ویگووی برای لاغری: اثربخشی، عوارض، تفاوت با اوزمپیک، دسترسی در ایران
ویگووی (Wegovy) نام تجاری دارویی است که حاوی ماده مؤثره سماگلوتاید (Semaglutide) است. این دارو یک پیشرفت چشمگیر در حوزه مدیریت وزن محسوب می‌شود. سماگلوتاید (اوزمپیک) به خانواده دارویی آگونیست‌های گیرنده پپتید شبه گلوکاگون نوع یک (GLP-1 Receptor Agonists) تعلق دارد. این دسته از داروها در ابتدا با هدف اصلی درمان دیابت نوع 2 طراحی و تایید شدند؛ زیرا توانایی شگرفی در بهبود کنترل قند خون دارند.
با این حال، مطالعات گسترده‌ای که بر افراد دارای تشخیص دیابت و سپس افراد فاقد دیابت با اضافه وزن یا چاقی انجام شد، نشان دادهاند که سماگلوتاید (اوزمپیک) در دوزهای بالاتر، اثرات قدرتمندی بر کاهش وزن پایدار دارد. این کشف منجر به اخذ مجوز جداگانه توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای فرمولاسیون تزریقی با دوز بالاتر، تحت نام تجاری ویگووی، به‌طور خاص برای مدیریت وزن مزمن شد. ویگووی نشان‌دهنده یک تغییر پارادایم در درمان چاقی از رویکردهای مبتنی بر تغییر سبک زندگی به درمان‌های دارویی موثر است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی نقش ویگووی در لاغری، اثربخشی و عوارض این دارو و همچنین تفاوت‌های ویگووی با اوزمپیک پرداخته شده است.
مکانیسم اثر دقیق ویگووی (سماگلوتید)
اثربخشی ویگووی بر اساس تقلید دقیق و پایدار از عملکرد هورمون طبیعی GLP-1 است که توسط سلول‌های L در روده کوچک ترشح می‌شود. سماگلوتید (اوزمپیک) یک آگونیست قوی و انتخابی برای گیرنده‌های GLP-1 است، اما به دلیل اصلاحات ساختاری، نیمه‌عمر آن بسیار طولانی‌تر از هورمون طبیعی است و امکان تزریق هفتگی را فراهم می‌کند. مکانیسم‌های اصلی تاثیر ویگویی در کاهش وزن عبارتند از:
- افزایش ترشح انسولین وابسته به گلوکز سماگلوتید (اوزمپیک) ترشح انسولین از سلول‌های بتا پانکراس را تنها زمانی تحریک می‌کند که سطح قند خون بالا باشد. این امر خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) را کاهش می‌دهد؛
- کاهش ترشح گلوکاگون عملکرد گلوکاگون در نقطه مقابل انسولین قرار دارد و موجب کاهش قند خون می‌شود. بنابراین، با مهار ترشح گلوکاگون، تولید گلوکز (قند) توسط کبد کاهش می‌یابد، که به کنترل سطح قند خون کمک می‌کند؛
- کاهش سرعت تخلیه معده این اثر باعث می‌شود غذا برای مدت طولانی‌تری در معده باقی بماند، که به‌صورت مستقیم احساس سیری را افزایش داده و دریافت کالری روزانه را کاهش می‌دهد؛
- اثر مرکزی بر سیری سماگلوتید (اوزمپیک) مستقیما بر مراکز سیری در هیپوتالاموس مغز تاثیر می‌گذارد و تمایل به غذا خوردن و احساس گرسنگی را کاهش می‌دهد. برای آشنایی با هورمون‌های لپتین و گرلین که بر گرسنگی و سیری تاثیر دارند می‌توانید به نوشتارهای «هورمون گرلین و تاثیر آن بر دیابت و سلامت قلبی‌عروقی» و «هورمون لپتین، پیام‌رسان چربی‌ها» مراجعه کنید؛
این اقدامات چندگانه، با همکاری یکدیگر، منجر به کاهش قابل توجه اشتها، بهبود کنترل قند خون (در افراد دارای تشخیص دیابت) و کاهش تدریجی و پایدار توده چربی بدن می‌شوند.
