شکربان

درخواست مشاوره
دسته‌بندی محصولات

آیا درمان جدیدی برای دیابت وجود دارد؟ جدیدترین درمان‌های دیابت در دنیا

آیا درمان جدیدی برای دیابت وجود دارد؟

امروزه دیابت (دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2) به یکی از چالش‌برانگیزترین بیماری‌های مزمن در سراسر جهان تبدیل شده است و زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر عمیق خود قرار داده است. با افزایش درک ما از مکانیسم‌های پیچیده‌ی این بیماری و پیشرفت‌های خیره‌کننده در حوزه‌های پزشکی و فناوری، امیدهای نوینی برای کنترل بهینه‌تر قند خون و حتی دستیابی به درمان‌های ریشه‌ای برای دیابت سر برآورده‌اند. در این نوشتار از مجله شکربان با هدف ارائه یک نمای جامع و به‌روز، به مهم‌ترین و جدیدترین رویکردها و درمان‌های مطرح در سطح جهانی برای مدیریت و مبارزه با دیابت پرداخته شده است.

آیا درمان جدیدی برای دیابت وجود دارد؟

نسل جدید داروهای خوراکی و تزریقی کاهنده قند خون

در سال‌های اخیر پیشرفت‌های دارویی انقلابی در درمان دیابت ایجاد کرده است. داروهای جدید نه تنها به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کنند، بلکه مزایای متعددی را در زمینه‌های سلامت قلب، کلیه و مدیریت وزن برای افراد دارای تشخیص دیابت به ارمغان می‌آورند.

داروهای مهارکننده SGLT2  (Sodium-Glucose Cotransporter 2 Inhibitors)

این دسته از داروها با اثرگذاری بر کلیه‌ها فرآیند بازجذب گلوکز را مهار کرده و باعث دفع اضافی گلوکز از طریق ادرار می‌شود. این مکانیسم منجر به کاهش قند خون در گردش می‌شود.

  • نحوه عملکرد SGLT2 پروتئینی است که در کلیه قرار دارد و مسئول بازجذب حدود 90% گلوکز فیلتر شده از خون به داخل ادرار است. مهار این پروتئین باعث می‌شود که گلوکز نتواند به‌طور کامل بازجذب شود و مقداری از آن از طریق ادرار دفع گردد. این امر به کاهش سطح گلوکز خون (هم قند ناشتا و هم قند پس از غذا) کمک می‌کند؛
  • مزایای قلبی-کلیوی  مطالعات متعدد بالینی نشان داده‌اند که داروهای مهارکننده SGLT2 فراتر از کنترل قند خون، فواید قابل توجهی برای سلامت قلب و کلیه دارند:
    • کاهش خطر نارسایی قلبی  این داروها به‌طور قابل‌توجهی خطر بستری شدن به دلیل نارسایی قلبی را در افراد دارای تشخیص دیابت کاهش می‌دهند، حتی در افرادی که سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی نداشته‌اند. مکانیسم دقیق این اثرگذاری هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما گمان می‌رود شامل اثرات مثبت بر همودینامیک قلب، کاهش بار مایعات، بهبود عملکرد میوکارد و کاهش التهاب باشد؛
    • محافظت از کلیه‌ها مهارکننده‌های SGLT2 به حفظ عملکرد کلیه کمک کرده و سرعت پیشرفت بیماری مزمن کلیوی را کاهش می‌دهند. این اثرگذاری از طریق کاهش فشار داخل گلومرولی، کاهش التهاب کلیوی و کاهش پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) صورت می‌گیرد؛
    • کاهش فشار خون این داروها می‌توانند به طور خفیف باعث کاهش فشار خون سیستولیک شوند که خود به سلامت قلب و عروق کمک می‌کند؛
    • کاهش وزن  به دلیل دفع کالری از طریق ادرار (در اثر دفع گلوکز) این داروها معمولا منجر به کاهش وزن خفیف تا متوسط می‌شوند.
  • نمونه‌های رایج
    • داپاگلیفلوزین Dapagliflozin  (با نام تجاری فارژیا، آسترازنکا) اولین داروی این گروه است که تاییدیه‌های گسترده‌ای برای مدیریت دیابت نوع 2، نارسایی قلبی و بیماری مزمن کلیوی دریافت کرده است؛
    • امپاگلیفلوزین  Empagliflozin (با نام تجاری جانویا، بوهمینگر اینگلهایم/الی لیلی) مانند داپاگلیفلوزین، در مطالعات متعدد مزایای قلبی-کلیوی قابل‌توجهی نشان داده است.
    • کاناگلیفلوزین Canagliflozin  (با نام تجاری ونووک، جنن‌تک/آسترازنکا) این دارو نیز فواید مشابهی دارد، هرچند در برخی مناطق محدودیت‌هایی در تجویز آن برای برخی اندیکاسیون‌ها وجود دارد.

