همهچیز در مورد دیابت نوع یک (دیابت وابسته به انسولین)
- Shekarban
- دیابت نوع یک

دیابت نوع ۱ یا دیابت وابسته به انسولین نوعی اختلال خود ایمنی است که در آن بدن قادر به تولید و ترشح هورمون انسولین نیست در نتیجه قند خون فرد شروع به افزایش کرده و منجر به عوارض گوناگونی میشود. تاکنون درمان مشخصی برای دیابت نوع یک معرفی نشده است و عمده مداخلات معطوف به تزریق انسولین، پیوند پانکراس، رژیم غذایی مناسب و تحرک فیزیکی کافی هستند. هرچند که دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ میدهد اما در سالیان اخیر بنا به دلایل گوناگونی همچونی سبک زندگی نامناسب بروز این بیماری در بزرگسالان نیز افزایش یافته است. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی دیابت نوع یک، علل، عوارض و نحوه کنترل آن پرداخته شده است.
دیابت نوع یک یا دیابت وابسته به انسولین با عنوان دیابت نوجوانان هم شناخته میشود. دیابت نوع یک نوعی بیماری مزمن است که در آن پانکراس توانایی تولید و ترشح هورمون انسولین را از دست میدهد. انسولین هورمونی است که به سلولها کمک میکند گلوکز (قند) را از جریان خون دریافت کرده و به عنوان منبع انرژی استفاده کنند.
دیابت نوع یک چیست؟
دیابت نوع یک یا Type One Diabetes یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلولهای بتا در لوزالمعده (پانکراس) حمله کرده و آنها را نابود میکند. این سلولها مسئول تولید و ترشح هورمون انسولین هستند، هورمونی که برای انتقال گلوکز (قند) از خون به سلولها و تولید انرژی ضروری است. در نبود انسولین کافی قند خون به میزان زیادی در جریان خون افزایش مییابد و منجر به وضعیت هایپوگلیسمی (افزایش شدید قند خون) میشود. در نتیجه بدن قادر به استفاده از قند موجود در خون به عنوان منبع انرژی نیست. بنابراین، در صورت ابتلا به دیابت نوع یک بدن نمیتواند انسولین تولید کند و سطح گلوکز خون بهصورت خطرناکی افزایش مییابد. عواملی مانند سابقه ژنتیکی و برخی ویروسها ممکن است در ابتلا به دیابت نوع یک نقش داشته باشند.
انسولین چگونه قند خون را کاهش میدهد؟
انسولین (Insulin) جزء هورمونهایی است که نقش مهمی در کارکرد طبیعی بدن دارد. در واقع وجود هورمون انسولین در جریان خون عامل اصلی کنترل قند خون در دامنه 70 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر است. انسولین توسط پانکراس (یا همان لوزالمعده) تولید و ترشح میشود. پانکراس دو نقش بسیار مهم دارد: افزایش قند خون و کاهش قند خون. به آن بخش از لوزالمعده یا پانکراس که مسئولیت تولید هورمون را برعهده دارد «جزایر لانگرهانس» گفته میشود. این جزایر از چند دسته سلول تشکیل شدهاند که از آن جمله میتوان به سلولهای آلفا و بتا اشاره کرد. سلولهای آلفا و بتای جزایر لانگرهانس مسئولیت تولید دو هورمون گلوکاگون و انسولین را برعهده دارد. سلولهای آلفا هورمون گلوکاگون و سلولهای بتا هورمون انسولین را تولید و ترشح میکنند. به دیگر سخن، جزایر لانگرهانس دارای دو گروه سلول هستند که نقش بسیار مهمی در تنظیم قند خون دارند: سلولهای آلفا و سلولهای بتا. سلولهای آلفا مسئولیت تولید و ترشح هورمون گلوکاگون را برعهده دارند (که منجر به افزایش قند خون میشود). سلولهای بتا نیز مسئولیت تولید و ترشح هورمون انسولین را برعهده دارند (که منجر به کاهش قند خون میشود).
