رتینوپاتی دیابتی: آسیب به چشم‌ها به علت قند خون بالا (علائم، علل و درمان‌ها)
رتینوپاتی دیابتی یک عارضه دیابت است که چشم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری ناشی از آسیب به رگ‌های خونی شبکیه، بافتی حساس به نور در پشت چشم است. در ابتدا، رتینوپاتی دیابتی ممکن است علائم خفیف یا بدون علائمی ایجاد کند. اما در نهایت، می‌تواند منجر به کوری شود. این بیماری می‌تواند در هر کسی که به دیابت نوع 1 یا نوع 2 مبتلا است ایجاد شود. هر چه مدت بیشتری دیابت داشته باشید و کنترل قند خون شما کمتر باشد، احتمال ابتلا به رتینوپاتی دیابتی بیشتر است. شاید برای مدتی متوجه مشکلات بینایی نشوید. اما تشخیص زودهنگام رتینوپاتی دیابتی بهترین راه برای جلوگیری از کوری است. اگر دیابت دارید، به طور منظم معاینات کامل چشم را انجام دهید. اگر در دوران بارداری دیابت دارید، پزشک ممکن است معاینات چشم شما را در طول بارداری توصیه کند.
علائم رتینوپاتی دیابتی
ممکن است در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی علائمی نداشته باشید. با پیشرفت بیماری، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- تاری دید؛
- شناورهای چشمی (دیدن اجسام معلق در هوا)؛
- دید متغیر؛
- مشکل در دیدن رنگ‌ها؛
- نقاط تاریک یا خالی در دید شما؛
- از دست دادن بینایی.
رتینوپاتی دیابتی معمولا هر دو چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد (منبع).
چه زمانی باید برای درمان رتینوپاتی به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دیابت دارید، سالانه معاینه کامل چشم را انجام دهید، حتی اگر مشکلات بینایی ندارید.
در صورت بروز هر یک از مشکلات بینایی زیر، فوراً به چشم پزشک مراجعه کنید:
شناورهای چشمی؛
تاری دید؛
دید متغیر؛
نقاط تاریک یا خالی در دید شما؛
درد چشم.
انواع رتینوپاتی
انواع مختلف رتینوپاتی عبارتند از:
- رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) شایع‌ترین نوع رتینوپاتی است که علت آن دیابت می‌باشد و به رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌رساند. این نوع رتینوپاتی خود به دو دسته تقسیم می‌شود:
- رتینوپاتی غیر تکثیری یا Non-proliferative retinopathy – NPDR مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی که در آن رگ‌های خونی کوچک شبکیه آسیب می‌بینند و ممکن است نشت خون و مایع داشته باشند؛
- رتینوپاتی تکثیری Proliferative retinopathy – PDR مرحله پیشرفته‌تر رتینوپاتی است که در آن رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه رشد می‌کند. این رگ‌ها بسیار شکننده هستند و به راحتی خونریزی می‌کنند، که می‌تواند منجر به مشکلات جدی بینایی شود.
- رتینوپاتی نوزادان نارس یا Retinopathy of Prematurity – ROP این نوع رتینوپاتی در نوزادان نارس رخ می‌دهد و به دلیل رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی در شبکیه است.
- رتینوپاتی ناشی از فشار خون بالا (Hypertensive Retinopathy) فشار خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی شبکیه آسیب برساند و منجر به این نوع رتینوپاتی شود؛
- رتینوپاتی مرکزی سروزی (Central Serous Retinopathy – CSR) این نوع رتینوپاتی زمانی رخ می‌دهد که مایع زیر شبکیه در ناحیه ماکولا (مرکز بینایی) جمع شود و باعث تاری دید یا تغییر در دید مستقیم شود؛
- رتینوپاتی پیگمنتوزا (Retinitis Pigmentosa – RP) یک گروه از بیماری‌های ژنتیکی که باعث تخریب تدریجی سلول‌های حساس به نور در شبکیه می‌شود و منجر به از دست دادن پیشرونده بینایی، به‌ویژه در شب و دید محیطی، می‌شود.