آگونیست‌های GLP-1  (Glucagon-Like Peptide-1 Receptor Agonists)

این داروها با تقلید اثر هورمون GLP-1 طبیعی بدن، که پس از غذا ترشح می‌شود، عمل می‌کنند. این هورمون نقش مهمی در تنظیم قند خون و سیری دارد.

  • نحوه عملکرد
    • تحریک ترشح انسولین  آگونیست‌های GLP-1 ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس را به‌صورت وابسته به سطح قند خون افزایش می‌دهند. به این معنی که تنها زمانی که قند خون بالا است، ترشح انسولین تحریک می‌شود، که خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) را کاهش می‌دهد؛
    • کاهش ترشح گلوکاگون  گلوکاگون هورمونی است که باعث افزایش قند خون می‌شود. این داروها ترشح گلوکاگون را پس از غذا مهار می‌کنند؛
    • کاهش سرعت تخلیه معده این عمل باعث می‌شود غذا برای مدت طولانی‌تری در معده بماند و احساس سیری زودرس و طولانی‌مدت ایجاد شود؛
    • کاهش اشتها و بهبود سیری   اثر مستقیم بر مراکز سیری در مغز دارد، که منجر به کاهش دریافت غذا و در نتیجه کاهش وزن می‌شود.
  • مزایای درمانی
    • کنترل قند خون این داروها به‌طور موثری سطح HbA1c (که نشانگر میانگین قند خون در طول 2 تا 3 ماه گذشته است) را کاهش می‌دهند. برای آشنایی بیشتر با انواع آزمایش‌های قند خون و نحوه تفسیر آنها می‌توانید به مقاله «آزمایش قند خون: دامنه نرمال و تفسیر» مراجعه کنید؛
    • کاهش وزن یکی از برجسته‌ترین مزایای این دسته از داروها توانایی آنها در ایجاد کاهش وزن قابل‌توجه است که برای بسیاری از افراد دارای تشخیص دیابت که اضافه وزن یا چاقی دارند، بسیار ارزشمند است؛
    • محافظت قلبی-عروقی  بسیاری از آگونیست‌های GLP-1 (مانند سمانگلوتاید، لیراگلوتاید و دولاگلوتاید) در مطالعات بالینی بزرگ نشان داده‌اند که خطر حوادث قلبی-عروقی عمده (مانند سکته قلبی، سکته مغزی و مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی) را در افراد دارای تشخیص دیابت با ریسک بالا یا بیماری قلبی مشخص، کاهش می‌دهند؛
    • اثرات ضدالتهابی پژوهش‌های اولیه نشانگر اثرات ضدالتهابی این داروها نیز هستند.
  • نحوه مصرف  اکثر این داروها به‌صورت تزریقی (روزانه، هفتگی یا حتی سالانه) مصرف می‌شوند.
  • نمونه‌های رایج:
    • اوزمپیک Ozempic (سمانگلوتاید، نوو نوردیسک) تزریق هفتگی، بسیار مؤثر در کنترل قند و کاهش وزن، با شواهد قوی محافظت قلبی. برای آشنایی بیشتر با کاربردها و عوارض ازمپیک می‌توانید به نوشتار «داروی اوزمپیک (Ozempic) و نقش آن در دیابت» مراجعه کنید؛
    • ترولیسیتی Trulicity  (دولاگلوتاید، الی لیلی) تزریق هفتگی، اثرات مثبت قلبی-عروقی تایید شده؛
    • ویکتوزا Victoza  ( لیراگلوتاید، نوو نوردیسک) تزریق روزانه، همچنین برای کاهش وزن در دوزهای بالاتر (ساکسندا) تایید شده است. برای آشنایی بیشتر با کاربردها و عوارض می‌توانید به نوشتار «ویکتوزا (Victoza): رویکردی نوین در مدیریت دیابت نوع ۲ و چاقی» مراجعه کنید؛
    • بیتا  Bydureon (اگزناتید، آسترازنکا)  تزریق هفتگی، نسخه طولانی‌اثر اگزناتید.

