عوارض دیابت در زنان
دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است. این بیماری که با بالا بودن سطح قند خون مشخص می‌شود، ناشی از اختلال در تولید یا عملکرد انسولین (هورمون تنظیم‌کننده قند خون که توسط سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس پانکراس تولید و ترشح می‌شود) است. در حالی‌که دیابت هر دو جنس مرد و زن را درگیر می‌کند، اما زنان به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیک و هورمونی خود، گاهی عوارضی متفاوت، اختصاصی‌تر و حتی شدیدتر را تجربه می‌کنند. شناخت دقیق عوارض دیابت در زنان نه تنها به ارتقا آگاهی عمومی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به پیشگیری، کنترل بهتر دیابت و در نهایت، ارتقا کیفیت زندگی زنان دارای تشخیص دیابت کمک شایانی می‌کند. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی عوارض دیابت در زنان و نحوه پیشگیری از آنها پرداخته شده است.
علائم قند پایین در زنان
افت قند خون (هیپوگلیسمی) در زنان، چه مبتلا به دیابت باشند چه نباشند، یکی از اختلالات مهم متابولیک است که در صورت عدم توجه می‌تواند به عوارض جدی منجر شود. افت قند خون (هیپوگلیسمی) زمانی رخ می‌دهد که سطح گلوکز خون به کمتر از ۷۰ میلی گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) کاهش یابد. گلوکز منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن، به‌ویژه سلول‌های مغز، است. کاهش ناگهانی و شدید آن می‌تواند عملکرد طبیعی بدن و مغز را مختل کند و علائم متنوعی ایجاد نماید که در ادامه به بررسی مهم‌ترین علائم قند خون در زنان دارای تشخیص دیابت پرداخته شده است. توجه داشته باشید که علائم هیپوگلیسمی می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و شدت آنها نیز بستگی به میزان افت قند خون دارد. بااین وجود، برخی از علائم رایج‌تر و شاخص‌تر در زنان عبارتند از:
۱. تعریق زیاد یکی از شایع‌ترین و اغلب اولین علائم افت قند خون است، به‌ویژه در ناحیه صورت، کف دست‌ها، گردن و زیر بغل. این نوع تعریق معمولا سرد و چسبناک است و حتی در محیط‌های خنک یا بدون فعالیت بدنی شدید نیز رخ می‌دهد. این نوع تعریق واکنش بدن به دلیل فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک برای آزاد کردن گلوکز ذخیره شده است؛
۲.لرزش بدن لرزش یا رعشه، به‌ویژه در دست‌ها و انگشتان، می‌تواند خفیف تا شدید باشد. این لرزش ناشی از آزاد شدن آدرنالین (اپی‌نفرین) در پاسخ به افت قند خون است که باعث تحریک عضلات می‌شود؛
۳. احساس گرسنگی شدید یکی دیگر از علائم مهم افت قند خون احساس گرسنگی شدید به‌صورت ناگهانی و شدید است، حتی اگر مدت زیادی از وعده غذایی نگذشته باشد یا فرد به تازگی غذا خورده باشد. این گرسنگی کاذب به دلیل تلاش بدن برای دریافت انرژی بیشتر به منظور جبران کمبود گلوکز است و اغلب با احساس ضعف در معده همراه است؛
۴. ضعف و بی‌حالی خستگی عمومی، خستگی مفرط و ناگهانی، احساس ضعف عضلانی و گاهی احساس سبکی سر یا ضعف در پاها. این حالت به دلیل عدم دسترسی کافی سلول‌ها به انرژی لازم برای عملکرد صحیح رخ می‌دهد؛
۵. تپش قلب ضربان قلب ناگهانی و سریع (تاکی‌کاردی). این علامت نیز مانند لرزش، ناشی از آزاد شدن هورمون‌های استرس مانند آدرنالین برای تحریک آزادسازی گلوکز از کبد است که باعث افزایش ضربان قلب و پمپاژ خون بیشتر می‌شود؛
۶. اضطراب و بی‌قراری بی‌قراری روحی، استرس ناگهانی و بی‌دلیل، تحریک‌پذیری یا حتی حالات عصبی شدید نیز جزء مهم‌ترین علائم افت قند خون هستند. مغز به دلیل کمبود گلوکز، که سوخت اصلی آن است، دچار اختلال شده و این حالت‌ها را تجربه می‌کند؛
۷. اختلال در تمرکز و گیجی عدم توانایی در تمرکز، سردرگمی، فراموشی موقت، مشکل در تصمیم‌گیری و در موارد پیشرفته‌تر، حتی بیهوشی یا کما. این علائم نشان دهنده تاثیر مستقیم افت قند خون بر عملکرد مغز هستند و می‌تواند بسیار خطرناک باشد. فرد ممکن است نتواند کلمات را به درستی پیدا کند یا جملات را کامل کند؛
