رپاگلینید (Repaglinide): کابردها، نحوه مصرف و عوارض

عوارض رپاگلینید

مانند هر داروی دیگری مصرف رپاگلینید نیز ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند. مهمترین عارضه جانبی مرتبط با داروهای کاهنده قند خون، هیپوگلیسمی (افت قند خون) است. در ادامه به مهم‌ترین عوارض جانبی رپاگلینید پرداخته شده است.
هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) این شایع‌ترین عارضه جانبی است، به‌ویژه اگر دارو بدون صرف غذا مصرف شود، دوز آن خیلی بالا باشد، یا فرد فعالیت بدنی شدید و غیرمعمول داشته باشد. علائم هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شامل لرزش، تعریق، سرگیجه، گرسنگی شدید، گیجی، تاری دید و ضربان قلب سریع می‌شود. آموزش افراد دارای تشخیص دیابت در مورد تشخیص و درمان هیپوگلیسمی بسیار مهم است؛
افزایش وزن  مانند سایر داروهای تحریک کننده ترشح انسولین رپاگلینید می‌تواند باعث افزایش وزن در برخی افراد شود؛
اختلالات گوارشی  ممکن است عوارضی مانند تهوع، استفراغ، درد شکم یا اسهال رخ دهد، هرچند این عوارض معمولا خفیف هستند؛
تغییرات در آزمایش‌های کبدی رپاگلینید می‌تواند در برخی موارد باعث افزایش موقت آنزیم‌های کبدی شود. بنابراین در افراد با سوابق بیماری کبدی نیاز به پایش و کنترل دوره‌ای این آنزیم‌ها وجود دارد؛
واکنش‌های آلرژیک  نادر هستند، اما ممکن است رخ دهند؛
سایر عوارض  شامل سردرد و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی می‌شود.

تداخلات دارویی رپاگلینید

رپاگلینید توسط آنزیم‌های کبد، به‌ویژه CYP2C8  و CYP3A4 ، متابولیزه می‌شود. بنابراین داروهایی که این آنزیم‌ها را مهار یا القا می‌کنند می‌توانند بر متابولیسم و سطح رپاگلینید در خون تأثیر بگذارند و خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) یا کاهش اثربخشی را افزایش دهند؛
داروهای افزایش دهنده سطح رپاگلینید (افزایش خطر هیپوگلیسمی)  مهارکننده‌های CYP2C8 (مانند جم‌فیبروزیل (داروی کاهنده چربی))، مهارکننده‌های CYP3A4 (مانند کتوکونازول، ایتراکونازول، کلاریترومایسین و سیکلوسپورین). استفاده همزمان رپاگلینید با جم‌فیبروزیل به دلیل افزایش شدید سطح رپاگلینید و خطر هیپوگلیسمی شدید در بیشتر موارد ممنوع است؛
داروهای کاهش دهنده سطح رپاگلینید (کاهش اثربخشی) القاکننده‌های CYP2C8 یا CYP3A4 (مانند ریفامپین، فنی‌توئین، کاربامازپین، باربیتورات‌ها، سنت جانز ورت)؛
سایر داروهای مؤثر بر قند خون  بتا-بلاکرها (ممکن است علائم هیپوگلیسمی را بپوشانند)، کورتیکواستروئیدها، تیازیدها، هورمون‌های تیروئیدی، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، سولفونامیدها، وارفارین (ممکن است اثر وارفارین را افزایش دهد).

چرا تداخلات دارویی اتفاق می‌افتند؟

تداخلات می‌توانند به روش‌های مختلفی رخ دهند:

• در جذب  ماده‌ای دیگر ممکن است مانع جذب کامل دارو از دستگاه گوارش شود؛
• در توزیع  یک ماده ممکن است باعث تغییر نحوه پخش دارو در بدن شود؛
• در متابولیسم (سوخت و ساز)  بسیاری از داروها توسط آنزیم‌های کبد متابولیزه می‌شوند. مصرف همزمان داروهایی که بر این آنزیم‌ها تأثیر می‌گذارند (آنها را فعال یا غیرفعال می‌کنند) می‌تواند سطح دارو را در خون تغییر دهد. این یکی از دلایل اصلی تداخلات جدی است؛
• در دفع  ماده‌ای دیگر ممکن است بر نحوه خروج دارو از بدن (معمولا از طریق کلیه‌ها) تأثیر بگذارد؛
• در اثر بر بدن (فارماکودینامیک)  دو دارو ممکن است اثرات مشابهی بر یک سیستم بدن داشته باشند (به‌عنوان مثال، هر دو فشار خون را پایین بیاورند یا باعث خواب‌آلودگی شوند) که منجر به افزایش بیش از حد آن اثر می‌شود. یا ممکن است یک دارو اثر داروی دیگر را خنثی کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر تداخلات دارویی هستند؟

• افرادی که داروهای متعددی مصرف می‌کنند (به‌ویژه سالمندان)؛
• افرادی که توسط چند پزشک ویزیت می‌شوند و ممکن است پزشکان از تمام داروهای تجویز شده توسط همکاران مطلع نباشند؛
• افرادی که مشکلات کلیوی یا کبدی دارند (چون این اعضا نقش مهمی در متابولیسم و دفع داروها دارند)؛
• افرادی که خودسرانه از داروهای بدون نسخه، مکمل‌ها یا داروهای گیاهی استفاده می‌کنند.

