آزمایش قند خون: دامنه نرمال و تفسیر
آزمایش قند خون، که به آن آزمایش گلوکز خون نیز گفته می‌شود، میزان گلوکز (قند خون) را اندازه‌گیری می‌کند. پزشکان اغلب از این آزمایش برای کمک به تشخیص یا پایش دیابت استفاده می‌کنند. دیابت بیماری است که باعث افزایش قابل توجه قند خون می‌شود. گلوکز نوعی قند است که منبع اصلی انرژی بدن محسوب می‌شود. خون گلوکز را به تمام سلول‌های بدن شما می‌رساند تا از آن به عنوان انرژی استفاده کنند. به طور معمول، بدن با استفاده از سازوکارهای خود سطح قند خون را به خوبی تنظیم می‌کند. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید و ترشح می‌شود و به گلوکز کمک می‌کند تا از جریان خون وارد سلول‌ها شده و به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که این فرآیند دچار اختلال شود ممکن است منجر به بالا رفتن بیش از حد قند خون (هیپرگلیسمی) یا پایین آمدن بیش از حد آن (هیپوگلیسمی) شود. هر دوی این شرایط می‌تواند جدی باشد و در صورت عدم درمان، می‌تواند عوارض سلامتی ایجاد کند.
آزمایش قند خون چیست؟
آزمایش قند خون میزان گلوکز (قند) موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش می‌تواند به تشخیص یا پایش شرایط زیر کمک کند:
دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی که در آن بدن قادر به تولید انسولین نیست؛
دیابت نوع ۲ وضعیتی که در آن بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست و به مرور زمان ممکن است انسولین کافی تولید نکند؛
پیش دیابت وضعیتی که در آن سطح قند خون بالاتر از حد نرمال است، اما به اندازه‌ای بالا نیست که دیابت نوع ۲ تشخیص داده شود. پیش دیابت فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته قرار می‌دهد؛
دیابت بارداری نوعی دیابت که در دوران بارداری ایجاد می‌شود؛
هیپوگلیسمی قند خون پایین؛
هیپرگلیسمی قند خون بالا.
چرا آزمایش قند خون انجام می‌شود؟
آزمایش قند خون به دلایل مختلفی می‌تواند انجام شود از جمله
غربالگری دیابت یا پیش دیابت غربالگری دیابت به معنای انجام آزمایش در شرایطی است که هیچ علامتی دال بر بالا بودن قند خون وجود ندارد. پزشک ممکن است غربالگری دیابت را به عنوان بخشی از یک چکاپ روتین توصیه کند، به‌ویژه اگر عوامل خطر دیابت مانند اضافه وزن یا سابقه خانوادگی دیابت وجود داشته باشد. انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می‌کند که همه بزرگسالان بالای 35 سال هر سه سال یک بار از نظر دیابت غربالگری شوند؛
تشخیص دیابت یا دیابت بارداری اگر علائم دیابت مانند افزایش تشنگی، تکرر ادرار، تاری دید یا خستگی را دارید، پزشک احتمالا آزمایش قند خون را برای تشخیص دیابت تجویز می‌کند. پزشکان همچنین به طور معمول در هفته‌های 24 تا 28 بارداری، زنان باردار را از نظر دیابت بارداری غربالگری می‌کنند؛
پایش و درمان دیابت در صورتی که دارای تشخیص دیابت هستید می‌بایست به‌صورت منظم قند خون خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که سطح آن در محدوده هدف قرار دارد؛
پایش هیپرگلیسمی (قند خون بالا) یا هیپوگلیسمی (قند خون پایین) اگر شرایطی دارید که می‌تواند باعث بالا رفتن یا پایین آمدن قند خون شود، پزشک ممکن است آزمایش قند خون را برای پایش سطح گلوکز خون تجویز کند.
چه زمانی باید آزمایش قند خون انجام شود؟
بسته به دلیل انجام آزمایش قند خون ممکن است نیاز باشد که در زمان‌های مختلفی این آزمایش انجام شود. انواع مختلفی از آزمایش‌های قند خون وجود دارد که در ادامه رایج‌ترین آنها بررسی شده است:
آزمایش قند خون ناشتا (FBS) این آزمایش سطح قند خون را پس از حداقل هشت ساعت ناشتا بودن (هیچ چیزی نخوردن یا ننوشیدن به جز آب) اندازه‌گیری می‌کند. معمولا اولین آزمایش برای غربالگری پیش دیابت و دیابت نوع ۲ است؛
آزمایش قند خون تصادفی (RBS) این آزمایش سطح قند خون را در هر زمانی از روز، بدون توجه به اینکه چه زمانی آخرین بار غذا خورده‌اید، اندازه‌گیری می‌کند؛
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) این آزمایش سطح قند خون را قبل و بعد از نوشیدن یک مایع شیرین که حاوی گلوکز است اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص دیابت، پیش دیابت و دیابت بارداری استفاده شود؛
آزمایش هموگلوبین A1c یا HbA1c این آزمایش میانگین سطح قند خون را در دو تا سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص دیابت یا پایش مدیریت دیابت استفاده شود.