۸. تاری دید یا دوبینی تاثیر افت قند خون بر سیستم بینایی، که می‌تواند به صورت تاری دید، دیدن هاله‌ها یا حتی دوبینی موقت ظاهر شود. این علائم موقتی هستند و با اصلاح سطح قند خون از بین می‌روند؛
۹. رنگ‌پریدگی پوست پوست، به‌ویژه صورت، لب‌ها و نوک انگشتان، رنگ پریده و گاهی مایل به کبودی می‌شود. این موضوع به دلیل انقباض عروق خونی سطحی به منظور حفظ جریان خون به اندام‌های حیاتی رخ می‌دهد؛
۱۰. تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی عصبانیت بی‌دلیل و ناگهانی، زودرنجی، پرخاشگری یا احساس غمگینی، ناراحتی و افسردگی ناگهانی. این تغییرات خلقی شدید و غیرعادی اغلب ناشی از اختلال در عملکرد نوروترانسمیترهای مغز به دلیل کمبود گلوکز است؛
۱۱. سردرد سردرد مبهم یا ضربان‌دار که ممکن است در ابتدا خفیف باشد و با گذشت زمان تشدید شود. این سردرد معمولا با مصرف مواد قندی و بازگشت قند خون به سطح طبیعی، بهبود می‌یابد؛
۱۲. خواب‌آلودگی یا مشکلات خواب در برخی موارد هیپوگلیسمی (افت قند خون) می‌تواند باعث احساس خواب‌آلودگی غیرمعمول در طول روز یا اختلال در الگوی خواب شبانه شود (هیپوگلیسمی شبانه)؛
۱۳. ناتوانی در هماهنگی حرکات احساس دست و پا چلفتی بودن، مشکل در راه رفتن یا انجام کارهای دقیق. این علامت مشابه فردی است که الکل مصرف کرده و ناشی از تاثیر بر سیستم عصبی مرکزی است.
علل افت قند خون در زنان
افت قند خون می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد از جمله
- دیابت و مصرف داروهای کاهنده قند خون
- مصرف بیش از حد انسولین یا داروهای سولفونیل اوره (که تولید انسولین را تحریک می‌کنند)؛
- نادیده گرفتن وعده‌های غذایی یا تاخیر در مصرف غذا پس از تزریق انسولین یا مصرف دارو؛
- فعالیت بدنی بیش از حد بدون تنظیم دوز انسولین یا مصرف کربوهیدرات کافی؛
- مصرف الکل، به خصوص در افراد دارای تشخیص دیابت، که می‌تواند باعث کاهش شدید قند خون شود.
برای آشنایی بیشتر با داروهای دیابت می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)» مراجعه کنید.
- هیپوگلیسمی غیردیابتی
- هیپوگلیسمی واکنشی (Reactive Hypoglycemia) زمانی رخ می‌دهد که قند خون ۲ تا ۴ ساعت پس از صرف غذا، به‌ویژه وعده‌های غذایی سرشار از کربوهیدرات ساده، به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد؛
- هیپوگلیسمی ناشتا (Fasting Hypoglycemia) قند خون در طول ناشتایی طولانی مدت کاهش می‌یابد. این می‌تواند ناشی از تومورهای پانکراس (انسولینوما) که بیش از حد انسولین ترشح می‌کنند، بیماری‌های کبدی شدید، نارسایی کلیه یا برخی کمبودهای آنزیمی باشد؛
- اختلالات هورمونی کم‌کاری غده آدرنال (بیماری آدیسون) یا کم‌کاری هیپوفیز؛
- داروهای خاص برخی داروها غیر از داروهای دیابت، مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (به‌عنوان مثال، پنتامیدین) یا داروهای ضد مالاریا (کینین).
- سوء تغذیه شدید؛
- جراحی بای‌پس معده.
علائم دیابت خاموش
دیابت بیماری مزمنی است که با افزایش سطح قند خون (گلوکز) در بدن مشخص می‌شود. این بیماری، در صورت عدم کنترل، می‌تواند منجر به عوارض جدی و تهدیدکننده زندگی شود. آنچه اغلب مردم از آن بی‌خبرند، وجود نوعی از دیابت است که به «دیابت خاموش» یا «دیابت پنهان» معروف است. در این نوع دیابت، فرد ممکن است برای مدت زمان طولانی، گاهی سال‌ها، بدون آگاهی از بیماری خود زندگی کند، زیرا علائم آن مبهم و غیر اختصاصی هستند یا به قدری خفیف‌اند که به سادگی نادیده گرفته می‌شوند. این عدم آگاهی، فرصت طلایی تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی را از بین می‌برد و زمینه را برای بروز عوارض بلندمدت و برگشت‌ناپذیر فراهم می‌کند. در این بخش به بررسی علائم و نشانه‌هایی که می‌توانند زنگ خطر ابتلا به دیابت خاموش باشند پرداخته شده است.