ترکیبات جدید  (به‌عنوان مثال، Tirzepatide)
برخی از تحقیقات اخیر به سمت توسعه داروهایی رفته‌اند که بیش از یک مسیر بیولوژیکی را به‌طور همزمان هدف قرار می‌دهند، که منجر به اثربخشی بسیار بالاتر می‌شود. در ادامه به بررسی این داروها پرداخته شده است.

  • تیرزپاتید Tirzepatide  (با نام تجاری مونجارو، الی لیلی) این دارو یک مولکول دوگانه است که هم به عنوان آگونیست گیرنده GLP-1 و هم به عنوان آگونیست گیرنده GIP (Glucagon-like Peptide-1 and Glucose-dependent Insulinotropic Polypeptide) عمل می‌کند. GIP یک هورمون روده‌ای دیگر است که در تنظیم قند خون نقش دارد.
    • عملکرد دوگانه ترکیب این دو اثر، منجر به موارد ذیل می‌شود:
      • کنترل قند خون بسیار قوی‌تر نسبت به داروهای تک‌کاناله؛
      • کاهش وزن چشمگیرتر، اغلب قابل مقایسه با جراحی چاقی؛
      • بهبود پروفایل چربی خون.
    • کاربردها  این موضوع به خوبی اثبات شده است که تیرزپاتید در درمان دیابت نوع 2 موثر است و در حال حاضر مطالعات گسترده‌ای برای ارزیابی کاربرد آن در درمان چاقی بدون دیابت و سایر بیماری‌ها در جریان است. این دارو در حال حاضر در برخی کشورها تحت نام مونجارو برای دیابت نوع 2 تایید شده است.
روش های نوین کنترل دیابت

پمپ‌های هوشمند انسولین و سیستم‌های بسته (Artificial Pancreas)

برای افرادی که به انسولین وابسته هستند (عمدتا افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1)، دستیابی به کنترل پایدار قند خون همواره یک چالش بزرگ بوده است. فناوری‌های جدید، به‌ویژه سیستم‌های حلقه بسته، رویکردی انقلابی در این زمینه محسوب می‌شوند.

پمپ‌های انسولین  (Insulin Pumps)

پمپ‌های انسولین دستگاه‌های کوچکی هستند که به‌طور مداوم و با دوزهای قابل برنامه‌ریزی، انسولین را زیر پوست تزریق می‌کنند. این روش جایگزین تزریق‌های مکرر با سرنگ یا قلم انسولین می‌شود و کنترل دقیق‌تری را فراهم می‌کند.

  • نحوه عملکرد  پمپ به یک کاتتر کوچک متصل است که در زیر پوست شکم یا سایر نواحی قرار می‌گیرد. این دستگاه دارای ویژگی‌های زیر است:
    • بولوس (Bolus) تزریق انسولین سریع‌الاثر برای پوشش کربوهیدرات‌های وعده‌های غذایی. برای آشنایی بیشتر با کربوهیدرات شماری می‌توانید به نوشتار «هرآنچه باید در مورد شاخص گلیسمی و کربوهیدرات شماری بدانید» مراجعه کنید؛
    • باسال (Basal) تزریق مداوم انسولین با دوزهای پایین در طول شبانه‌روز برای حفظ سطح قند خون پایه.
  • مزایا:
    • انعطاف‌پذیری بیشتر در زمان‌بندی وعده‌های غذایی و فعالیت‌های بدنی؛
    • دقت بالاتر در تنظیم دوز انسولین نسبت به روش‌های سنتی؛
    • کاهش نوسانات قند خون.