برای آشنایی بیشتر با انواع آزمایش‌های موجود برای تشخیص دیابت می‌توانید به مقاله «روش‌های نوین تشخیص دیابت: راهنمای کامل برای تشخیص دیابت نوع یک و دو» مراجعه کنید.
پایش قند خون در منزل با گلوکز متر
برای پایش قند خون در خانه، به یک گلوکز متر و نوار تست نیاز دارید. گلوکز متر یک دستگاه کوچک است که سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کند. نوار تست نوارهای یکبار مصرفی هستند که در گلوکز متر قرار می‌گیرند و قطره خون روی آنها قرار می‌گیرد. برای استفاده از گلوکز متر به صورت زیر عمل کنید:
- دست‌های خود را با آب و صابون بشویید و خشک کنید؛
- یک نوار تست را وارد گلوکز متر کنید؛
- با استفاده از سوزن مخصوص (لانست) نوک انگشت خود را سوراخ کنید؛
- قطره کوچکی از خون را روی نوار تست بگذارید؛
- گلوکز متر سطح قند خون را در عرض چند ثانیه نشان می‌دهد؛
- نوار تست استفاده شده و سوزن را به طور ایمن دور بیندازید.
چگونه برای آزمایش قند خون آماده شوم؟
آماده‌سازی مورد نیاز برای آزمایش قند خون به نوع آزمایش بستگی دارد. در ادامه به بررسی این موضوع پرداخته شده است.
برای آزمایش قند خون ناشتا (FBS) باید حداقل هشت ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید. این به معنای عدم خوردن یا نوشیدن هر چیزی بجز آب است؛
برای آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) باید حداقل هشت ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید. همچنین ممکن است پزشک به شما دستور دهد که قبل از آزمایش، رژیم غذایی خاصی را به مدت چند روز دنبال کنید؛
برای آزمایش قند خون تصادفی (RBS) و آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c) نیازی به ناشتا بودن ندارید.
آیا آزمایش خون خطر دارد؟
آزمایش قند خون خطر بسیار کمی دارد. ممکن است هنگام وارد شدن سوزن احساس سوزش خفیفی داشته باشید، و بعدا ممکن است در محل خون‌گیری کمی کبودی یا درد داشته باشید. این عوارض معمولا خفیف هستند و به سرعت از بین می‌روند. پایش قند خون در خانه با گلوکز متر نیز بسیار ایمن است. مهم است که از سوزن‌های جدید و استریل استفاده کنید و سوزن‌ها و نوارهای تست استفاده شده را به طور ایمن دور بیندازید.
بعد از آزمایش قند خون چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از انجام آزمایش قند خون در آزمایشگاه می‌توانید بلافاصله به فعالیت‌های عادی خود بازگردید. اگر آزمایش قند خون ناشتا یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی انجام داده‌اید، می‌توانید پس از اتمام آزمایش غذا بخورید. نتایج آزمایش قند خون معمولا ظرف چند ساعت تا یک روز کاری آماده می‌شود. پزشک نتایج را بررسی می‌کند و با شما در مورد معنای آنها صحبت خواهد کرد. اگر قند خون را در خانه پایش می‌کنید، باید نتایج را در یک دفترچه یادداشت ثبت کنید (معروف به دفترچه یادآمد) و به طور منظم با پزشک خود در میان بگذارید.
نتایج آزمایش قند خون به چه معناست؟
نتایج آزمایش قند خون به‌صورت میلی‌گرم در دسی لیتر (mg/dL) یا میلی مول در لیتر (mmol/L) گزارش می‌شود. محدوده نرمال قند خون بسته به نوع آزمایش و زمان انجام آن متفاوت است.
محدوده‌های نرمال برای آزمایش قند خون ناشتا (FBS)
- نرمال کمتر از 100 mg/dL (5.6 mmol/L)؛
- پیش دیابت 100 تا 125 میلی گرم در دسی لیتر (5.6 تا 6.9 mmol/L)؛
- دیابت 126 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر (7 mmol/L).