چرا دیابت خاموش خطرناک است؟
خطر اصلی دیابت خاموش در ماهیت پنهان آن نهفته است. در حالی که دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 در مراحل پیشرفته‌تر، با علائم واضحی مانند کاهش وزن شدید، تاری دید ناگهانی و عفونت‌های مکرر خود را نشان می‌دهند، دیابت خاموش اغلب بدون هیچ علامت خاصی پیشرفت می‌کند. این سکوت، به قند خون بالا اجازه می‌دهد تا به مرور زمان به بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن آسیب برساند، بدون اینکه فرد متوجه این تخریب تدریجی باشد. زمانی که علائم بارزتری ظاهر می‌شوند، ممکن است آسیب به حدی رسیده باشد که درمان آن دشوارتر و پیچیده‌تر شود. بنابراین، شناخت علائم هشداردهنده، حتی اگر مبهم باشند، کلید پیشگیری از عوارض جدی و حفظ کیفیت زندگی است.
علائم دیابت خاموش
در ادامه به بررسی تفصیلی هر یک از علائم و نشانه‌هایی پرداخته شده است که می‌توانند گویای ابتلا به دیابت خاموش باشند. لازم به ذکر است که وجود یک یا دو مورد از این علائم لزوما به معنای ابتلا به دیابت نیست، اما در صورت مشاهده چندین مورد یا تداوم آنها، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات لازم ضروری است.
- تشنگی شدید و غیرعادی (پلی‌دیپسی) یکی از رایج‌ترین و در عین حال نادیده‌گرفته‌شده‌ترین علائم دیابت، تشنگی مفرط و غیرعادی است. این تشنگی نه تنها با نوشیدن آب به طور کامل برطرف نمی‌شود، بلکه ممکن است فرد احساس کند هرچه آب بیشتر می‌نوشد، تشنه‌تر می‌شود.
توضیح مکانیسم در دیابت، به دلیل افزایش سطح قند خون، کلیه‌ها سعی می‌کنند قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. برای انجام این کار کلیه‌ها مجبورند آب بیشتری را از بدن خارج کنند. از دست دادن بیش از حد آب منجر به کم‌آبی بدن و در نتیجه احساس تشنگی شدید و مداوم می‌شود. در نتیجه بدن به طور غریزی تلاش می‌کند تا با نوشیدن آب بیشتر، مایعات از دست رفته را جبران کند، اما این چرخه تا زمانی که قند خون کنترل نشود، ادامه خواهد داشت.
نکات تشخیصی
- پلی‌دیپسی واقعی این تشنگی فراتر از تشنگی طبیعی پس از فعالیت بدنی یا در هوای گرم است؛
- تشنگی مداوم فرد حتی در حالت استراحت یا پس از نوشیدن مقادیر زیادی آب همچنان احساس تشنگی می‌کند؛
- عدم رفع تشنگی با نوشیدن آب باوجود مصرف مایعات فراوان، خشکی دهان و احساس تشنگی پابرجا می‌ماند.
- تکرر ادرار (پلی‌یوری)
همگام با تشنگی شدید، افزایش دفعات ادرار، به‌ویژه در شب، یکی دیگر از علائم کلیدی دیابت خاموش است. این علامت اغلب به اشتباه به مصرف زیاد مایعات نسبت داده می‌شود؛
توضیح مکانیسم همانطورکه پیش‌تر ذکر شد، در تلاش برای دفع قند اضافی از طریق ادرار، کلیه‌ها مجبور به خارج کردن آب بیشتری از بدن می‌شوند. این فرآیند منجر به تولید حجم زیادی ادرار و در نتیجه نیاز مکرر به دفع ادرار می‌شود. این وضعیت به‌ویژه در شب‌ها آزاردهنده است و می‌تواند خواب فرد را مختل کند (نکتوری).
نکات تشخیصی
- افزایش حجم ادرار نه تنها تعداد دفعات ادرار بیشتر می‌شود، بلکه حجم ادرار در هر بار دفع نیز افزایش می‌یابد؛
- تکرر ادرار شبانه (نکتوری) بیدار شدن چندین بار در طول شب برای رفتن به دستشویی؛
- تغییر در رنگ و بوی ادرار ادرار ممکن است شفاف‌تر به نظر برسد و گاهی بوی شیرین داشته باشد (البته این مورد همیشه محسوس نیست).
- خستگی مفرط و کمبود انرژی (پلی‌فاژی غیر موثر)
احساس خستگی دائمی و کمبود انرژی، حتی پس از استراحت کافی، می‌تواند نشانه‌ای از دیابت خاموش باشد. این خستگی با خستگی ناشی از کم‌خوابی یا کار زیاد متفاوت است.