سیستم‌های حلقه بسته (Closed-Loop Systems) یا پانکراس مصنوعی  (Artificial Pancreas)

سیستم‌های حلقه بسته و پانکراس مصنوعی اوج فناوری در مدیریت دیابت محسوب می‌شوند و شامل سه جزء اصلی هستند:

  1. پایشگر مداوم قند خون (Continuous Glucose Monitor – CGM) سنسور کوچکی که در زیر پوست (معمولا شکم یا بازو) قرار می‌گیرد و هر چند دقیقه یکبار سطح قند مایع میان‌بافتی را اندازه‌گیری و داده‌ها را به دستگاه دیگری ارسال می‌کند؛
  2. پمپ انسولین همان پمپ انسولین که قادر است بر اساس داده‌های دریافتی، دوز انسولین را تنظیم کند؛
  3. الگوریتم نرم‌افزار هوشمندی که داده‌های CGM را دریافت کرده، آنها را با الگوریتم‌های پیچیده پردازش می‌کند و دستورات لازم برای تزریق انسولین (یا گاهی توقف تزریق) را به پمپ ارسال می‌کند.
  • نحوه عملکرد حلقه بسته
    • سنسور CGM به‌طور مداوم قند خون را اندازه‌گیری می‌کند؛
    • داده‌ها به پمپ انسولین منتقل می‌شوند؛
    • الگوریتم، قند فعلی، روند تغییر قند (افزایش یا کاهش) و میزان کربوهیدرات وعده‌های غذایی (که توسط کاربر وارد می‌شود) را تحلیل می‌کند؛
    • بر اساس این تحلیل، الگوریتم تصمیم می‌گیرد که چه مقدار انسولین باید تزریق شود تا قند خون در محدوده هدف (Target Range) باقی بماند؛
    • در سیستم‌های حلقه بسته پیشرفته‌تر، الگوریتم می‌تواند تزریق انسولین را در صورت کاهش سریع قند خون (هشدار هیپوگلیسمی-افت شدید قند خون) به طور موقت متوقف کند (Temp Basal).
  • مزایا
    • کنترل قند خون بسیار دقیق‌تر  این سیستم‌ها به‌طور قابل‌توجهی زمانی که قند خون در محدوده هدف است را افزایش می‌دهند؛
    • کاهش هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی  به‌ویژه در طول شب و در دوره‌های فعالیت بدنی؛
    • کاهش بار ذهنی و جسمی مدیریت دیابت  خودکارسازی بخشی از زندگی افراد دارای تشخیص دیابت را تسهیل می‌کند؛
    • نزدیکی به عملکرد طبیعی لوزالمعده هدف اصلی این سیستم‌ها، تقلید تا حد امکان از توانایی لوزالمعده سالم در تنظیم مداوم قند خون است.
  • پیشرفت‌ها  سیستم‌های حلقه بسته به‌صورت مداوم در حال پیشرفت هستند. الگوریتم‌های جدیدتر، قادر به پیش‌بینی تغییرات قند خون با دقت بیشتری بوده و امکان ادغام با داده‌های فعالیت بدنی و حتی وعده‌های غذایی را فراهم می‌کنند. برخی از پلتفرم‌های معروف عبارتند از  Medtronic MiniMed 780G، Tandem t:slim X2 با  Control-IQ و  Omnipod 5.
سلول‌درمانی و پیوند سلول‌های بتا

سلول‌درمانی و پیوند سلول‌های بتا

هدف نهایی در درمان دیابت نوع 1، بازیابی توانایی بدن برای تولید انسولین به‌صورت طبیعی است. سلول‌درمانی و پیوند، گام‌های مهمی در این راستا هستند.