مکانیسم عمل هورمون انسولین به اینصورت است که از طریق تاثیر بر کبد منجر به ذخیره شدن قند (گلوکز) دریافتی از طریق مواد خوراکی بهصورت گلیکوژن و آزاد شدن آن به صورت تدریجی میشود (حدود دو-سوم گلوکز دریافتی از هر وعده غذایی بهصورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و سپس به تدریج وارد جریان خون میشود). همچنین، انسولین کلید ورود گلوکز از جریان خون به درون سلول است.
گلوکز نوعی قند است که از تجزیه مواد خوراکی ایجاد میشود و منبع اصلی تامین انرژی اکثر سلولهای بدن است (بهویژه سلولهای مغزی).
در نبود انسولین کافی در جریان خون، گلوکز وارد سلولها نمیشود و مقدار آن به تدریج در بدن افزایش مییابد و در نهایت منجر به بیماری «دیابت» میشود. نکته قابلتوجه این است که نبود انسولین در جریان خون برای مدتی طولانی منجر به بیماری خطرناک به نام «کتواسیدوز دیابتی (DKA)» میشود. تاثیر کتواسیدوز دیابتی به اینصورت است که در نبود انسولین در جریان خون بدن قادر به تامین انرژی سلولها نیست و برای تامین انرژی اقدام به تجزیه چربیها میکند. نکته قابلتوجه این است که تجزیه چربی منجر به آزاد شدن مادهای به نام «کتون» میشود که یکی از تاثیرات جدی آن اسیدی شدن خون است. علاوهبر این، انسولین نقش مهمی در استفاده از سلولهای چربی به عنوان منبع سوخت دارد. به اینصورت که با تاثیر بر بافتهای چربی مانع از استفاده از آنها به عنوان منبع سوخت میشود. بنابراین، در شرایطی که سطوح انسولین خون به هر دلیلی پایین باشد، بدن از چربی به عنوان منبع سوخت استفاده میکند. برای اطلاعات بیشتر در مورد هورمون انسولین و نقش آن در تنظیم قند خون میتوانید به مقاله «انواع انسولین» مراجعه کنید.
علائم دیابت نوع یک (دیابت وابسته به انسولین)
در بیشتر موارد علائم دیابت نوع یک به صورت ملایم آغاز میشوند و به تدریج شدت آنها افزایش مییابد. علت آن نیز کاهش تدریجی عملکرد پانکراس در تولید و ترشح انسولین است. بنابراین آگاهی از علائم دیابت نوع یک نقش مهمی در آگاهی به موقع از این بیماری و کنترل بهتر عوارض آن دارد. بر همین اساس در ادامه مهمترین علائم و نشانههای دیابت نوع یک بررسی شدهاند:
- تشنگی بیش از حد؛
- تکرر ادرار؛
- گرسنگی زیاد؛
- خستگی و رخوت؛
- کاهش وزن بی علت؛
- تاری دید؛
- دیر درمان شدن زخمها؛
- بوی عفونت در واژن؛
- تغییرات خلقی و تحریکپذیری.
(منبع).
در صورتی که خود شما یا فرزندتان دارای یک یا چند مورد از این علائم است میبایست فورا به پزشک متخصص غدد مراجعه نمایید. در صورتی که دیابت نوع یک به صورت دیرهنگام تشخیص داده شود ممکن است عوارض آن منجر به تهدید جدی سلامتی شما بشود، از جمله کتواسیدوز دیابتی یا DKA. برخی از علائم کمتر شایع قند خون بالا و دیابت نوع یک عبارتند از:
- تنفس فرد بوی میوه میگیرد؛
- تهوع و استفراغ؛
- درد در ناحیه شکم؛
- گیجی؛
- از دست دادن هشیاری.

روشهای تشخیص دیابت نوع یک
تاکنون روشهای مختلفی برای تشخیص دیابت معرفی شده است که تمام آنها بر مبنای گرفتن نمونه خون و بررسی آن هستند. این موضوع ریشه در ماهیت دیابت و علل ایجاد آن دارد، چراکه دیابت نوعی بیماری متابولیک مزمن است که بر سوخت و ساز مواد غذایی در بدن تاثیر میگذارد. مکانیسم اصلی تاثیر آن نیز با هورمونی به نام انسولین و عملکرد آن مرتبط است که توسط پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح میشود. کارکرد اصلی انسولین کمک به گلوکز (یا همان قند حاصل از تجزیه مواد غذایی) برای ورود به درون سلولهاست. بنابراین، در صورتی که انسولین قادر به انجام کارکردهای خود نباشد گلوکز بهجای ورود به سلول درون خون انباشته میشود و به این ترتیب سطح آن در بدن بالا میرود و فرد دارای تشخیص دیابت میشود. در ادامه به روشهای مختلف تشخیص دیابت پرداخته شده است.