علل رتینوپاتی
رتینوپاتی دیابتی به دلیل قند خون بالا (هیپرگلیسمی) ناشی از دیابت ایجاد می‌شود. با گذشت زمان بالا بودن قند خون می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک شبکیه آسیب برساند. رتینوپاتی دیابتی یک پیوستار از مراحل است، از خفیف تا شدید که در ادامه به بررسی آنها پرداخته شده است.
رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو اولیه در مراحل اولیه، رتینوپاتی دیابتی غیر پرولیفراتیو است. در این مرحله، رگ‌های خونی کوچک در شبکیه ضعیف می‌شوند. بیرون‌زدگی‌های کوچک (میکروآنوریسم) از دیواره رگ‌های خونی بیرون می‌زنند و ممکن است مایع و خون به شبکیه نشت کند. رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو ممکن است از خفیف تا شدید پیشرفت کند، زیرا رگ‌های خونی بیشتری مسدود می‌شوند. گاهی اوقات آسیب رگ‌های خونی شبکیه باعث تجمع مایع (ادم ماکولا) در ناحیه مرکزی شبکیه (ماکولا) می‌شود که منجر به مشکلات بینایی می‌شود؛
رتینوپاتی پرولیفراتیو رتینوپاتی دیابتی می‌تواند به مرحله شدیدتری به نام رتینوپاتی پرولیفراتیو پیشرفت کند. در این مرحله رگ‌های خونی آسیب‌دیده بسته شده و باعث می‌شود رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه رشد کنند. این رگ‌های خونی جدید شکننده‌اند و می‌توانند نشت کنند. رگ‌های خونی جدید همچنین می‌توانند با بافت اسکار رشد کنند که می‌تواند باعث جدا شدن شبکیه از پشت چشم شود. گلوکوم می‌تواند در صورتی ایجاد شود که رگ‌های خونی جدید زاویه زهکشی چشم را مسدود کنند و فشار در چشم افزایش یابد.
عوامل خطر رتینوپاتی
تمام افراد دارای تشخیص دیابت در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی قرار دارند. خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی با موارد زیر افزایش می‌یابد:
- مدت زمان ابتلا به دیابت هر چه مدت بیشتری دیابت داشته باشید، خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی بیشتر است؛
- کنترل ضعیف قند خون هر چه قند خون فرد کمتر کنترل شود، خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی بیشتر است؛
- فشار خون بالا؛
- کلسترول بالا؛
- بارداری؛
- مصرف دخانیات؛
- نژاد افراد آفریقایی-آمریکایی، اسپانیایی‌تبارها و آمریکایی‌های بومی بیشتر در معرض خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی قرار دارند.
عوارض رتینوپاتی دیابتی
عوارض رتینوپاتی دیابتی می‌تواند منجر به از دست دادن جدی بینایی شود. عوارض احتمالی عبارتند از:
- خونریزی زجاجیه رگ‌های خونی جدید ممکن است در ماده ژله‌ای شفافی که فضای بین عدسی و شبکیه را پر می‌کند (زجاجیه) خونریزی کنند. اگر خونریزی کم باشد ممکن است فقط نقاط سفید شناور را مشاهده کنید. در موارد شدیدتر خون می‌تواند حفره زجاجیه را پر کند و به طور کامل دید را مسدود کند. خونریزی زجاجیه به خودی خود معمولا دائمی نیست. خون اغلب ظرف چند هفته یا چند ماه از چشم پاک می‌شود. مگر اینکه شبکیه آسیب دیده باشد که در اینصورت ممکن است بینایی به حالت اولیه خود باز نگردد؛
- جداشدگی شبکیه کششی رگ‌های خونی جدید با بافت اسکار رشد می‌کنند که می‌تواند شبکیه را از پشت چشم جدا کند. جداشدگی شبکیه کششی می‌تواند منجر به کوری شود؛
- گلوکوم رگ‌های خونی جدید می‌توانند در زاویه زهکشی چشم رشد کنند و جریان مایع از چشم را مسدود کنند. این مشکل باعث افزایش فشار در چشم می‌شود. این فشار می‌تواند به عصب بینایی آسیب برساند (گلوکوم)؛
- کوری رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم یا هر دو می‌توانند در صورت عدم درمان منجر به کوری کامل شوند.