پیوند «سلول‌های بتاپانکراس»

در این روش، سلول‌های بتا (که مسئول تولید و ترشح انسولین هستند) از پانکراس اهداکنندگان فوت شده جداسازی و خالص‌سازی شده و سپس به کبد یا سایر نقاط بدن گیرنده پیوند زده می‌شوند.

  • نحوه انجام
    • پانکراس اهداکننده از نظر عروقی جدا شده و سرد می‌شود؛
    • تزریقی از آنزیم‌هایی که بافت پانکراس را تجزیه می‌کنند، انجام می‌شود تا سلول‌های جزایر جدا شوند؛
    • سلول‌های جزایر فیلتر و خالص‌سازی شده و پس از ارزیابی کیفیت، به ورید باب کبد یا مستقیما در زیر پوست یا بافت چربی تزریق می‌شوند؛
    • سلول‌های پیوند شده در کبد مستقر شده و شروع به تولید انسولین می‌کنند.
  • مزایا
    • بازگرداندن تولید انسولین  در صورت موفقیت، این روش نیاز به تزریق انسولین را از بین می‌برد؛
    • کنترل بهتر قند خون  با تولید انسولین به صورت فیزیولوژیک.
  • چالش‌ها
    • نیاز به سرکوب سیستم ایمنی  گیرندگان باید داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را برای جلوگیری از رد پیوند مصرف کنند که خود عوارض جانبی دارد؛
    • دسترسی محدود به سلول‌های اهداکننده   تعداد اهداکنندگان کافی نیست؛
    • طول عمر محدود سلول‌های پیوند شده  سلول‌ها ممکن است به مرور زمان کارایی خود را از دست بدهند.

تحقیقات روی سلول‌های بنیادی و تولید سلول‌های بتای جدید

یکی از امیدبخش‌ترین حوزه‌ها، استفاده از سلول‌های بنیادی برای تولید انبوه سلول‌های بتای عملکردی در آزمایشگاه است.

  • سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) دانشمندان قادرند سلول‌های سوماتیک (مانند سلول‌های پوست) بیمار را گرفته و با استفاده از برنامه‌ریزی مجدد ژنتیکی، آنها را به حالت سلول‌های بنیادی پرتوان القایی تبدیل کنند. این سلول‌ها قابلیت تبدیل شدن به هر نوع سلول دیگری را دارند؛
  • توسعه پروتکل‌های تمایز  پژوهشگران در حال توسعه پروتکل‌های دقیق و پیچیده‌ای برای هدایت iPSCs  به سمت سلول‌های بتای شبیه سلول‌های طبیعی هستند. این موضوع شامل استفاده از ترکیبات شیمیایی خاص، فاکتورهای رشد و محیط‌های کشت سلولی مناسب می‌شود؛
  • ایجاد کپسول‌ها یا پوشش‌های محافظ حتی پس از تولید سلول‌های بتا، چالش بعدی محافظت از آنها در برابر حمله سیستم ایمنی بدن گیرنده است. یکی از رویکردها، قرار دادن این سلول‌ها در کپسول‌های کوچک با دیواره نیمه‌تراوا است که اجازه عبور انسولین و مواد مغذی را می‌دهد، اما از رسیدن سلول‌های ایمنی جلوگیری می‌کند. این کپسول‌ها را می‌توان در زیر پوست یا در بخش‌های قابل دسترس‌تری از بدن قرار داد.

استفاده از فناوری CRISPR برای اصلاح ژنتیکی

تکنیک ویرایش ژن  CRISPR-Casانقلابی در زیست‌شناسی مولکولی ایجاد کرده و پتانسیل استفاده در درمان دیابت را نیز دارد.

