شیرین کننده ساخارین: اولین شیرین کننده مصنوعی جهان
ساخارین (Saccharin) به عنوان یک شیرین کننده غیرمغذی یا شیرین کننده مصنوعی یکی از قدیمی‌ترین شیرین کننده‌های مصنوعی است که بیش از یک قرن است در صنایع غذایی و دارویی استفاده می‌شود. قدرت شیرین کنندگی این ترکیب بدون کالری ۳۰۰ تا ۴۰۰ برابر قند و شکر معمولی است و به‌عنوان جایگزینی برای قند در محصولات رژیمی شناخته می‌شود. اکثر نهادهای مرتبط با تایید محصولات غذایی و دارویی ساخارین را به‌عنوان یک شیرین کننده ایمن در نظر گرفته‌اند و چنین مطرح شده است که جایگزینی قند و شکر معمولی با ساخارین منجر به کاهش وزن می‌شود. ساخارین از اکسیداسیون ترکیبات آلی فتالیک انیدرید یا تولوئن سولفونامید ساخته می‌شود. فرمول شیمیایی آن C₇H₅NO₃S است و به‌صورت پودر سفید و بی‌بو در بازار موجود است.
ساخارین چیست؟
ساخارین در سال ۱۸۷۹ توسط شیمیدان آمریکایی کنستانتین فالبرگ به‌صورت تصادفی کشف شد. بنابراین ساخارین یکی از قدیمی‌ترین شیرین کننده‌های مصنوعی جهان است که برای بیش از 100 سال برای شیرین کردن مواد غذایی و نوشیدنی‌ها به‌کار گرفته شده است. البته ورود این محصول به بازار و استفاده گسترده از آن به میزان زیادی مرهون جنگ‌های جهانی اول و دوم است که در آنها به دلیل کمبود شکر استفاده از ساخارین به صورت گسترده‌ای گسترش یافت. پژوهش‌های انجام شده در آن زمان نشان داد که مصرف ساخارین با کاهش وزن، بهبود کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت و جلوگیری از آسیب به دندان‌ها مرتبط است. شیرین کننده مصنوعی ساخارین بسیار شبیه پودر سفید کریستالی است (مشابه قند و شکر معمولی) و به علت نداشتن کربوهیدرات (و در نتیجه بدون کالری بودن) به صورت گسترده‌ای در صنایع غذایی و نوشیدنی‌سازی استفاده می‌شود. بدن انسان قادر به هضم ساخارین نیست و به صورت گوارش نشده از بدن خارج می‌شود. قدرت شیرین کنندگی ساخارین 300 تا 400 برابر قند و شکر معمولی است و بنابراین مقدار بسیار کمی از آن برای شیرین کردن محصولات غذایی کافیست. یکی از مزیت‌های مهم ساخارین نسبت به دیگر انواع شیرین کننده‌ها ساختار با ثبات و طول عمر بالای آن است. همچنین، استفاده از ساخارین مانند قند و شکر معمولی است و می‌توان آن را مستقیم به غذا یا نوشیدنی‌هایی مانند قهوه اضافه کرد.
ساخارین یک شیرین کننده مصنوعی بدون کالری است که قدرت شیرین کنندگی آن 300 تا 400 برابر قند و شکر معمولی است.
ساخارین به دو صورت گرانول (دانه‌های سفید رنگ مشابه شکر) و مایع در دسترس است. شاید جالب باشد که بدانید قدرت شیرین کننده یک گرانول از ساخارین معادل دو قاشق چایخوری شکر معمولی است. در حال حاضر ساخارین عمدتا در تولید نان، کیک و شیرینی، مربا، ژله، آدامس، میوه‌های کنسرو شده، آبنبات و دسرها استفاده می‌شود. البته در محصولات زیبایی مانند خمیر دندان و دهان‌شویه نیز به‌کار گرفته می‌شود. علاوه‌بر این، در تولید داروها، ویتامین و دیگر محصولات درمانی نیز به‌کار گرفته می‌شود.
آیا استفاده از ساخارین ایمن است؟
نهادهای تایید ایمنی محصولات غذایی و دارویی به صورت گسترده‌ای «ساخارین» را ایمن در نظر گرفته‌اند، از جمله سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آژانس ایمنی محصولات غذایی اروپا (EFSA) و سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA). البته همیشه نظر آژانس‌های مرتبط با سلامت غذایی این نبوده است. به‌عنوان مثال، در دهه ۱۹۷۰، پژوهش روی موش‌ها نشان داد که مصرف زیاد ساخارین ممکن است با سرطان مثانه مرتبط باشد، اما مطالعات بعدی این نتیجه را برای انسان تایید نکردند. این موضوع سبب شده است که در دهه 1970 بسیاری از تولید کنندگان نوشیدنی‌های رژیمی به سمت استفاده از آسپارتام حرکت کنند.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده روی انسان، ساخارین منجر به سرطان در سلول‌های انسانی یا آسیب به سلامت نمی‌شود.
