارض معمولا خفیف و موقتی‌اند؛
- واکنش‌های آلرژیک خفیف تا شدید می‌تواند اتفاق بیافتد و در صورت ظهور بثورات پوستی، کهیر یا تورم به سرعت باید اقدام شود؛
- پانکراتیت به‌عنوان عارضه جدی مطرح است. در صورت درد شکمی شدید، استفراغ مداوم یا درد پشت، باید سریعا ارزیابی شود؛
- مصرف دارو به‌صورت قرص خوراکی روزانه معمول است، بدون نیاز به تزریق یا رژیم غذایی خاص؛
- تداخلات دارویی ممکن است با برخی داروهای کاهمده قند خون یا داروهای گوارشی تداخل داشته باشد. بنابراین در صورت مصرف همزمان با دیگر داروها مشورت با پزشک ضروری است.
9. باکوز (Bacose – acarbose)
- نام تجاری آکاربوز؛
- دسته مهارکننده آلفا-گلوکوزیداز؛
- موارد مصرف کاهش قند خون بعد از غذا؛
- عوارض شایع نفخ، اسهال، درد شکمی؛
- عوارض جدی اختلال عملکرد کبدی نادر.
آکاربوز، که با نام تجاری باکوز نیز شناخته می‌شود، یک داروی خوراکی برای درمان دیابت نوع ۲ است که با مهار آنزیم‌های گوارشی آلفا-گلوکوزیداز، موجب کاهش جذب کربوهیدرات‌ها و کاهش قند خون بعد از وعده‌های غذایی می‌شود. این دارو به‌صورت قرص‌های کوچک است که معمولا همراه با وعده‌های غذایی یا بهویژه در آغاز هر وعده مصرف می‌شود تا اثر مهارکننده آنزیم‌های روده‌ای را به‌طور بهینه اعمال کند. باکوز به‌عنوان یکی از داروهای گلوکوزیداز محدودکننده، برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ که به دنبال کاهش نوسانات قند خون پس از غذا هستند، گزینه‌ای مناسب است. این دارو معمولا به‌عنوان جزء ترکیبی درمانی در کنار دیابت‌های خوراکی مانند متفورمین یا انسولین استفاده می‌شود تا با کاهش سرعت هضم کربوهیدرات‌ها، افزایش قند خون پس از غذا را کنترل کند و به کاهش پیک قند خون کمک نماید.
کاربردهای آکاربوز / باکوز
- کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲، بهویژه افرادی که مشکل اصلی‌شان قند خون بالا پس از غذا است؛
- می‌تواند به‌همراه سایر داروهای ضد دیابت مانند متفورمین یا انسولین استفاده شود؛
- برای کاهش دفعات و شدت پیک‌های گلوکوزی بعد از وعده‌های غذایی، بهویژه در افراد با رژیم‌های غذایی حاوی کربوهیدرات‌های با شاخص گلیسمی بالا، مفید است؛
- در برخی موارد، برای بهبود کنترل قند خون، به‌عنوان بخشی از ترکیب درمانی منظم تجویز می‌شود تا از هم‌افزایی دارویی بهره‌مند شود؛
- می‌تواند به‌عنوان گزینه‌ای در زمینه مدیریت پیشرفته دیابت نوع ۲ برای افراد با رژیم‌های غذایی متنوع یا تغییر یافته به‌کار رود تا پذیرش رژیم غذایی و کنترل گلوکز را بهبود بخشد.
مزایای آکاربوز / باکوز
- کاهش پیک قند خون بعد از غذا؛
- غیر وابسته به ترشح انسولین، بنابراین مناسب برای مراحل مختلف دیابت نوع ۲؛
- کاهش ریسک نوسانات شدید قند خون؛
- برخلاف برخی داروهای دیگر که احتمالا باعث افزایش وزن یا کاهش وزن ناخوشایند می‌شوند، آکاربوز معمولا اثر مستقیمی بر وزن بدن ندارد و در برخی موارد ممکن است به کاهش وزن اندکی منجر شود به‌واسطه کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و گلوکز پس از غذا؛
- باکوز به‌طور مشخص روی قند خون پساخور تاثیر دارد و به بهبود کنترل قند خون ناشتا و پس از وعده غذایی کمک می‌کند؛
- احتمال مواجهه کمتر با هیپوگلیسمی نسبت به برخی داروهای کلاس سولفونیل‌اوره در صورت عدم مصرف مناسب وعده غذا، هرچند که خطر هیپوگلیسمی وجود دارد و باید با احتیاط مدیریت شود؛
- به‌طور کلی تحمل‌پذیری دارو نسبتا خوب است و عوارض گوارشی موقت هستند که با تنظیم دوز یا جلوگیری از مصرف همزمان با برخی غذاها قابل مدیریت است.