  • اصلاح ژن‌های مرتبط با خودایمنی  در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های بتای جزایرلانگرهانس پانکراس که مسئول تولید و ترشح انسولین هستند حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. CRISPR  می‌تواند برای اصلاح ژن‌های سلول‌های بتا یا سلول‌های ایمنی جهت جلوگیری از این حمله خودکار به کار رود؛
  • افزایش مقاومت سلول‌های بتا می‌توان سلول‌های بتا را با استفاده از CRISPR مقاوم‌تر به حمله ایمنی کرد؛
  • تولید سلول‌های ایمنی تعدیل شده یا می‌توان سلول‌های T تنظیمی (regulatory T cells) را با CRISPR  طوری تغییر داد که بجای حمله به سلول‌های بتا از آنها محافظت کنند؛
  • چالش‌ها  اگرچه CRISPR پتانسیل عظیمی دارد، اما استفاده از آن در انسان هنوز با چالش‌های ایمنی و اخلاقی فراوانی روبروست و تحقیقات در این زمینه در مراحل اولیه قرار دارد.
داروهای ژنتیکی و درمان‌های بیولوژیک

داروهای ژنتیکی و درمان‌های بیولوژیک

درمان‌های بیولوژیک، که اغلب بر پایه پروتئین‌ها یا مولکول‌های زیستی پیچیده ساخته شده‌اند، رویکردهای جدیدی را برای مقابله با علل زمینه‌ای دیابت، به‌ویژه دیابت نوع 1، ارائه می‌دهند.

داروهای ایمونوتراپی  (Immunotherapy)

این داروها با هدف قرار دادن سیستم ایمنی طراحی شده‌اند تا از تخریب سلول‌های بتای باقی‌مانده در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 جلوگیری کنند یا این فرآیند را کند نمایند.

  • هدف‌گیری سلول‌های T  تمرکز اصلی این روش بر روی تغییر پاسخ سیستم ایمنی است؛
    • آنتی‌بادی‌های مونوکلونال  داروهایی مانند تِسالیتوماب (Teselitumab) که پیش از این به‌عنوان Anti-CD3 شناخته می‌شد با اتصال به گیرنده‌های خاص بر روی سلول‌های T فعالیت مخرب آنها را تعدیل می‌کنند؛
    • تِزالیس (Tezepelumab)  این دارو نیز هدف‌گیری مولکول‌های خاصی در مسیر، پاسخ ایمنی را انجام می‌دهد.
  • اثرگذاری در مراحل اولیه  این درمان‌ها بیشترین اثربخشی را در مراحل اولیه تشخیص دیابت نوع 1 دارند، زمانی‌که هنوز مقداری سلول بتای فعال باقی مانده است.
  • نمونه برجسته:
    • تِزالیزوماب (Tzolesimub / Teplizumab) این دارو اولین داروی ایمونوتراپی است که اخیرا توسط FDA برای به تعویق انداختن ظهور دیابت نوع 1 در افراد در معرض خطر (با داشتن آنتی‌بادی‌های خودکار و اختلال در تحمل گلوکز) تایید شده است. این دارو با اتصال به گیرنده CD3  روی سلول‌های T فعالیت سیستم ایمنی را تعدیل کرده و از حمله به سلول‌های بتا جلوگیری می‌کند. این موضوع یک گام بزرگ در پیشگیری و درمان دیابت نوع 1 محسوب می‌شود.

ایمپلنت‌های سلول‌های بتا با پوشش‌های ویژه

همانطورکه در بخش سلول‌درمانی ذکر شد، یکی از راهکارها برای پیوند سلول‌های بتا (از جمله سلول‌های مهندسی شده)، استفاده از ایمپلنت‌هایی است که این سلول‌ها را در خود جای داده و از سیستم ایمنی محافظت می‌کنند.