توضیح مکانیسم در دیابت، با وجود اینکه سطح قند خون بالاست، سلول‌های بدن نمی‌توانند به طور موثر از این قند به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. ناتوانی در جذب گلوکز به دلیل کمبود انسولین یا مقاومت به انسولین رخ می‌دهد. در نتیجه، سلول‌ها با کمبود انرژی مواجه می‌شوند، گویی که بدن در حال گرسنگی سلولی است. این کمبود انرژی منجر به احساس خستگی مفرط، ضعف و بی‌حالی می‌شود. همچنین، کم‌آبی بدن ناشی از تکرر ادرار نیز می‌تواند به احساس خستگی دامن بزند. برای آشنایی بیشتر با مقاومت به انسولین می‌توانید به مقاله «مقاومت به انسولین: علل، علائم و روش‌های درمانی» مراجعه کنید.
نکات تشخیصی
- خستگی مزمن احساس خستگی که با استراحت برطرف نمی‌شود و برای مدت طولانی ادامه دارد.
- کمبود انرژی عدم توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره با انرژی کافی؛
- احساس سنگینی و رخوت به‌ویژه پس از غذا خوردن.
- کاهش وزن غیرمنتظره و بی‌دلیل
کاهش وزن ناخواسته و بدون هیچ تغییر خاصی در رژیم غذایی یا برنامه ورزشی یکی از علائم هشدار دهنده دیابت، به ویژه دیابت نوع 1، است اما گاهی اوقات در دیابت خاموش نیز دیده می‌شود.
توضیح مکانیسم هنگامی که سلول‌ها نمی‌توانند از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده کنند، بدن شروع به تجزیه چربی‌ها و پروتئین‌ها (عضلات) برای تامین انرژی می‌کند. این فرآیند منجر به کاهش وزن می‌شود، حتی اگر فرد به‌طور معمول غذا بخورد یا حتی بیشتر از قبل غذا بخورد (پلی‌فاژی). در واقع، بدن در حال مصرف ذخایر خود است. همچنین، از دست دادن مایعات از طریق تکرر ادرار نیز می‌تواند به کاهش وزن کمک کند.
نکات تشخیصی
- کاهش وزن بدون تلاش کاهش وزن بدون هیچ‌گونه رژیم غذایی خاص یا افزایش فعالیت بدنی؛
- کاهش وزن سریع در برخی موارد، کاهش وزن می‌تواند نسبتا سریع اتفاق بیفتد؛
- علیرغم افزایش اشتها فرد ممکن است حتی اشتهای بیشتری داشته باشد (پلی‌فاژی) اما وزن کم کند.
- تاری دید یا مشکلات بینایی
تغییرات در بینایی، به ویژه تاری دید متناوب یا ناگهانی، می‌تواند نشانه‌ای از نوسانات قند خون باشد.
توضیح مکانیسم نوسانات سطح قند خون می‌تواند بر عدسی چشم تاثیر بگذارد. وقتی قند خون بالاست، مایعات به داخل عدسی چشم کشیده می‌شوند و باعث تورم آن می‌شوند. این تورم شکل عدسی را تغییر می‌دهد و منجر به تاری دید می‌شود. با کنترل قند خون، تورم کاهش یافته و بینایی ممکن است به حالت عادی بازگردد. اما نوسانات مکرر و طولانی مدت می‌تواند به مرور زمان به شبکیه چشم آسیب برساند (رتینوپاتی دیابتی) که یک عارضه جدی و برگشت‌ناپذیر است.
نکات تشخیصی
- تاری دید متناوب دیدن اجسام به صورت تار و غیرشفاف که گاهی اوقات بهبود می‌یابد؛
- مشکل در تمرکز دشواری در تمرکز دید بر روی اشیاء؛
- سایر مشکلات بینایی در موارد پیشرفته‌تر، ممکن است لکه‌های سیاه در میدان دید یا کاهش بینایی در شب نیز مشاهده شود.
- عفونت‌های مکرر و مقاوم
افراد مبتلا به دیابت خاموش ممکن است بیشتر در معرض عفونت‌های مختلف قرار گیرند، به‌ویژه عفونت‌های پوستی، دهانی (مانند برفک دهان) و تناسلی (مانند عفونت‌های مخمری در زنان)؛
توضیح مکانیسم قند خون بالا محیط مناسبی را برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها فراهم می‌کند. قند اضافی در خون و ادرار، منبع غذایی غنی برای این میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌آورد. علاوه‌بر این، دیابت می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و توانایی بدن برای مبارزه با عفونت‌ها را کاهش دهد.
نکات تشخیصی
- عفونت‌های مکرر بروز مکرر عفونت‌هایی که قبلا به ندرت تجربه می‌شدند؛
- عفونت‌های مقاوم به درمان عفونت‌هایی که به سختی بهبود می‌یابند یا پس از درمان دوباره عود می‌کنند.
- مکان‌های شایع
- پوست جوش، کورک، قارچ‌های پوستی (به خصوص در چین‌های پوستی)؛
- دهان برفک دهان (کاندیدیازیس دهانی)، بیماری‌های لثه (ژنژیویت، پریودنتیت)؛
- تناسلی عفونت‌های مخمری واژن در زنان، بالانیت (التهاب سر آلت تناسلی) در مردان؛
- ادراری عفونت‌های مکرر مجاری ادراری.