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
شما نمی‌توانید از دیابت پیشگیری کنید. با این حال، اگر دارای تشخیص دیابت هستید، با انجام موارد زیر می‌توانید خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کاهش دهید:
- دیابت خود را مدیریت کنید سبک زندگی سالم به مدیریت دیابت کمک می‌کند. قند خون خود را به خوبی کنترل کنید؛
- فشار خون و کلسترول خود را مدیریت کنید فشار خون بالا و کلسترول بالا می‌توانند خطر رتینوپاتی دیابتی را افزایش دهد؛
- سیگار را ترک کنید سیگار کشیدن می‌تواند رتینوپاتی دیابتی را بدتر کند؛
- به طور منظم معاینات چشم را انجام دهید اگر دارای تشخیص دیابت هستید، سالانه معاینه کامل چشم را انجام دهید (حتی اگر مشکلات بینایی ندارید). اگر باردار هستید، پزشک ممکن است معاینات چشم را در طول بارداری توصیه کند.
درمان رتینوپاتی
درمان رتینوپاتی به نوع، شدت و مرحله آن بستگی دارد. هدف اصلی درمان، جلوگیری از پیشرفت بیماری، حفظ بینایی و در صورت امکان بهبود بینایی است. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به طور قابل توجهی از عوارض جدی رتینوپاتی، به‌ویژه رتینوپاتی دیابتی، جلوگیری کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین روش‌های درمانی رتینوپاتی اشاره شده است.
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای
- کنترل قند خون (در رتینوپاتی دیابتی) مهم‌ترین قدم در درمان رتینوپاتی دیابتی کنترل دقیق قند خون است. این موضوع شامل رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم، مصرف منظم داروهای دیابت و پایش مداوم قند خون می‌شود. کنترل قند خون می‌تواند سرعت پیشرفت رتینوپاتی را کاهش دهد و حتی در مراحل اولیه، به بهبود آن کمک کند؛
- کنترل فشار خون و کلسترول فشار خون بالا و کلسترول بالا نیز می‌توانند به رتینوپاتی آسیب بزند. کنترل این عوامل خطر نیز بخشی مهم از درمان و مدیریت رتینوپاتی است.
- درمان‌های لیزری
- فتوکوآگولاسیون پان‌رتینال (Panretinal Photocoagulation – PRP) این نوع لیزر درمانی برای درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو (مرحله پیشرفته رتینوپاتی دیابتی) استفاده می‌شود. در PRPهزاران نقطه لیزر کوچک در نواحی محیطی شبکیه ایجاد می‌شود. این کار باعث کاهش رشد عروق خونی غیرطبیعی جدید (نئوواسکولاریزاسیون) و کاهش خطر خونریزی و جداشدگی شبکیه می‌شود.
- فتوکوآگولاسیون کانونی/شبکه‌ای (Focal/Grid Photocoagulation) این نوع لیزر برای درمان اِدِم ماکولا (تورم مرکز شبکیه) استفاده می‌شود. لیزر به‌طور مستقیم به نقاط نشت مایع در ماکولا یا به صورت شبکه‌ای در اطراف ماکولا اعمال می‌شود تا نشت مایع را کاهش دهد و تورم را برطرف کند.
- تزریق داخل چشمی
- داروهای آنتی VEGF (Anti-Vascular Endothelial Growth Factor) این داروها، مانند آواستین (Bevacizumab)، لوسنتیس(Ranibizumab) و ایلیا (Aflibercept)با مهار فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) عمل می‌کنند. VEGF ماده‌ای است که باعث رشد عروق خونی غیرطبیعی و نشت مایع در شبکیه می‌شود. تزریق این داروها به داخل چشم می‌تواند به طور موثری نئوواسکولاریزاسیون را کاهش دهد و ادم ماکولا را درمان کند. این داروها معمولا برای درمان رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو و ادم ماکولا دیابتی استفاده می‌شوند.