  • مواد زیست‌سازگار استفاده از مواد پیشرفته‌ای که بدن آنها را به عنوان یک عامل خارجی شناسایی نمی‌کند؛
  • فناوری کپسوله‌سازی
    • کپسول‌های متخلخل ساخته شده از موادی مانند پلیمرهای هیدروژل که منافذ آنها به اندازه کافی کوچک است تا سلول‌های ایمنی (مانند لنفوسیت‌ها) نتوانند از آن عبور کنند، اما اجازه عبور انسولین، گلوکز و مواد مغذی را می‌دهند؛
    • کپسول‌های آلوژنی (Allogeneic Encapsulation) پیوند سلول‌های بتا از اهداکنندگان دیگر که با این کپسول‌ها پوشانده شده‌اند.
    • کپسول‌های اتولوگ (Autologous Encapsulation) استفاده از سلول‌های بنیادی خود فرد که ابتدا به سلول بتای سالم تبدیل شده و سپس کپسوله می‌شوند.
  • مزایا
    • عدم نیاز به سرکوب سیستم ایمنی  مهم‌ترین مزیت این روش، اجتناب از عوارض جانبی داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است؛
    • امکان جایگزینی آسان  در صورت کاهش کارایی، ایمپلنت را می‌توان به راحتی برداشت و جایگزین کرد.
  • چالش‌ها
    • فیبروز (Fibrosis) و واکنش بافتی  در اطراف کپسول‌ها ممکن است بافت اسکار ایجاد شود که مانع انتقال مواد شده و اثربخشی ایمپلنت را کاهش دهد؛
    • تامین اکسیژن و مواد مغذی  اطمینان از رسیدن کافی این موارد به سلول‌های درون کپسول.
درمان‌های مکمل، تغذیه و سبک زندگی

درمان‌های مکمل، تغذیه و سبک زندگی

فراتر از داروها و دستگاه‌های پیشرفته، اصلاح سبک زندگی و استفاده هوشمندانه از تغذیه و فعالیت بدنی، همچنان ستون فقرات مدیریت دیابت محسوب می‌شود. نوآوری‌های این حوزه شامل رویکردهای علمی و شخصی‌سازی‌شده‌ می‌شوند.
برنامه‌های جدید تغذیه‌ای بر پایه شواهد روز
تغذیه نقشی حیاتی در کنترل قند خون، وزن و سلامت عمومی ایفا می‌کند. رویکردهای تغذیه‌ای در حال تکامل بوده و بر اساس شواهد علمی جدیدتر تدوین می‌شوند.

  • رژیم‌های گیاهی  (Plant-Based Diets)
    • تاکید بر غذاهای کامل  تمرکز بر میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، مغزها و دانه‌ها.
    • فواید غنی از فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها، کم‌چرب، کم‌کالری، که به کاهش قند خون، بهبود حساسیت به انسولین، کاهش وزن و بهبود پروفایل چربی خون کمک می‌کنند.
    • شواهد: مطالعات متعدد نشان داده‌اند که این رژیم‌ها می‌توانند به طور موثری HbA1c را کاهش داده و حتی در برخی موارد منجر به بهبود دیابت نوع 2 شوند.
  • رژیم کتوژنیک (Ketogenic Diet)
    • مکانیسم رژیم بسیار کم کربوهیدرات (معمولا زیر 50 گرم در روز) و پرچرب که بدن را وادار به استفاده از چربی به عنوان منبع اصلی انرژی (حالت کتوز) می‌کند.
    • فواید  می‌تواند به سرعت منجر به کاهش قند خون و کاهش وزن شود؛
    • چالش‌ها نیاز به نظارت دقیق پزشکی، خطر کمبود مواد مغذی، اثرات بلندمدت نامشخص و پتانسیل تشدید برخی عوارض دیابت. اثربخشی بلندمدت و ایمنی این رژیم در دیابت همچنان موضوع بحث و تحقیقات است. برای آشنایی با انواع مختلف رژیم‌های غذایی می‌توانید به نوشتار «انواع رژیم‌ لاغری معروف دنیا: آشنایی با مزایا و معایب محبوب‌ترین رژیم‌های لاغری» مراجعه کنید.
  • روزه داری متناوب (Intermittent Fasting)
    • مکانیسم چرخه‌های منظم بین دوره‌های روزه‌داری و غذا خوردن. انواع مختلفی دارد:
      • روزه‌داری 16/8  16 ساعت روزه‌داری و 8 ساعت پنجره غذا خوردن؛
      • رژیم 5:2  5 روز در هفته تغذیه عادی و 2 روز با محدودیت شدید کالری (حدود 500-600 کالری).
      • روزه داری طولانی‌تر  گاهی 24 یا 48 ساعت.
    • فواید می‌تواند به کاهش وزن، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب کمک کند.
    • احتیاط  برای افراد دارای تشخیص دیابت، به‌ویژه آنهایی که از انسولین یا داروهای کاهنده قند خون استفاده می‌کنند، لازم است با احتیاط و تحت نظارت پزشک انجام شود تا از هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) جلوگیری شود.