چگونه از تداخلات دارویی جلوگیری کنیم؟

1. فهرست کاملی از تمام داروهای مصرفی  یک لیست به‌روز از تمام داروها (تجویزی و بدون نسخه)، مکمل‌های گیاهی، ویتامین‌ها و حتی چای‌های خاصی که مصرف می‌کنید تهیه کرده و آن را در اختیار پزشک خود قرار دهید؛
2. مشورت با پزشک  قبل از شروع هر داروی جدید یا مکمل جدید، با پزشک خود در مورد تداخلات احتمالی آن با داروهای مصرفی فعلی مشورت کنید؛
3. مطالعه بروشور داروها اطلاعات مربوط به تداخلات معمولا در بروشور همراه دارو ذکر شده است. آن را به دقت مطالعه کنید.

موارد منع مصرف رپاگلینید (کنترااندیکاسیون‌ها)

رپاگلینید نباید در شرایط زیر مصرف شود:

• دیابت نوع ۱ (دیابت وابسته به انسولین)؛
• کتواسیدوز دیابتی (DKA)؛
• حساسیت شدید (واکنش آلرژیک) به رپاگلینید یا هر یک از اجزای آن؛
• استفاده همزمان با جم‌فیبروزیل؛
• اختلال شدید عملکرد کبد؛
• اختلال شدید عملکرد کلیه (در برخی موارد و نیاز به احتیاط شدید و تنظیم دوز).

احتیاط‌ها و هشدارها

• هیپوگلیسمی افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست از علائم هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) و نحوه مدیریت آن آگاه باشند. حمل یک منبع قند سریع‌الاثر (مانند آب میوه، نوشابه غیررژیمی، آبنبات) گزینه مناسبی است؛
• عملکرد کلیه و کبد در افراد با اختلال عملکرد کلیه یا کبد، تنظیم دوز و پایش دقیق‌تر قند خون ضروری است؛
• افراد مسن این گروه ممکن است نسبت به اثرات دارو حساس‌تر باشند و خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) در آن‌ها بیشتر باشد؛
• بارداری و شیردهی مصرف رپاگلینید در بارداری توصیه نمی‌شود و معمولا انسولین جایگزین می‌شود. در دوران شیردهی نیز با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شود؛
• شرایط استرس‌زا در شرایطی مانند تب، عفونت، جراحی، یا ضربه، نیاز به انسولین ممکن است افزایش یابد و کنترل قند خون با داروهای خوراکی دشوار شود. در این شرایط ممکن است نیاز به تغییر موقت درمان به انسولین باشد.

مقایسه رپاگلینید با سایر داروهای دیابت

رپاگلینید متعلق به گروه «مگلیتینیدها» (Meglitinides) است. این دسته از داروها شباهت‌هایی با سولفونیل اوره‌ها دارند (هر دو ترشح انسولین را تحریک می‌کنند)، اما تفاوت‌های مهمی نیز دارند:
شروع و مدت اثر  رپاگلینید شروع اثر سریع‌تر و مدت اثر کوتاه‌تری نسبت به اکثر سولفونیل اوره‌ها دارد. این ویژگی آن را برای کنترل قند خون پس از غذا (Postprandial glucose) بسیار مناسب می‌سازد و خطر هیپوگلیسمی دیرهنگام (فاصله طولانی پس از صرف غذا) را کاهش می‌دهد؛
زمان مصرف  رپاگلینید می‌بایست همراه با غذا مصرف شود، در حالی که سولفونیل اوره‌ها معمولا یک یا دو بار در روز و مستقل از وعده‌های غذایی اصلی مصرف می‌شوند (اگرچه مصرف با غذا توصیه می‌شود)؛
متابولیسم و دفع  رپاگلینید عمدتا توسط کبد متابولیزه و از طریق صفرا دفع می‌شود، که این ممکن است در بیماران با اختلال کلیوی شدید نسبت به برخی سولفونیل اوره‌ها که دفع کلیوی بیشتری دارند، مزیت داشته باشد (هرچند در اختلال کلیوی شدید همچنان نیاز به احتیاط دارد).