- کورتیکواستروئیدها تزریق کورتیکواستروئیدها به داخل چشم می‌تواند به کاهش التهاب و تورم در شبکیه کمک کند. این داروها ممکن است برای درمان ادم ماکولا در برخی موارد استفاده شوند، اما به دلیل عوارض جانبی احتمالی (مانند افزایش فشار چشم و آب مروارید)، معمولا به عنوان خط دوم درمان در نظر گرفته می‌شوند.
4.جراحی ویترکتومی
ویترکتومی نوعی عمل جراحی است که در آن زجاجیه (ماده ژله‌ای داخل چشم) برداشته می‌شود و با محلول نمکی یا گاز جایگزین می‌شود. ویترکتومی ممکن است در موارد زیر ضروری باشد:
- خونریزی زجاجیه خونریزی ناشی از عروق خونی غیرطبیعی می‌تواند دید را به شدت مختل کند. ویترکتومی خون را از داخل چشم خارج می‌کند؛
- جداشدگی شبکیه کششی عروق خونی غیرطبیعی و بافت اسکار می‌توانند باعث کشیده شدن و جدا شدن شبکیه از پشت چشم شوند. ویترکتومی می‌تواند به آزاد کردن کشش و ترمیم جداشدگی شبکیه کمک کند؛
- ادم ماکولا مقاوم به درمان در برخی موارد ادم ماکولا با لیزر و تزریقات داخل چشمی بهبود نمی‌یابد. ویترکتومی ممکن است در این موارد برای کاهش تورم ماکولا و بهبود بینایی انجام شود.
- سایر درمان‌ها و ملاحظات
- درمان‌های کمکی علاوه‌بر درمان‌های اصلی ممکن است درمان‌های کمکی دیگری نیز توصیه شود، مانند استفاده از قطره‌های چشمی برای کاهش فشار چشم (در صورت افزایش فشار چشم ناشی از کورتیکواستروئیدها یا گلوکوم نئوواسکولار) یا داروهای دیگر برای مدیریت عوارض بیماری؛
- توانبخشی بینایی در مواردی که رتینوپاتی باعث کاهش بینایی شده است، توانبخشی بینایی می‌تواند به افراد کمک کند تا با بینایی کم خود سازگار شوند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند؛
- پیگیری منظم پس از شروع درمان، پیگیری منظم با چشم پزشک متخصص شبکیه بسیار مهم است. این شامل معاینات دوره‌ای، انجام آزمایش‌های تشخیصی (مانند OCT و آنژیوگرافی فلورسئین) و تنظیم درمان بر اساس نیاز است.
نکات مهم در مورد درمان رتینوپاتی
تشخیص زودهنگام کلید موفقیت است هرچه رتینوپاتی زودتر تشخیص داده شود و درمان شروع شود، احتمال حفظ بینایی بیشتر است؛
درمان‌های موجود بسیار موثر هستند درمان‌های مدرن رتینوپاتی، مانند لیزر درمانی و تزریقات داخل چشمی، بسیار موثر هستند و می‌توانند به طور قابل توجهی از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند و بینایی را حفظ کنند؛
درمان رتینوپاتی یک فرآیند مداوم است مدیریت رتینوپاتی، به‌ویژه رتینوپاتی دیابتی، یک فرآیند طولانی مدت است که نیازمند پیگیری منظم و همکاری بین بیمار و پزشک است.
درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی عارضه‌ای چشمی ناشی از دیابت است که به رگ‌های خونی شبکیه آسیب می‌رساند. درمان دارویی نقش مهمی در کنترل و مدیریت این بیماری دارد و هدف اصلی آن جلوگیری از پیشرفت رتینوپاتی، حفظ بینایی و کاهش خطر نابینایی است.