اثربخشی بالینی ویگووی: نتایج کارآزمایی‌های بزرگ
اثرگذاری ویگووی بر کاهش وزن در کارآزمایی‌های بالینی فاز ۳، به‌ویژه مطالعه STEP (Semaglutide Treatment Effect in People with Obesity)، به‌صورت چشمگیری اثبات شده است.
نتایج کلیدی مطالعه STEP 1
این مطالعه روی افرادی با شاخص توده بدنی (BMI) برابر یا بالاتر از ۳۰، یا برابر یا بالاتر از ۲۷ همراه با حداقل یک بیماری مرتبط با وزن (مانند فشار خون بالا یا دیس لیپیدمی) انجام شده است. مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه عبارتند از:
- کاهش وزن متوسط شرکت‌کنندگانی که دوز کامل ویگووی (2.4 میلی گرم در هفته) را کنار تغییرات سبک زندگی دریافت کردند، به طور میانگین ۱۴٫۹٪ از وزن بدن اولیه خود را در طول ۶۸ هفته از دست دادند؛
- مقایسه با دارونما (Placebo) این میزان کاهش وزن تقریبا سه برابر بیشتر از گروهی بود که دارونما دریافت کردند (کاهش متوسط 2.4%)؛
- پاسخ قوی حدود دو سوم از شرکت‌کنندگان توانستند حداقل 10 % از وزن بدن خود را کاهش دهند.
بهبود شاخص‌های متابولیک
علاوه‌بر کاهش وزن، ویگووی منجر به بهبود قابل‌توجهی در پارامترهای زیر می‌شود:
- کاهش فشار خون افت معنادار در فشار خون سیستولیک و دیاستولیک؛
- بهبود پروفایل لیپید (چربی) کاهش سطح تری گلیسیرید و افزایش جزئی کلسترول خوب (HDL)؛
- کاهش مقاومت به انسولین بهبود HOMA-IR، حتی در افراد فاقد تشخیص دیابت، نشانگر کاهش مقاومت به انسولین و بهبود حساسیت به آن است.
دوزبندی و نحوه مصرف ویگووی
ویگووی یک داروی تزریقی زیرجلدی (Subcutaneous) است که مصرف آن هفته‌ای یک نوبت برنامه‌ریزی شده است. برای به حداقل رساندن عوارض گوارشی که شایع‌ترین مشکل در ابتدای درمان هستند، از یک برنامه افزایش دوز تدریجی استفاده می‌شود. هدف این برنامه رسیدن به دوز 2.4 میلی گرم است:
نکات مهم در تنظیم دوز
- هفته‌های ۱ تا ۴: دوز 25 میلی گرم (دوز آغازین برای عادت‌دهی بدن به دارو)؛
- هفته‌های ۵ تا ۸: دوز 5 میلی گرم (افزایش تدریجی دوز)؛
- هفته‌های ۹ تا ۱۲: دوز 1 میلی گرم (مرحله میانی افزایش دوز)؛
- هفته‌های ۱۳ تا ۱۶: دوز 7 میلی گرم (نزدیک شدن به دوز هدف درمانی)؛
- از هفته ۱۷ به بعد: دوز 4 میلی گرم (دوز نگهدارنده و حداکثر دوز درمانی).
- در صورتی‌که فرد دچار تهوع شدید، استفراغ یا اسهال شود، پزشک ممکن است توصیه کند که دوز فعلی را برای چند هفته ادامه دهد یا حتی به دوز قبلی بازگردد تا علائم گوارشی کنترل شود؛
- تزریق می‌بایست در زمان مشخصی از هفته و ترجیحا در یک ساعت ثابت انجام شود؛
- محل‌های تزریق شامل ران، شکم یا بازو است و محل تزریق باید به صورت چرخشی تغییر کند.