- دیر خوب شدن زخم‌ها و بریدگی‌ها
زخم‌های کوچک، بریدگی‌ها یا کبودی‌ها که به‌طور غیرعادی طول می‌کشد تا بهبود یابند، می‌تواند نشانه‌ای از دیابت خاموش باشد.
توضیح مکانیسم قند خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک (مویرگ‌ها) آسیب برساند و جریان خون به بافت‌ها را کاهش دهد. کاهش جریان خون به معنای کاهش اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز برای ترمیم زخم است. علاوه‌بر این، قند خون بالا می‌تواند عملکرد سلول‌های سیستم ایمنی (مانند گلبول‌های سفید) را مختل کند، که این امر توانایی بدن برای مبارزه با عفونت در محل زخم را کاهش می‌دهد و روند بهبود را به تاخیر می‌اندازد.
نکات تشخیصی
- بهبود آهسته زخم‌ها زخم‌هایی که معمولا در چند روز بهبود می‌یافتند، اکنون هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول می‌کشد تا التیام یابند؛
- افزایش خطر عفونت زخم زخم‌های دیر ترمیم‌شونده بیشتر در معرض عفونت قرار می‌گیرند؛
- مشکلات پوستی عمومی پوست ممکن است خشک‌تر و مستعد ترک‌خوردگی و آسیب شود.
- گزگز، بی‌حسی یا سوزش در دست‌ها و پاها (نوروپاتی محیطی)
این علامت، که به عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می‌شود، معمولا در مراحل پیشرفته‌تر دیابت بروز می‌کند، اما در دیابت خاموش نیز می‌تواند به صورت خفیف و متناوب دیده شود؛
توضیح مکانیسم قند خون بالا به مرور زمان می‌تواند به اعصاب محیطی (اعصاب خارج از مغز و نخاع) آسیب برساند. این آسیب می‌تواند منجر به اختلال در انتقال پیام‌های عصبی شود و علائمی مانند گزگز (پارستزی)، بی‌حسی یا احساس سوزش را ایجاد کند. این علائم معمولا در دست‌ها و پاها (به خصوص در پاها) شروع می‌شوند و ممکن است به مرور زمان پیشرفت کنند.
نکات تشخیصی
- حس مورمور شدن احساس سوزن‌سوزن شدن یا گزگز در انگشتان دست و پا؛
- بی‌حسی کاهش حس در دست‌ها و پاها، به‌ویژه در پاها؛
- درد سوزشی احساس درد سوزشی یا تیر کشیدن در اندام‌ها؛
- تشدید در شب علائم ممکن است در شب تشدید شوند.
نکته بسیار مهم: ماهیت پنهان دیابت خاموش
همانطورکه در مقدمه اشاره شد، دیابت خاموش یک بیماری پنهان است. اغلب علائم ذکر شده در بالا به قدری مبهم و غیر اختصاصی هستند که فرد آنها را به خستگی، استرس، افزایش سن یا سایر شرایط عادی دیگر نسبت می‌دهد و نیازی به مراجعه به پزشک نمی‌بیند. عدم وجود علائم واضح یا نادیده گرفتن آنها باعث می‌شود که دیابت خاموش برای مدت طولانی بدون تشخیص و درمان باقی بماند.
غربالگری و معاینات دوره‌ای تنها راه تشخیص زودهنگام این بیماری است.
این جمله کلید اصلی تشخیص به هنگام دیابت خاموش است. به دلیل ماهیت پنهان دیابت خاموش، اتکا به علائم برای تشخیص به موقع کافی نیست. افراد در گروه‌های پرخطر، حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشند، باید به طور منظم برای دیابت غربالگری شوند.
چه کسانی باید غربالگری شوند؟
- افراد بالای 45 سال توصیه می‌شود تمام افراد بالای 45 سال، به‌ویژه اگر اضافه وزن دارند یا چاق هستند، غربالگری اولیه را انجام دهند.
- افراد دارای اضافه وزن یا چاق در هر سنی به‌ویژه اگر یک یا چند عامل خطر دیگر نیز دارند:
- سابقه خانوادگی دیابت (والدین، خواهر یا برادر دارای تشخیص دیابت)؛
- سابقه دیابت بارداری یا داشتن فرزند با وزن تولد بالا (بیش از 4 کیلوگرم)؛
- فشار خون بالا (فشار خون مساوی یا بالاتر از 140/90 میلی‌متر جیوه).
- کلسترول خون غیرطبیعی (کلسترول خوب پایین و/یا تری گلیسرید بالا)؛
- نشانه‌های مقاومت به انسولین (مانند آکانتوزیس نیگریکانس -تیرگی پوست در چین‌های بدن)؛
- سابقه بیماری‌های قلبی-عروقی؛
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) در زنان.