داروهای اصلی مورد استفاده در درمان رتینوپاتی دیابتی
درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
- داروهای ضد VEGF (Anti-VEGF)
عملکرد این داروها مبتنی بر مهار فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) هستند. VEGF پروتئینی است که باعث رشد عروق خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه می‌شود، که در رتینوپاتی دیابتی مشکل‌ساز است. داروهای ضد VEGF از رشد این عروق غیرطبیعی جلوگیری می‌کنند و نشت مایع از عروق را کاهش می‌دهند؛
نحوه مصرف این داروها معمولا به صورت تزریق داخل چشم (intravitreal injection) توسط چشم پزشک تجویز می‌شوند؛
نمونه‌ها افلیبرسپت (Aflibercept)، بـواسیزومب (Bevacizumab)، رانیبیزومب (Ranibizumab) و برولوسیزومب (Brolucizumab).
- 2. کورتیکواستروئیدها
عملکرد کورتیکواستروئیدها داروهای ضد التهابی هستند که می‌توانند تورم و التهاب در شبکیه را کاهش دهند. این داروها بیشتر در مواردی که ادم ماکولا (تورم مرکز شبکیه) وجود دارد و به داروهای ضد VEGF به خوبی پاسخ نداده است، استفاده می‌شوند؛
نحوه مصرف کورتیکواستروئیدها می‌توانند به صورت تزریق داخل چشم یا ایمپلنت‌های داخل چشمی (که به تدریج دارو را آزاد می‌کنند) تجویز شوند؛
نمونه‌ها تریامسینولون (Triamcinolone) و ایمپلنت دگزامتازون (Dexamethasone implant).
نکات مهم در مورد درمان دارویی رتینوپاتی دیابتی
- تشخیص زودهنگام و شروع درمان هرچه رتینوپاتی دیابتی زودتر تشخیص داده شود و درمان آغاز گردد، احتمال موفقیت درمان و حفظ بینایی بیشتر خواهد بود؛
- نظارت منظم پزشکی درمان رتینوپاتی دیابتی نیازمند پیگیری و نظارت منظم توسط چشم پزشک است. ممکن است نیاز به تزریق‌های مکرر دارو و معاینات دوره‌ای برای ارزیابی پاسخ به درمان و تنظیم آن باشد؛
- کنترل قند خون و فشار خون مدیریت دقیق دیابت و کنترل قند خون، فشار خون و کلسترول نقش اساسی در اثربخشی درمان دارویی و پیشگیری از پیشرفت رتینوپاتی دارد؛
- درمان‌های ترکیبی در برخی موارد ممکن است پزشک از ترکیبی از داروها (مانند داروهای ضد VEGF و کورتیکواستروئیدها) یا درمان‌های دیگر مانند لیزر درمانی در کنار درمان دارویی استفاده کند.
آزمایش رتینوپاتی
رتینوپاتی به آسیب شبکیه چشم گفته می‌شود و آزمایش‌های رتینوپاتی برای تشخیص، ارزیابی و پیگیری این بیماری‌ها انجام می‌شوند. تشخیص زودهنگام رتینوپاتی، به‌ویژه رتینوپاتی دیابتی، برای حفظ بینایی بسیار حیاتی است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آزمایش‌های رتینوپاتی اشاره شده است.
- معاینه چشم پزشکی جامع با مردمک گشاد شده
شرح این معاینه اساسی‌ترین بخش تشخیص رتینوپاتی است. چشم پزشک با استفاده از قطره‌های چشمی مردمک چشم شما را گشاد می‌کند تا دید بهتری به شبکیه داشته باشد. سپس با استفاده از افتالموسکوپ (ophthalmoscope) یا لنزهای مخصوص، شبکیه، عروق خونی، ماکولا (مرکز شبکیه) و عصب بینایی را به دقت بررسی می‌کند.
هدف این معاینه برای تشخیص علائم اولیه رتینوپاتی مانند موارد زیر انجام می‌شود:
- نشت خون یا مایع؛
- تورم؛
- رسوبات چربی؛
- رشد عروق خونی غیرطبیعی (نئوواسکولاریزاسیون)؛
- آسیب به عصب بینایی.
- آنژیوگرافی فلورسئین (Fluorescein Angiography – FA)
شرح در این آزمایش رنگ فلورسئین به رگ بازوی شما تزریق می‌شود. این رنگ به سرعت به عروق خونی شبکیه می‌رسد. سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص که نور آبی از خود ساطع می‌کند، از شبکیه عکس‌برداری می‌شود. رنگ فلورسئین در زیر نور آبی می‌درخشد و عروق خونی شبکیه را به خوبی نمایان می‌کند.