میزان مصرف مجاز ساخارین
بر اساس نظر سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) میزان مصرف مجاز (Acceptable Daily Intake) ساخارین 5 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن فرد است. به‌عنوان مثال، اگر وزن شما 70 کیلو گرم است، می‌توانید 350 میلی گرم ساخارین در روز مصرف کنید.
مزایای مصرف ساخارین
جایگزینی قند و شکر معمولی با شیرین کننده مصنوعی کم کالری مانند ساخارین دارای یکسری مزایای اثبات شده است که در ادامه به بررسی مهم‌ترین آنها پرداخته شده است.
- کاهش وزن از آنجاکه ساخارین امکان کاهش کالری دریافتی روزانه از طریق کاهش مصرف قند و شکر را فراهم می‌کند دارای تاثیراتی بر کاهش وزن است؛ بسته به نوع دستور آشپزی، امکان جایگزینی 50 تا 100% قند و شکر معمولی با ساخارین وجود دارد. البته اخیرا برخی مطالعات گزارش نموده‌اند که مصرف ساخارین ممکن است منجر به تشدید حس گرسنگی و افزایش اشتها شود.
- کنترل قند خون ساخارین اغلب به عنوان جایگزین قند و شکر معمولی به افراد دارای تشخیص دیابت یا افراد پیش دیابتی توصیه می‌شود. بر اساس پژوهش‌های موجود به احتمال زیاد ساخارین تاثیری بر قند خون ندارد و بنابراین برای افراد دارای تشخیص دیابت مناسب است. البته تاکید بر این موضوع مهم است که مطالعات اندکی به بررسی تاثیر ساخارین بر قند خون پرداخته‌اند و عمده مطالعات تاثیر شیرین کننده‌های مصنوعی را بررسی کرده‌اند.
- سلامت دهان و دندان این موضوع به خوبی اثبات شده است که مصرف قند و شکر با آسیب به دندان‌ها مرتبط است. بااین وجود، شیرین کننده‌های مصنوعی مانند ساخارین در اسید موجود در دهان که توسط باکتری‌های دهانی تولید شده است تخمیر نمی‌شوند. در نتیجه مصرف شیرین کننده‌های کم کالری می‌تواند ریسک آسیب به دندان‌ها را کاهش دهد.
عوارض سدیم ساخارین
اکثر نهادهای مرتبط با ایمنی محصولات غذایی و دارویی مصرف انسانی ساخارین را ایمن در نظر گرفته‌اند. البته در زمان‌های تردیدهایی پیرامون تاثیرات مثبت یا حتی عوارض مصرف این شیرین کننده مطرح شده است. به‌عنوان مثال، پژوهشی که اخیرا اجرا شده چنین گزارش کرده است که مصرف ساخارین، سوکرالوز و آسپارتام ممکن است تعادل باکتری‌های موجود در روده را به هم زده و موجب عوارض مانند نفخ، اسهال و دل درد شود (به‌ویژه در مصرف بیش از ۵ گرم روزانه).
یکسری عوارض نادر مانند واکنش‌های آلرژیک (شامل خارش پوست، کهیر یا جوش) نیز گزارش شده است. علاوه‌بر این، بیماران مبتلا به سولفونامید می‌بایست از مصرف ساخارین خودداری کنند.
در صورتی که در دوران بارداری یا شیردهی قرار دارید، بهتر است پیش از مصرف هر نوع شیرین کننده مصنوعی با پزشک خود مشورت کنید. همچنین، مصرف این شیرین کننده‌ها برای کودکان زیر 3 سال توصیه نمی‌شود.
قرص جوشان سدیم ساخارین برای چیست؟
قرص‌های جوشان حاوی سدیم ساخارین عمدتا به دلیل شیرین کنندگی بدون کالری (هر قرص جوشان معمولا 20تا 50 میلی گرم ساخارین دارد که معادل 1 الی 2 قاشق چایخوری شکر است)، بهبود طعم داروها و مکمل‌ها (به‌عنوان مثال، ویتامین B کمپلکس، مکمل‌های آهن یا روی) و پایداری در فرآیند جوشش (ساخارین از کریستالیزه شدن سایر ترکیبات در حین انحلال جلوگیری می‌کند) تولید می‌شوند.
عوارض سدیم ساخارین در خمیر دندان
در بررسی عوارض احتمالی سدیم ساخارین در خمیر دندان می‌بایست به چند نکته توجه شود:
- تعادل دوز مصرفی
- مقدار سدیم ساخارین موجود در خمیر دندان بسیار کم است و بر اساس پژوهش‌های موجود، در این دوزهای پایین هیچگونه عوارض جدی یا مضر برای سلامتی وجود ندارد؛
- حد مصرف مورد تأیید مراجع بهداشتی بسیار کمتر از مقادیری است که در آزمایش‌های حیوانی نشان‌دهنده خطراتی مانند سرطان یا دیگر عوارض سیستمیک بوده‌اند.