عوارض ویگووی
با وجود اثربخشی بالا، ویگووی مانند تمام داروهای آگونیست GLP-1، دارای طیفی از عوارض جانبی است که اغلب مرتبط با دستگاه گوارش هستند.
عوارض شایع ویگویی (غالبا خفیف تا متوسط و گذرا)
- تهوع شایع‌ترین عارضه، به‌ویژه در مراحل اولیه افزایش دوز؛
- استفراغ و اسهال یا یبوست تغییر در عملکرد روده‌ای؛
- احساس سیری کاذب یا نفخ شکم ناشی از کاهش سرعت تخلیه معده؛
- کاهش اشتها (به‌عنوان اثر درمانی) اما اگر بیش از حد باشد می‌تواند منجر به کاهش وزن نامطلوب شود؛
- سوء هاضمه و ریفلاکس اسید.
عوارض نادر اما جدی ویگووی
- پانکراتیت حاد (التهاب لوزالمعده) علائمی مانند درد شدید شکمی که به پشت تیر می‌کشد نیاز به قطع فوری دارو و ارزیابی پزشکی دارد؛
- بیماری کیسه صفرا و سنگ صفرا کاهش سریع وزن می‌تواند ریسک تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد؛
- واکنش‌های آلرژیک بثورات پوستی، کهیر و در موارد نادر آنافیلاکسی؛
- تیروئید (احتیاط) در مدل‌های حیوانی، سماگلوتید (اوزمپیک) با افزایش ریسک تومورهای سلول C تیروئید مرتبط بوده است. به همین دلیل، مصرف ویگووی در افرادی که سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان مدولاری تیروئید (MTC) یا سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز نوع ۲ (MEN 2) دارند، ممنوع است.
تفاوت کلیدی ویگووی (Wegovy) با اوزمپیک (Ozempic)
ویگووی و اوزمپیک از نظر شیمیایی تقریبا یکسان هستند، اما تفاوت اساسی آنها در دوز مجاز و هدف اصلی استفاده بالینی تعریف می‌شود.
- ماده موثره هر دو دارو حاوی سماگلوتید (Semaglutide) هستند.
هدف اصلی
- ویگووی مدیریت چاقی مزمن و اضافه وزن؛
- اوزمپیک درمان دیابت نوع 2؛
حداکثر دوز هفتگی
- ویگووی 4 میلی گرم؛
- اوزمپیک 0 میلی گرم (در برخی مطالعات دیابت، تا ۲٫۰ میلی گرم).
تاییدیه سازمان غذا و دارو ایالات متحده
- ویگووی تایید شده برای کاهش وزن؛
- اوزمپیک تایید شده برای کنترل قند خون.
فرمولاسیون
- ویگووی دارای دوزهای بالاتر برای اثر ضدچاقی؛
- اوزمپیک دارای دوزهای پایین‌تر برای اثرات متابولیک و دیابتی.
نکته مهم از نظر فنی، اوزمپیک صرفا نسخه با دوز پایین‌تر سماگلوتید (اوزمپیک) است که عمدتا برای کنترل متابولیک تایید شده است. ویگووی همان دارو است اما در دوزهای بالاتر (1.7 و 2.4 میلی گرم) که برای تحریک مراکز سیری و دستیابی به کاهش وزن چشمگیر مورد نیاز است. استفاده از اوزمپیک برای لاغری رایج است اما باید تحت نظارت پزشک و با آگاهی از دوز مجاز آن صورت پذیرد.