هدف آنژیوگرافی فلورسئین برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- تشخیص دقیق‌تر عروق خونی غیرطبیعی و نشت از آنها؛
- تعیین وسعت و شدت رتینوپاتی؛
- برنامه‌ریزی برای درمان لیزری یا تزریقات داخل چشمی؛
- پیگیری وضعیت رتینوپاتی و پاسخ به درمان.
- توموگرافی انسجام نوری (Optical Coherence Tomography – OCT)
شرح OCT یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که با استفاده از امواج نوری، تصاویر مقطعی با رزولوشن بالا از لایه‌های مختلف شبکیه تهیه می‌کند. این آزمایش شبیه به سونوگرافی است، اما به جای امواج صوتی از نور استفاده می‌کند.
هدف OCT برای موارد زیر بسیار مفید است:
تشخیص و ارزیابی ادم ماکولا (تورم مرکز شبکیه)؛
بررسی ضخامت شبکیه و تغییرات آن؛
تشخیص جداشدگی شبکیه؛
پیگیری تغییرات شبکیه در طول زمان و پاسخ به درمان؛
- آنژیوگرافی OCT(OCT Angiography – OCTA)
شرح این تکنولوژی جدید ترکیبی از OCT و آنژیوگرافی است. OCTA بدون نیاز به تزریق رنگ، تصاویر عروق خونی شبکیه را با استفاده از تغییرات جریان خون در لایه‌های مختلف شبکیه تهیه می‌کند.
هدف OCTA برای موارد زیر کاربرد دارد:
- تصویربرداری غیرتهاجمی از عروق خونی شبکیه؛
- تشخیص نئوواسکولاریزاسیون و سایر اختلالات عروقی؛
- ارزیابی عروق خونی جدید و غیرطبیعی در رتینوپاتی دیابتی؛
- پیگیری تغییرات عروقی بدون نیاز به تزریق مکرر رنگ.
- پتانسیل‌های بینایی برانگیخته (Visual Evoked Potentials – VEP)
شرح VEP یک تست الکتروفیزیولوژیک است که فعالیت الکتریکی قشر بینایی مغز را در پاسخ به تحریکات بینایی (مانند الگوهای شطرنجی یا فلاش‌های نور) اندازه‌گیری می‌کند. الکترودهایی روی پوست سر قرار داده می‌شوند و پاسخ‌های مغز ثبت می‌شوند؛
هدف VEP به ندرت برای رتینوپاتی استفاده می‌شود، اما ممکن است در موارد خاص برای ارزیابی عملکرد مسیرهای بینایی و آسیب عصب بینایی به کار رود.
نکات مهم در مورد آزمایش رتینوپاتی
معاینه منظم افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست به‌صورت منظم (حداقل سالی یکبار یا بیشتر بر اساس توصیه چشم پزشک) معاینه چشم پزشکی با مردمک گشاد شده انجام دهند؛
آمادگی برای معاینه برای معاینه با مردمک گشاد شده ممکن است دید شما برای چند ساعت تار شود و به نور حساس شوید. بهتر است از قبل برای رانندگی برنامه‌ریزی کنید و عینک آفتابی همراه داشته باشید؛
مشورت با پزشک در صورت تشخیص رتینوپاتی پیگیری منظم با چشم پزشک متخصص شبکیه و انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای مدیریت و جلوگیری از پیشرفت بیماری ضروری است.
پیشگیری مهم‌ترین عامل است
بهترین راه برای پیشگیری از دست دادن بینایی به علت رتینوپاتی دیابتی کنترل دقیق قند خون و معاینات منظم چشم است.
یک نظر
[…] (آسیب به کلیه‌ها)، نوروپاتی (آسیب به سیستم عصبی بدن)، رتینوپاتی (آسیب به چشم‌ها)، زخم پای دیابتی و غیره.دیابت دارای […]