عوارض شایع آکاربوز / باکوز
- نفخ، تولید گاز روده و اسهال (به دلیل تخمیر کربوهیدرات‌های هضم‌نشده)؛
- درد شکمی یا ناخوشی معده؛
- سوءهاضمه یا احساس پری معده بعد از مصرف دارو؛
- گاهی اختلالات گوارشی مانند تهوع یا ترشح بیش از حد گازهای گوارشی.
عوارض جدی ولی نادر آکاربوز / باکوز
- افزایش آنزیم‌های کبدی؛
- واکنش‌های آلرژیک؛
- مشکلات شدید گوارشی مانند انسداد روده (بسیار نادر)؛
- در برخی موارد شدید، ممکن است علائم حساسیت مانند کهیر، ورم صورت یا زبان، تنگی نفس باشد که نیاز به مداخله فوری دارد؛
- کمتر دیده می‌شود که باکوز باعث هیپوگلوسمی (افت شدید قند خون) شود مگر در شرایط مصرف همزمان با دیگر داروهای کاهنده قند خون. در چنین مواردی باید مدیریت قند خون با گلوکز یا منابع قندی ساده انجام شود و اقدامات درمانی مناسب انجام پذیرد.
باکوز / آکاربوز یکی از داروهای موثر برای کنترل قند خون بعد از غذا در دیابت نوع ۲ است که با مکانیسم گوارشی عمل می‌کند و می‌تواند به پیشگیری از نوسانات قند خون کمک کند. رعایت رژیم غذایی مناسب و آگاهی از عوارض گوارشی به موفقیت درمان کمک زیادی می‌کند. این دارو با تاثیر مستقیم بر فرایند هضم کربوهیدرات‌ها، به‌طور ویژه در کنترل قند خون پس از وعده‌های غذایی مفید واقع می‌شود و می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک رویکرد چندجانبه برای مدیریت دیابت نوع ۲ به کار رود. مصرف دقیق به‌همراه وعده‌های غذایی، پایش منظم گلوکز پس از غذا، و توجه به عوارض گوارشی و کبدی از نکات کلیدی موفقیت درمان است.
10. فورتامت (Fortamet – metformin XR)
- دسته بیگوانید (متفورمین طولانی‌رهش)؛
موارد مصرف دیابت نوع ۲؛
عوارض شایع مشکلات گوارشی خفیف، تهوع؛
عوارض جدی اسیدوز لاکتیک.
فورتامت، یکی از نام‌های تجاری متفورمین، با رهش طولانی است که بهویژه برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ برای کنترل بهتر قند خون تجویز می‌شود. این دارو با کاهش تولید گلوکز در کبد و بهبود حساسیت بافت‌ها به انسولین، به کاهش قند خون کمک می‌کند. در مقایسه با متفورمین با رهش منظم، رهش طولانی با کاهش نوسانات قند خون و کاهش دفعات مصرف روزانه می‌تواند باعث بهبود پذیرش درمانی و پیگیری بهتر درمان شود. فورتامت برای آغاز یا ادامه درمان دیابت نوع ۲ در بزرگسالان و کودکان بالای ۱۰ سال که به متفورمین نیاز دارند گزینه‌ای است که به دلیل رهش طولانی، سطح دارو را به شکل پیوسته در طول روز حفظ می‌کند.
مکانیسم اثر فورتامت
متفورمین از طریق چند مکانیسم مختلف منجر به کاهش قند خون می‌شود:
- کاهش گلوکونئوژنز در کبد متفورمین تولید گلوکز کبدی را از طریق کلاژنه‌های گلوکوگنیوژنز کاهش می‌دهد، بهَ‌ویژه در حالت روزه و در پاسخ به آلدوستازی یا قند خون بالا؛
- کاهش جذب گلوکز از روده با کاهش میزان گلوکز وارد شده به گردش خون از طریق دستگاه گوارش، مقدار قند خون بعد از غذا کاهش می‌یابد؛
- افزایش حساسیت بافت‌ها به انسولین با بهبود استفاده از گلوکز توسط عضلات و بافت‌های چربی، نیاز به انسولین کمتر می‌شود یا کارآیی انسولین افزایش می‌یابد؛
- رهش طولانی در فرمول فورتامت، ماده فعال به صورت میکروکلکت یا سایر فناوری‌های رهش کنترل‌شده به تدریج آزاد می‌شود تا سطح پلاسمایی دارو را در طول روز پایدار نگه دارد و کاهش دفعات مصرف را ممکن سازد. این امر می‌تواند منجر به ثبات بهتر قند خون در شبانه‌روز و کاهش نوسانات پس از غذا شود.