جایگزین‌های ویگویی و اوزمپیک در بازار ایران
به دلیل تایید نشدن رسمی ویگووی در ایران و مشکلات واردات، بازار دارویی جایگزین‌های مبتنی بر همین کلاس دارویی را پوشش می‌دهد:
۱. اوزمپیک (Ozempic)
همانطور که ذکر شد، حاوی سماگلوتید است اما دوزهای آن معمولا حداکثر ۱ میلی گرم است. به دلیل فراوانی بیشتر در مسیرهای وارداتی، رایج‌ترین جایگزین است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به نوشتار «اوزمپیک (Semaglutide): کاربردها، دوز، عوارض، کاهش وزن و قیمت در ایران» مراجعه کنید؛
۲. مونجارو (Mounjaro – Tirzepatide)
این دارو نسل جدیدتری از آگونیست‌ها است که نه تنها گیرنده GLP-1 بلکه گیرنده GIP (پلی‌پپتید انسولینوتروپیک وابسته به گلوکز) را نیز تحریک می‌کند .مطالعات نشان دادهاند تیرزپاتید می‌تواند کاهش وزن بیشتری نسبت به سماگلوتید (اوزمپیک) ایجاد کند. دسترسی به آن در ایران سخت‌تر و گران‌تر از اوزمپیک است؛
۳. ویکتوزا (Victoza – Liraglutide)
این دارو یک آگونیست GLP-1 از نسل قدیمی‌تر است. ماده مؤثره آن لیراگلوتید است که نیاز به تزریق روزانه دارد (برخلاف تزریق هفتگی سماگلوتید (اوزمپیک)) و اثربخشی آن در کاهش وزن معمولا کمتر از سماگلوتید است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به «همه اطلاعاتی که باید در مورد تاثیرات لیراگلوتاید بدانید» مراجعه کنید.
دسترسی و وضعیت بازار ویگووی در ایران (پاییز ۱۴۰۴)
در حال حاضر، ویگووی (Wegovy) با دوز 2.4 میلی‌گرم، به‌صورت رسمی و با تأیید سازمان غذا و داروی ایران وارد بازار نشده است.
- واردات غیررسمی و سهمیه‌ای افراد یا کلینیک‌های تخصصی ممکن است ویگووی را از طریق واردات شخصی، مسافری یا سامانه‌های تخصصی واردات داروهای خاص تامین کنند. این مسیرها باعث نوسان شدید قیمت و عدم تضمین اصالت می‌شوند؛
- اولویت اوزمپیک به دلیل تایید شدن اوزمپیک برای افراد دارای تشخیص دیابت، این محصول با فراوانی بیشتری در دسترس است و بسیاری از پزشکان برای اهداف کاهش وزن، از این دارو در دوزهای بالاتر (که خارج از پروتکل استاندارد است) استفاده می‌کنند؛
- چالش‌های قیمت‌گذاری به دلیل ارزبر بودن و تقاضای جهانی، قیمت داروهای تزریقی مشابه در ایران بسیار بالا است و استفاده از آنها برای عموم مردم دشوار است.
پیش‌بینی با افزایش جهانی تقاضا برای درمان‌های کنترل وزن، انتظار می‌رود در آینده نزدیک، تولید منطقه‌ای یا واردات رسمی‌تر ویگووی و ترکیبات مشابه (مانند تیرزپاتید) به بازار ایران تسهیل شود.
ملاحظات مهم بالینی مرتبط با ویگووی
استفاده از ویگووی یک تعهد بلندمدت است و باید در چارچوب یک برنامه جامع مدیریت سلامت انجام شود.