محدوده‌های نرمال برای آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
- نرمال کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر (7.8 mmol/L) دو ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز؛
- پیش دیابت 140 تا 199 میلی گرم در دسی لیتر (7.8 تا 11 میلی مول در لیتر) دو ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز؛
- دیابت 200 میلی گرم در دسی لیتر (1 mmol/L) یا بالاتر دو ساعت بعد از نوشیدن محلول گلوکز.
محدوده‌های نرمال برای آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c)
- نرمال کمتر از 5.7%؛
- پیش دیابت 7% تا 6.4%؛
- دیابت 5% یا بالاتر.
محدوده‌های نرمال برای آزمایش قند خون تصادفی (RBS)
به طور معمول، قند خون تصادفی کمتر از 200 mg/dL (11.1 mmol/L) نشان‌دهنده دیابت نیست. با این حال، پزشک شما نتایج را بر اساس سابقه پزشکی و علائم شما تفسیر خواهد کرد. نتایج غیرطبیعی آزمایش قند خون ممکن است نشان دهنده دیابت، پیش دیابت، دیابت بارداری، هیپوگلیسمی (کاهش شدید قند خون) یا هیپرگلیسمی (افزایش شدید قند خون) باشد. با این حال، نتایج غیرطبیعی همیشه به این معنا نیست که شما یک مشکل پزشکی دارید. عوامل مختلفی می‌توانند بر سطح قند خون شما تأثیر بگذارند، از جمله
- رژیم غذایی؛
- سطح فعالیت بدنی؛
- داروها؛
- استرس؛
- بیماری.
پزشک نتایج آزمایش قند خون را با در نظر گرفتن سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و سایر آزمایشات تفسیر خواهد کرد. اگر نتایج غیرطبیعی باشد، پزشک با شما در مورد مراحل بعدی صحبت خواهد کرد، که ممکن است شامل آزمایش‌های بیشتر، تغییر سبک زندگی یا دارو باشد.
نکات مهم در مورد آزمایش قند خون
آزمایش قند خون یک آزمایش رایج است که برای غربالگری، تشخیص و پایش دیابت و سایر شرایط پزشکی استفاده می‌شود؛
انواع مختلفی از آزمایش‌های قند خون وجود دارد. پزشک تعیین خواهد کرد که کدام نوع برای شما مناسب است؛
آماده‌سازی برای آزمایش قند خون به نوع آزمایش بستگی دارد. برای آزمایش قند خون ناشتا و آزمایش تحمل گلوکز خوراکی، باید ناشتا باشید؛
خطرات بسیار کمی در رابطه با انجام آزمایش قند خون وجود دار؛
نتایج آزمایش قند خون به صورت mg/dL یا mmol/L گزارش می‌شود. پزشک نتایج را تفسیر خواهد کرد و با شما در مورد مراحل بعدی صحبت خواهد کرد.
آزمایش قند خون ناشتا باید چند باشد؟
قند خون ناشتا یک معیار بسیار مهم برای ارزیابی سلامت متابولیکی و تشخیص اختلالاتی مانند دیابت است. این آزمایش معمولا پس از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن انجام می‌شود.
مقدار طبیعی قند خون ناشتا
مقدار طبیعی قند خون ناشتا 70 تا 99 میلی‌گرم بر دسی لیتر است. افراد با این محدوده معمولا در حالت متابولیکی سالم قرار دارند (منبع).
پیش دیابت 100 تا 125 میلی‌گرم بر دسی لیتر. این محدوده نشان‌دهنده مرحله‌ای است که در آن فرد در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار دارد (منبع).
دیابت 126 میلی‌گرم بر دسی لیتر یا بالاتر (در دو آزمایش جداگانه). اگر سطح قند خون ناشتا در این محدوده قرار گیرد، نشان دهنده دیابت است (منبع).
عوامل مؤثر بر قند خون ناشتا
نتایج آزمایش قند خون ناشتا می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد که در ادامه به مهم‌ترین آنها پرداخته شده است:
- رژیم غذایی مصرف وعده‌های غذایی پرکربوهیدرات شب قبل ممکن است باعث افزایش قند خون شود؛
- عدم خواب کافی یا استرس این عوامل می‌توانند سطح قند خون را به صورت موقت افزایش دهند؛
- تحرک فیزیکی ورزش منظم به کنترل قند خون ناشتا کمک می‌کند.
اهمیت اندازه‌گیری قند خون ناشتا
این آزمایش برای افراد دارای ریسک بالا (مانند کسانی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا چاق هستند) ضروری است. مدیریت سطح قند خون ناشتا از طریق سبک زندگی (مانند رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی) و استفاده از داروهای مناسب برای پیشگیری از عوارض دیابت انجام می‌شود.