موارد مصرف فورتامت
- کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ به عنوان درمان اصلی یا ترکیبی برای کاهش قند خون (HbA1c) در بزرگسالان و کودکان بالای ۱۰ سال که متفورمین برای کنترل دیابت تجویز شده است؛
- ممکن است همراه با سایر داروهای خوراکی کاهنده قند خون یا انسولین مصرف شود در برخی موارد، ترکیب با داروهای دیگر مانند سولفونیل‌ئی‌ها، DPP-4 inhibitors، GLP-1 receptor agonists یا انسولین ممکن است لازم باشد تا هدف قند خون به دست آید؛
- بهبود مقاومت به انسولین در برخی شرایط خاص از جمله سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) در بانوان با مقاومت به انسولین که ممکن است به بهبود قند خون و متابولیسم کمک کند و در برخی موارد را به کاهش وزن یا بهبود پروفایل‌های هورمونی منجر کند.
عوارض شایع فورتامت
- مشکلات گوارشی مانند نفخ، اسهال، تهوع در آغاز درمان یا در افزایش دوز ممکن است بروز کند. معمولا با تدریجی‌کردن آغاز درمان، کاهش می‌یابد و در صورت ماندگاری ممکن است پزشک اقدام به تنظیم دوز یا تغییر دارو نماید؛
- احساس طعم فلزی در دهان یکی از عوارض مهم فورتامت که معمولا کوتاه‌مدت است و با گذشت زمان بهبود می‌یابد؛
- سردرد، ضعف یا احساس خستگی خفیف در برخی افراد، که به دلیل کاهش قند خون یا تغییر در متابولیسم می‌تواند رخ دهد.
عوارض نادر ولی جدی فورتامت
- لاکتیک اسیدوز یک وضعیت نادر ولی بالقوه خطرناک است که به‌عنوان وضعیت اورژانسی متابولیک و باکاربرد دارویی شناخته می‌شود. علائم لاکتیک اسیدوز شامل درد شدید عضلانی، درد قفسه سینه، ضربان نامنظم قلب، تنگی نفس، حالت تهوع یا استفراغ، بیقراری، سردی دست‌ها و پاها، آلودگی شدید می‌شود. خطر لاکتیک اسیدوز نسبتا کم است اما در صورت وجود بیماری زمینه‌ای مانند نارسایی مزمن کلیه یا کبدی، مصرف در شرایط کاهش اکسیژن بافتی یا وجود کمبود اکسیژن، مصرف دارو باید با احتیاط و تحت نظر پزشک باشد. در هر صورت، وجود علائم مشکوک باید فورا به پزشک اطلاع داده شود و ارزیابی شود.
فورتامت با فراهم کردن رهش طولانی متفورمین می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از افراد دارای تشخیص دیابت باشد که نیاز به کنترل پایدار قند خون دارند، مشروط به رعایت دقیق دستورات پزشک و پیگیری منظم وضعیت سلامتی. مزایای مصرف فورتامت شامل امکان مصرف یکبار در روز، پایداری سطح قند خون و پتانسیل کاهش وزن می‌شود، در حالی‌که نکات احتیاطی جدی از جمله خطر لاکتیک اسیدوز و نیاز به پایش عملکرد کلیه و کبد باید به دقت رعایت شود.
جمع‌بندی و توصیه‌ها
داروهای جدید دیابت می‌توانند کنترل قند خون و کیفیت زندگی افراد دارای تشخیص دیابت را به شکل قابل‌توجهی بهبود بخشند، اما آگاهی کامل نسبت به عوارض جانبی آنها، پیگیری منظم وضعیت سلامت و مشورت با پزشک برای تعدیل یا تغییر دارو ضروری است. افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست هرگونه علامت غیرمعمول را گزارش کنند و از مصرف خودسرانه پرهیز نمایند.
- هر دارو ممکن است برای افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی ایجاد کند. لذا پیوسته با تیم درمانی و پزشک مشورت کنید؛
- پیش از شروع هر دارو بررسی سابقه پزشکی شامل بیماری‌های کلیوی و کبدی، سابقه پانکراتیت، بیماری‌های قلبی-عروقی، و تاریخچه سرطان تیروئید ضروری است؛
- در صورت بروز هر گونه علامت غیرمعمول مانند درد شدید شکم، زردی، لکه‌دار شدن پوست، تنگی نفس، درد قفسه سینه، یا تغییرات شدید در وزن، به سرعت به پزشک مراجعه کنید؛
- پایش منظم قند خون، آزمایش‌های عملکرد کلیه و کبد و اندازه‌گیری HbA1c طبق دستور پزشک انجام شود؛
- رعایت نکات ایمنی مانند نگهداری مناسب داروها، رعایت رژیم غذایی و ادامه یا قطع داروها می‌بایست تنها با نظر پزشک انجام شود.