- ضرورت تغییر سبک زندگی ویگووی یک داروی کمکی است. بیشترین اثربخشی زمانی حاصل می‌شود که با رژیم غذایی با کالری محدود و افزایش فعالیت بدنی منظم همراه باشد. این دارو گیرنده سیری را فعال می‌کند، اما فرد می‌بایست انتخاب‌های غذایی سالم‌تری داشته باشد؛
- نظارت پزشکی مستمر درمان می‌بایست توسط متخصص غدد، متخصص متابولیسم یا پزشک باتجربه در مدیریت چاقی آغاز و پیگیری شود. چکاپ‌های دوره‌ای برای ارزیابی عملکرد کبد، پانکراس و وضعیت تیروئید الزامی است؛
- دوره مصرف مطالعات نشان می‌دهند که اثرات کاهش وزن پایدار هستند مادامی که دارو مصرف شود. در صورت قطع دارو بدون تثبیت کامل عادات غذایی، احتمال بازگشت بخشی از وزن از دست رفته (Weight Regain) وجود دارد؛
- ممنوعیت‌ها مصرف در دوران بارداری و شیردهی اکیدا ممنوع است. همچنین در صورت وجود سابقه سرطان تیروئید (MTC) یا MEN 2 منع مصرف قطعی وجود دارد.
پرسش‌های متداول (FAQ) درباره ویگووی و دسترسی در ایران
۱. آیا ویگووی (دوز 2.4 میلی گرم) در ایران موجود است؟ خیر، ویگووی به‌صورت رسمی و با کد تعرفه وارداتی برای کاهش وزن در داروخانه‌های عمومی توزیع نمی‌شود. آنچه موجود است اغلب اوزمپیک (برای دیابت) است که خارج از برچسب اصلی خود، برای لاغری مصرف می‌شود؛
۲. هزینه درمان با ویگووی در ایران چقدر است؟ هزینه بسیار متغیر است و بستگی به مسیر واردات دارد. داروهای وارداتی مشابه، به دلیل نرخ ارز و نوسانات بازار، قیمت‌های بسیار بالایی دارند که آنها را به درمان‌های لوکس تبدیل می‌کند؛
۳. چه مدت باید ویگووی مصرف شود؟ مدت زمان مصرف بستگی به اهداف فردی دارد. معمولا درمان تا زمانی که فرد به وزن هدف برسد یا بیشترین کاهش وزن ممکن را تجربه کند، ادامه می‌یابد. پس از توقف، برای حفظ وزن، تغییرات سبک زندگی باید ادامه یابد و گاهی دوز نگهدارنده پایین‌تر تجویز می‌شود؛
۴. آیا می‌توانم دوز اوزمپیک را دو برابر کنم تا اثر ویگووی بگیرم؟ این کار ریسک بالایی دارد و باید فقط تحت نظارت دقیق پزشک انجام شود. دوز 1 میلی گرم اوزمپیک با دوزهای 1.7 یا 2.4 میلی گرم ویگووی یکسان نیست. افزایش دوز ناگهانی می‌تواند منجر به عوارض گوارشی شدید شود؛
۵. آیا ترکیبات گیاهی یا مکمل‌ها می‌توانند جایگزین ویگووی شوند؟ خیر. ویگووی یک داروی هورمونی با مکانیسم اثر پیچیده و اثربخشی بالینی اثبات شده است. هیچ مکمل گیاهی یا داروی بدون نسخه نمی‌تواند جایگزین اثربخشی آن در کاهش وزن پایدار شود.
واژه‌نامه و کلیدواژه‌ها
- ویگووی (Wegovy) نام تجاری سماگلوتید با دوز بالا برای کاهش وزن؛
- سماگلوتید (Semaglutide) ماده موثره فعال؛
- GLP-1 پپتید شبه گلوکاگون نوع یک، هورمون طبیعی تنظیم‌کننده اشتها و انسولین؛
- تیرزپاتید (Tirzepatide) ماده موثره مونجارو، آگونیست دوگانه GLP-1 و GIP؛
- دوز نگهدارنده دوز نهایی 2.4 میلی گرم که پس از چند ماه مصرف ادامه می‌یابد؛
- مکانیسم مرکزی تاثیر دارو بر مراکز سیری در مغز.
یک نظر
[…] این کلاس، که پیشتر تنها به شکل تزریقی (مانند اوزمپیک، ویگووی یا ویکتوزا) موجود بودند، با تقلید از اثر هورمون طبیعی […]