- حساسیت‌های موضعی
- برخی افراد ممکن است به سدیم ساخارین حساسیت داشته باشند. این حساسیت ممکن است موجب بروز علائمی مانند التهاب، سوزش یا قرمزی در ناحیه دهان و لثه شود.
- اگر در استفاده از خمیر دندان حاوی سدیم ساخارین علائم حساسیتی مشاهده کردید، توصیه می‌شود با دندانپزشک مشورت کنید و از محصولات جایگزین استفاده نمایید.
- تغییر در حس مزه
- یکی از کاربردهای سدیم ساخارین به عنوان شیرین کننده در خمیر دندان، بهبود طعم محصول است. بااین وجود، در موارد نادر ممکن است تغییر در حس مزه یا پس‌طعم نامطبوع داشته باشد؛ اگرچه این موضوع در اکثریت موارد قابل توجه نیست.
- تأثیر بر میکروبیوتای دهان
پژوهش‌ها حاکی از این هستند که در دوزهای پایین، سدیم ساخارین موجود در خمیر دندان تأثیر قابل‌توجهی بر ترکیب میکروبی دهان ندارد. هر چند بررسی اثرات مزمن (در موارد استفاده طولانی‌مدت) به پژوهش‌های بیشتری نیاز است.
قرص ساخارین چیست
قرص ساخارین یک شیرین کننده مصنوعی غیر مغذی است که به عنوان جایگزین قند در رژیم‌های غذایی کم‌کالری یا دیابتی استفاده می‌شود. این قرص‌ها از ترکیب سدیم ساخارین (Sodium Saccharin) با مواد پرکننده مانند لاکتوز یا سلولز ساخته می‌شوند تا اندازه و طعم آن قابل کنترل باشد.
ویژگی‌های کلیدی قرص ساخارین
- 1. شیرینی فوق‌العاده
- هر قرص ساخارین ≈ ۳۰۰-۴۰۰ برابر شیرین‌تر از همان مقدار ساکارز (شکر معمولی) است.
- مثال: یک قرص کوچک ساخارین معادل ۱ قاشق چایخوری شکر است.
- بدون کالری ساخارین توسط بدن جذب نمی‌شود و هیچ انرژی (کالری) تولید نمی‌کند.
- مقاوم در برابر حرارت برخلاف برخی دیگر شیرین کننده‌های مصنوعی (به‌عنوان مثال، آسپارتام)، در دمای بالا تجزیه نمی‌شود و برای پخت‌وپز مناسب است.
سدیم ساخارین و دیابت
- تاثیر بر قند خون از آنجا که سدیم ساخارین بدون کالری است و موجب افزایش قند خون نمی‌شود. بنابراین، موجب تولید و ترشح انسولین نیز نمی‌شود.
- مناسب برای دیابتی‌ها به عنوان جایگزین شکر در محصولات دیابتی استفاده می‌شود.
- هشدار برخی مطالعات نشان می‌دهند مصرف زیاد شیرین‌کننده‌های مصنوعی ممکن است حساسیت به انسولین را کاهش دهد. البته این موضوع نیازمند بررسی بیشتر است.
سدیم ساخارین و فشار خون
- ارتباط مستقیم تاکنون هیچ مطالعه معتبری ارتباط مستقیم بین سدیم ساخارین و افزایش فشار خون را تایید نکرده است.
- نکته سدیم موجود در ترکیب سدیم ساخارین بسیار ناچیز است (حدود ۲۳ میلی گرم سدیم به ازای هر گرم ساخارین) و معمولا تاثیری بر فشار خون ندارد.
- هشدار در بیماران فشار خونی که به سدیم حساس هستند، بهتر است در مصرف محصولات حاوی سدیم ساخارین احتیاط شود.
جمع‌بندی ساخارین با وجود چالش‌های تاریخی، هنوز هم به‌عنوان یک شیرین کننده مقرون‌به‌صرفه و کارآمد در تولید مواد غذایی، نوشیدنی‌ها و محصولات دارویی استفاده می‌شود. برای اکثر افراد، مصرف متعادل ساخارین بی‌خطر است، اما افرادی که به طعم آن حساس هستند یا نگرانی‌های سلامتی خاصی دارند، می‌توانند از جایگزین‌هایی مانند استویا یا سوکرالوز استفاده کنند. پیش از استفاده طولانی‌مدت، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه توصیه می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر در مورد انواع مختلف شیرین کننده‌ها می‌توانید به مقاله «بهترین شیرین کننده برای افراد دیابتی» مراجعه کنید.
یک نظر
[…] (برای آشنایی بیشتر با ساخارین می‌توانید به مقاله «شیرین کننده ساخارین: اولین شیرین کننده مصنوعی جهان» مراجعه […]