در صورتی که فرد دارای یک یا چند مورد از علائم مطرح شده در بخش قبل باشد، پزشک احتمالا یکی از آزمایشهای زیر را تجویز میکند
- آزمایش قند خون پزشکان از آزمایش قند خون برای بررسی وضعیت قند موجود در خون استفاده میکنند. رایجترین آزمایشها عبارتند از آزمایش قند خون ناشتا، آزمایش هموگلوبین A1c، آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) و آزمایش قند خون تصادفی. برای آشنایی بیشتر با انواع روشهای تشخیص دیابت میتوانید به مقاله «روشهای نوین تشخیص دیابت: راهنمای کامل برای تشخیص دیابت نوع یک و دو» مراجعه کنید؛
- آزمایش قند 3 ماهه (HbA1c) هموگلوبین پروتئینی در گلبولهای قرمز است که مسئول حمل اکسیژن میباشد و زمانی که قند خون بالا میرود، گلوکز به هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز متصل میشود. وقتی این اتصال رخ میدهد، قند میتواند تا زمانی که گلبول زنده است به هموگلوبین چسبیده باقیبماند (حدود 120 روز). بنابراین، اندازهگیری HbA1c به پزشک امکان میدهد تا بهصورت میانگین سطح گلوکز خون را در طی 120 روز گذشته بررسی نماید. بر اساس آنچه مطرح شده، آزمایش قند 3 ماهه یا HbA1c میانگین سطح قند خون را در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان میدهد و برای ارزیابی کنترل بلندمدت قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت استفاده میشود. آزمایش هموگلوبین A1c یکی از آزمایشهای مهم سنجش سطح قند خون است که عمدتا برای بررسی تاثیرات درمانهای ارائه شده و تغییرات در سبک زندگی بر قند خون بهکار گرفته میشود؛
- آزمایش متابولیک پایه (Basic Metabolic Panel) این آزمایش هشت آزمایش برای بررسی مواد معدنی و سایر مواد موجود در خون میشود و یک نمای کلی از وضعیت سلامت و همچنین عملکردمتابولیسم مانند سطح قند خون ارائه میدهد؛
- آزمایش ادرار این آزمایش باهدف بررسی وضعیت بصری، مواد شیمیایی و میکروسکوپی ادرار انجام میشود. در مورد تشخیص دیابت نوع یک، آزمایش ادرار با هدف بررسی وجود کتونها انجام میشود (در شرایطی که بدن قادر به استفاده از گلوکز نباشد اقدام به تجزیه چربیها میکند و در حین این فرآیند مادهای به نام کتون آزاد میشود)؛
- آزمایش گاز خون شریانی Arterial Blood Gas (ABG) این آزمایش روی نمونه خون سرخرگ یا شریان رادیال یا دیگر سرخرگهای انجام میشود و در پی برآورد سطح درصد گازهای محلول در خون و همچنین Ph است.
درمان دیابت نوع یک
در حال حاضر درمان قطعی برای دیابت نوع یک یا دیابت وابسته به انسولین وجود ندارد. بنابراین تمرکز افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک میبایست بر کنترل قند خون از طریق دریافت دارو (بهویژه انسولین) و سبک زندگی مناسب (تغذیه و تحرک فیزیکی) باشد. در مورد انسولین دوز و زمان تزریق اهمیت زیادی دارد، چرا که عدم توجه به این دو موضوع میتواند خطر افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) و افزایش شدید قند خون (هایپوگلیسمی) را به همراه داشته باشد. باتوجه به نبود درمان قطعی برای دیابت نوع یک، گزینههای موجود برای کنترل قند خون افراد دارای تشخیص این بیماری عبارتند از:
- دریافت منظم انسولین (برای آشنایی با انواع مختلف انسولین کلیک کنید)؛
- پیوند پانکراس؛
- کنترل اضافه وزن و چاقی از طریق کنترل مصرف کربوهیدرات و چربی و افزایش مصرف پروتئین؛
- تحرک فیزیکی منظم.