- سابقه پیش‌دیابت (کاهش تحمل گلوکز یا اختلال در گلوکز ناشتا).
تشخیص دیابت خاموش
همانند دیگر انواع دیابت، تشخیص دیابت خاموش با انجام آزمایشات خون ساده صورت می‌گیرد:
- قند خون ناشتا (Fasting Plasma Glucose – FPG) پس از حداقل 8 ساعت ناشتایی.
- نرمال: کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر؛
- پیش‌دیابت 100 تا 125 میلی گرم در دسی لیتر؛
- دیابت 126 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر ر دو نوبت جداگانه.
- تست تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test – OGTT) پس از 8 ساعت ناشتایی، قند خون اولیه اندازه‌گیری می‌شود. سپس فرد یک محلول حاوی 75 گرم گلوکز می‌نوشد و قند خون 2 ساعت بعد دوباره اندازه‌گیری می‌شود.
- نرمال کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر 2 ساعت پس از مصرف گلوکز؛
- پیش دیابت 140 تا 199 میلی گرم در دسی لیتر؛
- دیابت 200 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر.
- هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) میانگین سطح قند خون در 2 تا 3 ماه گذشته را نشان می‌دهد.
- نرمال کمتر از 5.7%. ؛
- پیش‌دیابت7% تا 6.4%.؛
- دیابت5% یا بیشتر در دو نوبت جداگانه.
- قند خون تصادفی (Random Plasma Glucose – RPG) بدون نیاز به ناشتایی.
- دیابت 200 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر به همراه علائم کلاسیک دیابت.
عوارض دیابت در زنان (عوارض عمومی)
عوارض عمومی دیابت، آن دسته از مشکلاتی هستند که در هر دو جنس دیده می‌شوند، اما در زنان ممکن است شیوع، شدت یا پیامدهای متفاوتی داشته باشند. کنترل نامناسب و طولانی‌مدت قند خون زمینه‌ساز بروز این عوارض است:
- بیماری‌های قلبی و عروقی
افزایش خطر دیابت به‌طور قابل‌توجهی خطر بیماری‌های قلبی و عروقی مانند آترواسکلروز (تصلب شرایین)، بیماری عروق کرونر، سکته قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. در زنان دیابتی، این خطر حتی بیشتر از مردان دارای تشخیص دیابت است. این تفاوت می‌تواند ناشی از عوامل هورمونی، تفاوت در نحوه بروز علائم (که گاهی در زنان غیرمعمول و نامشخص‌تر است) و یا تاخیر در تشخیص و درمان باشد.
علائم متفاوت زنان ممکن است علائم غیرمعمول‌تری از سکته قلبی را تجربه کنند، مانند درد فک، خستگی مفرط، تنگی نفس یا تهوع، که می‌تواند منجر به تاخیر در تشخیص و درمان شود؛
پروگنوز (وضعیت پیشرفت بیماری) بدتر مطالعات نشان داده‌اند که زنان دارای تشخیص دیابت پس از حمله قلبی، معمولا پیامدهای بدتری نسبت به مردان دارای تشخیص دیابت دارند.
- نفروپاتی دیابتی (آسیب کلیه‌ها)
- افزایش شیوع و شدت دیابت یکی از علل اصلی نارسایی مزمن کلیه در سراسر جهان است. نفروپاتی دیابتی زمانی رخ می‌دهد که قند خون بالا به مرور زمان به عروق خونی کوچک در کلیه‌ها آسیب می‌رساند و توانایی آنها در فیلتر کردن مواد زائد از خون را کاهش می‌دهد؛
- نارسایی کلیوی و دیالیز احتمال پیشرفت به سمت نارسایی کلیوی یا نیاز به دیالیز در زنان دارای تشخیص دیابت، به‌ویژه در صورت عدم کنترل دقیق قند خون و فشار خون، بالاتر می‌رود. این عارضه می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی و طول عمر تاثیر بگذارد.
- رتینوپاتی دیابتی (آسیب به چشم‌ها)
خطر نابینایی رتینوپاتی دیابتی عارضه‌ای است که در آن رگ‌های خونی شبکیه چشم (لایه حساس به نور در پشت چشم) آسیب می‌بینند. این آسیب می‌تواند منجر به تاری دید، دید شناور (مگس‌پران) و در موارد شدید، نابینایی شود؛
پیشرفت بیماری با کنترل نامناسب قند خون در طولانی مدت خطر و سرعت پیشرفت این عارضه افزایش می‌یابد. زنان دارای تشخیص دیابت می‌بایست به‌صورت منظم معاینات چشمی انجام دهند تا هر نوع مشکل در مراحل اولیه تشخیص و درمان شود.
- نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب)
- علائم این عارضه به دلیل آسیب به اعصاب محیطی (معمولا در دست‌ها و پاها) رخ می‌دهد و می‌تواند باعث علائمی مانند گزگز، بی‌حسی، درد، سوزش و ضعف در اندام‌ها شود؛
- خطر زخم پا بی‌حسی ناشی از نوروپاتی، خطر بروز زخم‌های پا را افزایش می‌دهد، زیرا فرد ممکن است متوجه بریدگی‌ها یا تاول‌ها نشود. این زخم‌ها، به‌ویژه در صورت وجود عفونت، می‌توانند به زخم‌های مزمن و حتی قطع عضو منجر شوند؛
- نوروپاتی اتونومیک نوعی دیگر از نوروپاتی است که اعصاب کنترل‌کننده عملکردهای غیرارادی بدن (مانند ضربان قلب، فشار خون، گوارش و عملکرد مثانه) را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، افت فشار خون وضعیتی و اختلالات مثانه شود.
عوارض دیابت در زنان (عوارض اختصاصی)
علاوه‌بر عوارض عمومی، دیابت در زنان به دلیل تفاوت‌های هورمونی و فیزیولوژیک، می‌تواند منجر به بروز مشکلات و عوارض خاصی شود که عمدتا بر سیستم تناسلی، باروری و سلامت جنسی آنها تاثیر می‌گذارد:
- دیابت بارداری و مشکلات بارداری
تعریف دیابت بارداری دیابت بارداری نوعی دیابت است که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود و معمولا پس از زایمان برطرف می‌شود، اما خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده برای مادر و فرزند افزایش می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با دیابت بارداری و علل بروز آن می‌توانید به مقاله «همه چیز در مورد دیابت بارداری: عوامل خطر، عوارض و پیشگیری» مراجعه کنید.
عوارض دیابت بارداری برای مادر
- افزایش احتمال سزارین به دلیل ماکروزومی (نوزاد با وزن بالا)؛
- پره‌اکلامپسی (یا مسمومیت حاملگی) فشار خون بالا و پروتئین در ادرار، یک وضعیت جدی که می‌تواند به مادر و جنین آسیب برساند؛
- پلی‌هیدرآمنیوس افزایش مایع آمنیوتیک در اطراف جنین؛
- افزایش خطر دیابت نوع 2 زنانی که دیابت بارداری را تجربه می‌کنند در آینده با خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 مواجه هستند.
عوارض برای جنین/نوزاد
- ماکروزومی (نوزاد با وزن بالا) قند خون بالای مادر به جنین منتقل شده و باعث رشد بیش از حد او می‌شود که می‌تواند زایمان را دشوار کرده و منجر به آسیب‌های زایمانی شود؛
- افزایش احتمال زایمان زودرس تولد نوزاد پیش از موعد مقرر که می‌تواند مشکلات تنفسی و سایر عوارض را برای نوزاد به همراه داشته باشد؛
- هیپوگلیسمی (افت قند خون) در نوزاد پس از تولد پس از قطع منبع قند خون بالای مادر، پانکراس (لوزالمعده) نوزاد همچنان انسولین زیادی تولید می‌کند که منجر به افت قند خون می‌شود؛
- مشکلات تنفسی سندروم دیسترس تنفسی در نوزاد؛
- مشکلات قلبی و نقص‌های مادرزادی در مواردی که دیابت از پیش از بارداری وجود داشته و کنترل نشده باشد، خطر ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین افزایش می‌یابد؛
- افزایش خطر سقط و مرده‌زایی در صورت عدم کنترل صحیح دیابت در طول بارداری؛
- محدودیت رشد داخل رحمی در برخی موارد دیابت، به‌ویژه به دلیل آسیب به عروق جفت، ممکن است رشد جنین محدود شود؛
- دیابت از پیش موجود در بارداری زنانی که پیش از بارداری به دیابت نوع 1 یا دیابت نوع 2 مبتلا هستند، نیاز به کنترل دقیق قند خون قبل و در طول بارداری دارند تا از عوارض جدی برای مادر و جنین جلوگیری شود.
- اختلالات قاعدگی و ناباروری
- تاخیر یا بی‌نظمی در سیکل قاعدگی قند خون بالا می‌تواند تعادل هورمونی را مختل کند و منجر به چرخه‌های قاعدگی نامنظم، طولانی‌مدت یا حتی قطع قاعدگی (آمنوره) شود؛
- افزایش سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) زنان دارای تشخیص دیابت و سندرم تخمدان پلی کیستیک با خطر بالاتری از مقاومت به انسولین و تشدید علائم PCOS مواجه هستند. سندرم تخمدان پلی کیستیک خود می‌تواند منجر به بی‌نظمی قاعدگی، رشد موهای زائد، آکنه و ناباروری شود. دیابت و PCOS در یک چرخه معیوب می‌توانند یکدیگر را تشدید کنند؛
- ناباروری هر دو بی‌نظمی هورمونی و PCOS می‌توانند بر تخمک‌گذاری تاثیر گذاشته و منجر به مشکلات باروری و ناباروری در زنان دیابتی شوند.