از کجا بفهمیم دیابت نوع یک داریم یا نوع دو
دیابت نوع یک یا دیابت وابسته به انسولین در بیشتر موارد در دوران کودکی و نوجوانی به علت ناتوانی بدن در تولید انسولین کافی ایجاد میشود ولی دیابت نوع 2 (یا دیابت غیروابسته به انسولین) عمدتا در بزرگسالی و به علت سبک زندگی نامناسب (مانند اضافه وزن و چاقی و همچنین نداشتن تحرک فیزیکی کافی) و عوامل ژنتیکی ایجاد میشود.
دیابت نوع یک خطرناک است یا نوع دو
دیابت نوع ۱ و نوع ۲ هر دو میتوانند خطرناک باشند، اما نحوه مدیریت، شدت عوارض و تأثیر آنها بر سلامت متفاوت است. در ادامه تفاوتها و خطرات هر یک توضیح داده میشود:
دیابت نوع ۱
علت این نوع دیابت یک بیماری خودایمنی است که باعث تخریب سلولهای بتای تولیدکننده انسولین در پانکراس میشود و بر اثر آن بدن دیگر قادر به تولید انسولین کافی نیست؛
سن ابتلا معمولا در کودکان و نوجوانان، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.
مدیریت نیاز به انسولین درمانی دائمی دارد. کنترل مداوم قند خون ضروری است.
خطرات
- کتواسیدوز دیابتی (DKA) اگر قند خون خیلی بالا برود و انسولین کافی دریافت نشود، ممکن است به این وضعیت خطرناک منجر شود که میتواند جان فرد را تهدید کند.
- در صورتی که دیابت نوع یک به درستی مدیریت نشود، مشکلات مزمن مانند بیماری قلبی، کلیوی، و آسیب عصبی نیز ممکن است رخ دهد.
دیابت نوع ۲
علت معمولا به دلیل مقاومت بدن به انسولین یا کاهش تولید انسولین ایجاد میشود. عوامل خطر دیابت نوع 2 عبارتند از اضافه وزن و چاقی، سبک زندگی ناسالم و زمینه ژنتیکی؛
سن ابتلا بیشتر در افراد بزرگسال رخ میدهد، اما با گسترش شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان نیز در حال گسترش است؛
درمان ممکن است نیاز به دارو (مانند متفورمین)، رژیم غذایی سالم، تحرک فیزیکی و در برخی موارد انسولین داشته باشد؛
خطرات
- در صورت عدم مدیریت، عوارض طولانیمدت دیابت نوع 2 عبارتند از افزایش ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی، فشار خون بالا، سکته مغزی، مشکلات کلیوی، آسیب به چشمها (رتینوپاتی دیابتی) و نوروپاتی؛
- هایپرگلیسمی (افزایش شدید قند خون) و هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون).

مقایسه خطرات و شدت دیابت نوع یک و دیابت نوع دو
- حاد بودن بیماری دیابت نوع ۱ خطرناکتر است در صورت عدم دریافت انسولین (میتواند به کتواسیدوز کشنده منجر شود)؛
- پیشرفت آهسته یا سریع عوارض دیابت نوع ۲ معمولا به صورت تدریجی ایجاد میشود، در حالیکه دیابت نوع ۱ کنترل نشده میتواند به سرعت وضعیت بحرانی ایجاد کند.
- قابلیت مدیریت دیابت نوع ۲ اغلب با تغییر سبک زندگی بهبود مییابد و حتی ممکن است به مرحله پیشدیابت بازگردد. دیابت نوع ۱ نیازمند مدیریت دقیق و دائمی است.
جمعبندی
هر دو نوع دیابت در صورت عدم مدیریت و درمان میتواند خطرناک باشد.
- دیابت نوع ۱ به دلیل وابستگی کامل به انسولین، اهمیت بسیار بیشتری دارد؛
- دیابت نوع ۲ در صورت عدم مدیریت میتواند منجر به عوارض مزمن جدی شود.
مدیریت صحیح، مراجعه منظم به پزشک و پایش مداوم قند خون کلید اصلی پیشگیری از خطرات و عوارض هر دو نوع دیابت است.

دیابت نوع یک و ازدواج
دیابت نوع ۱ میتواند در زندگی شخصی از جمله در موضوعاتی مانند ازدواج اهمیت داشته باشد و پرسشها و نگرانیهایی را برای فرد مبتلا یا شریک زندگی او ایجاد کند. با این حال، مدیریت مناسب بیماری و آگاهی کافی میتواند زندگی مشترک موفقی را برای افراد دارای دیابت نوع ۱ به همراه داشته باشد. در ادامه به نکات کلیدی پیرامون موضوع دیابت نوع ۱ و ازدواج پرداخته شده است.
- آیا دیابت نوع ۱ مانع از ازدواج میشود؟
خیر، دیابت نوع ۱ بههیچوجه مانعی ازدواج نیست. با مدیریت مناسب بیماری، افراد مبتلا میتوانند یک زندگی عادی و موفق داشته باشند. با این حال، ممکن است برخی ملاحظات سلامتی در این مسیر وجود داشته باشد.
- نکات مهم برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۱ پیش از ازدواج
الف. آگاهی و پذیرش
- افراد دارای تشخیص دیابت میبایست ابتدا نسبت به مدیریت بیماری خود مسئولیتپذیر باشند و به این نکته واقف باشند که دیابت بخشی از زندگی آنهاست، اما هویت آنها را تعیین نمیکند؛
- اطلاعرسانی صحیح به شریک زندگی درباره بیماری، مدیریت آن و نحوه کمک در شرایط اضطراری بسیار مهم است.
ب. مدیریت بیماری
- پیش از تصمیم به ازدواج، بهتر است فرد از مدیریت صحیح دیابت اطمینان حاصل کند. این موضوع شامل کنترل قند خون، پیروی از رژیم غذایی مناسب، مصرف منظم انسولین و معاینات دورهای میشود.
پ. سلامت باروری
پژوهشهای حاکی از این هستند که اگر دیابت نوع ۱ به خوبی کنترل شود، مانعی برای باروری طبیعی یا حاملگی موفق نیست. با این حال، پیش از تصمیم به فرزندآوری، مشورت با متخصص غدد و زنان ضروری است.

- 3. نکات مهم برای شریک زندگی فرد دارای تشخیص دیابت نوع ۱
الف. آشنایی با بیماری
شریک زندگی باید اطلاعات کافی درباره دیابت نوع ۱ و مدیریت آن داشته باشد، از جمله علائم هایپوگلیسمی (افت قند خون) و نحوه برخورد با آن.
ب. حمایت عاطفی
دیابت ممکن است با استرسهای روانی همراه باشد. حمایت عاطفی شریک زندگی و دوری از سرزنش میتواند به کاهش استرس کمک کند.
پ. آمادگی برای شرایط خاص
آگاهی از نحوه استفاده از گلوکاگون (Glucagon) در موارد افت شدید قند خون یا کمک به زندگی روزمره میتواند بخش مهمی از تعهد در زندگی مشترک باشد. گلوکاگون هورمونی است که هنگام افت قند خون از سلولهای آلفای جزایر لانگرهانس ترشح میشود. عملکرد این هورمون برعکس انسولین است و موجب افزایش قند خون میشود.
- مسائل روانشناختی و اجتماعی
برخی افراد ممکن است نگرانیهایی درباره نگاه جامعه به بیماری دیابت داشته باشند. این موضوع با آگاهی و پذیرش هر دو طرف و اطرافیان قابل حل است.
برقراری یک ارتباط صادقانه و باز درباره بیماری پیش از ازدواج به کاهش نگرانیهای طرفین کمک میکند.