- عفونت‌های تناسلی و ادراری
- افزایش قند در ترشحات قند خون بالا باعث افزایش قند در ترشحات واژن و ادرار می‌شود که محیط مناسبی برای رشد میکروارگانیسم‌ها (به ویژه قارچ‌ها و باکتری‌ها) فراهم می‌کند؛
- عفونت‌های قارچی (مانند کاندیدا) زنان دارای تشخیص دیابت به‌صورت مکرر دچار عفونت‌های قارچی واژن (کاندیدیازیس) می‌شوند که با خارش، سوزش، قرمزی و ترشحات پنیری شکل مشخص می‌شود. این عفونت‌ها ممکن است مقاوم به درمان باشند و به صورت مکرر عود کنند؛
- عفونت‌های باکتریایی مثانه و واژن عفونت‌های ادراری (UTIs) نیز در زنان دارای تشخیص دیابت شایع‌تر است، به‌ویژه به دلیل عملکرد نامناسب مثانه (نوروپاتی مثانه) که می‌تواند به تخلیه ناقص مثانه و ماندگاری ادرار منجر شود. عفونت‌های باکتریایی واژن نیز ممکن است رخ دهد؛
- کاهش توانایی سیستم ایمنی دیابت می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند، که این امر نیز به افزایش حساسیت به عفونت‌ها کمک می‌کند.
- اختلالات جنسی و کاهش میل جنسی
- نوروپاتی جنسی آسیب به اعصاب (نوروپاتی) که کنترل کننده عملکرد جنسی هستند می‌تواند منجر به کاهش حساسیت در ناحیه تناسلی شود؛
- خشکی واژن کاهش جریان خون و نوروپاتی می‌تواند منجر به خشکی واژن شود که رابطه جنسی را دردناک و ناخوشایند می‌کند؛
- درد هنگام رابطه (دیسپارونی) خشکی واژن، عفونت‌های مکرر و نوروپاتی می‌توانند به درد در حین رابطه جنسی منجر شوند؛
- اختلال در رسیدن به اوج لذت جنسی (آنورگاسمی) آسیب عصبی و عروقی می‌تواند دستیابی به ارگاسم را دشوار یا غیرممکن کند؛
- کاهش میل جنسی (لیبیدو) عوامل متعدد مانند خستگی مزمن، درد، افسردگی، مشکلات هورمونی و نگرانی در مورد تصویر بدن می‌توانند میل جنسی را کاهش دهند؛
- تغییرات در تصویر بدن و اعتماد به نفس عوارض دیابت مانند افزایش وزن، مشکلات پوستی یا عفونت‌های مکرر می‌توانند بر اعتماد به نفس جنسی زنان تاثیر منفی بگذارند.
- تشدید عوارض یائسگی
- سن یائسگی برخی مطالعات نشان داده‌اند که زنان دارای تشخیص دیابت ممکن است زودتر از موعد به یائسگی برسند؛
- شدت یافتن گرگرفتگی نوسانات قند خون می‌توانند گرگرفتگی و تعریق شبانه را در زنان یائسه دیابتی تشدید کنند؛
- بی‌خوابی مشکلات خواب که در یائسگی شایع است، در زنان دارای تشخیص دیابت ممکن است به دلیل نوسانات قند خون و نوروپاتی تشدید شود؛
- پوکی استخوان دیابت (به‌ویژه دیابت نوع 1) می‌تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد و این خطر پس از یائسگی (به دلیل کاهش استروژن) در زنان دارای تشخیص دیابت بیشتر است؛
- افزایش وزن و مشکلات متابولیک زنان دارای تشخیص دیابت در دوران یائسگی بیشتر مستعد افزایش وزن و تشدید مقاومت به انسولین هستند که کنترل قند خون را دشوارتر می‌کند و خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهد. برای اطلاعات بیشتر در مورد سندرم متابولیک می‌توانید به مقاله «سندرم متابولیک: علل، تشخیص و درمان» مراجعه کنید؛
- تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی یائسگی به خودی خود خطر بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد، و در ترکیب با دیابت، این خطر به طور چشمگیری بالاتر می‌رود.
دیابت یک بیماری پیچیده است که می‌تواند بر تمام جنبه‌های سلامت تاثیر بگذارد. در زنان، علاوه‌بر عوارض عمومی، چالش‌های خاصی نیز به دلیل تفاوت‌های هورمونی و فیزیولوژیک وجود دارد. عوارضی مانند دیابت بارداری، اختلالات قاعدگی، افزایش عفونت‌های تناسلی، مشکلات جنسی و تشدید عوارض یائسگی، بر کیفیت زندگی زنان دارای تشخیص دیابت تاثیر بسزایی دارند. بااین وجود، با پیشگیری، آموزش کافی، مراقبت مستمر و کنترل دقیق بیماری، می‌توان بسیاری از این عوارض را مدیریت کرده و یا حتی از بروز آنها جلوگیری نمود.