- بارداری و دیابت نوع ۱
زنان دارای تشخیص دیابت نوع ۱ میتوانند بارداری موفقی داشته باشند، اما نیاز به برنامهریزی دقیق و نظارت مداوم توسط پزشک متخصص دارند. کنترل خوب قند خون پیش از بارداری و در طول آن برای پیشگیری از عوارض ضروری است.
جمعبندی دیابت نوع ۱ به هیچ عنوان نباید به عنوان عاملی بازدارنده در ازدواج تلقی شود. آگاهی، مدیریت صحیح بیماری، حمایت متقابل و ارتباط باز و شفاف از عوامل موفقیت در این زمینه هستند. افراد دارای تشخیص دیابت با کنترل مناسب این بیماری میتوانند زندگی موفق و شادی داشته باشند و با شریک زندگی خود زندگی خوبی داشته باشند.
درمان قطعی دیابت نوع 1
در مورد درمان قطعی دیابت نوع ۱، هنوز درمان کاملا قطعی برای این بیماری وجود ندارد. دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که پانکراس دیگر قادر به تولید انسولین نیست. درمان فعلی شامل مدیریت بیماری با انسولین درمانی، رژیم غذایی مناسب و پایش مداوم قند خون است. با این حال، تحقیقات پیشرفتهای در زمینههای زیر در حال انجام است:
- 1. پیوند سلولهای بنیادی برای بازسازی سلولهای بتای پانکراس؛
- 2. ایمونوتراپی برای جلوگیری از تخریب سیستم ایمنی؛
- پانکراس مصنوعی و دستگاههای پیشرفته مدیریت قند خون.
درمان دیابت نوع 1 بدون تزریق انسولین
درمان دیابت نوع ۱ بدون استفاده از تزریق انسولین هنوز به طور کامل تحقق پیدا نکرده است، اما تحقیقات نویدبخشی در این زمینه در مراحل آزمایشگاهی و بالینی اجرا شده است. دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن سلولهای بتای پانکراس را که مسئول تولید انسولین هستند تخریب میکند. در حال حاضر درمان استاندارد شامل تزریق انسولین برای حفظ قند خون در محدوده طبیعی است. با این حال، راهحلهای جایگزین در حال بررسی هستند.
- تلاشهای علمی برای درمان دیابت نوع یک بدون تزریق انسولین
الف. درمانهای دارویی جدید
برخی تحقیقات به بررسی داروهایی برای تحریک سلولهای بتا پرداختهاند. این داروها ممکن است بتوانند عملکرد سلولهای پانکراس را بهبود بخشند و تولید انسولین را بدون نیاز به تزریق تحریک کنند (منبع).
ب. استفاده از سلولهای بنیادی
مطالعات جدید نشان دادهاند که پیوند سلولهای بنیادی میتواند راهی برای بازسازی سلولهای بتا در پانکراس باشد. تکنیکهای سرکوب ایمنی نیز برای محافظت از سلولهای پیوندی استفاده شدهاند. در برخی موارد، 33 درصد از بیماران توانستهاند بدون استفاده از انسولین به کنترل مناسب قند خون دست یابند.
پ. پانکراس مصنوعی و فناوریهای پیشرفته
دستگاههای پانکراس مصنوعی با قابلیت کنترل خودکار قند خون بدون نیاز به تزریق دستی انسولین در حال توسعه هستند. این دستگاهها شامل حسگرها، سیستمهای محاسبه قند خون، و تزریق خودکار دارو میشوند.
۲. رژیم غذایی و سبک زندگی به عنوان مکمل درمان
غذاهای با شاخص گلیسمی پایین و برنامه ورزشی منظم میتوانند به حفظ ثبات قند خون کمک کنند. این روشها هرچند جایگزین انسولین نیستند، یک حمایت موثر در کنار درمان استاندارد محسوب میشوند (منبع).
جمعبندی در حال حاضر درمان قطعی یا جایگزین کامل انسولین برای دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما مطالعات در زمینه سلولهای بنیادی، داروهای جدید و فناوریهای پیشرفته امید تازهای ایجاد کردهاند.
2 نظر
[…] شاید جالب باشد که بدانید گلی بن گلامید نقشی در درمان دیابت نوع یک […]
[…] شاید جالب باشد که بدانید گلی بن گلامید نقشی در درمان دیابت نوع یک […]