ورزش‌های شخصی‌سازی‌شده با کمک هوش مصنوعی و اپلیکیشن‌های سلامت
فعالیت بدنی منظم یکی از ارکان اصلی مدیریت دیابت است. فناوری‌های نوین این فرآیند را شخصی‌تر و موثرتر می‌کنند.

  • اپلیکیشن‌های سلامت و تناسب اندام
    • ردیابی فعالیت  شمارش قدم‌ها، کالری مصرفی، مسافت طی شده، ضربان قلب؛
    • برنامه‌ریزی تمرین  ارائه برنامه‌های ورزشی سفارشی بر اساس اهداف، سطح آمادگی و سابقه سلامتی؛
    • نکات و انگیزه‌بخشی  ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای، مقالات آموزشی، و یادآوری برای فعالیت.
  • هوش مصنوعی (AI) در ورزش
    • تحلیل داده‌های سلامت هوش مصنوعی می‌تواند داده‌های جمع‌آوری شده از دستگاه‌های پوشیدنی  (مانند ساعت‌های هوشمند وCGM ) را تحلیل کند تا الگوهای پاسخ بدن به ورزش را شناسایی کند؛
    • تنظیم برنامه‌های ورزشی در لحظه بر اساس سطح قند خون فعلی، پیش‌بینی قند در حین ورزش، و وضعیت فیزیولوژیکی AI می‌تواند شدت یا نوع ورزش را پیشنهاد دهد یا تنظیم کند؛
    • پیشگیری از هیپوگلیسمی حین ورزش  با پیش‌بینی افت قند به کاربر هشدار داده و توصیه‌هایی برای مصرف میان‌وعده یا تعدیل شدت تمرین ارائه می‌دهد؛
    • شخصی‌سازی بالا  این رویکرد امکان ایجاد برنامه‌های ورزشی کاملا منحصر به فرد را فراهم می‌آورد که با نیازها و شرایط خاص هر فرد دیابتی مطابقت دارد.

آموزش و توانمندسازی افراد با استفاده از فناوری واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR)
آموزش مدیریت دیابت، شامل درک نحوه عملکرد داروها، تکنیک‌های اندازه‌گیری قند، تنظیمات پمپ انسولین، و اصول تغذیه، می‌تواند برای افراد دارای تشخیص دیابت دشوار باشد. AR و VR ابزارهای نوینی برای این منظور هستند.

  • واقعیت افزوده  (Augmented Reality)
    • نمایش اطلاعات در دنیای واقعی  AR اطلاعات مجازی را روی دنیای واقعی نمایش می‌دهد. به‌عنوان مثال:
      • آموزش تزریق انسولین  نمایش سه‌بعدی آناتومی پوست و نحوه صحیح تزریق؛
      • تفسیر نتایج قند خون  نمایش گرافیکی روند قند خون روی برچسب بطری داروی انسولین؛
      • راهنمای تغذیه  نمایش اطلاعات تغذیه‌ای مواد غذایی در فروشگاه از طریق دوربین گوشی.
  • واقعیت مجازی (Virtual Reality)
    • ایجاد محیط‌های شبیه‌سازی شده VR کاربر را به‌طور کامل در یک محیط مجازی غوطه‌ور می‌سازد.
      • شبیه‌سازی مدیریت دیابت  ایجاد سناریوهای شبیه‌سازی‌شده از موقعیت‌های روزمره (مانند مهمانی، ورزش، سفر) و چالش‌های مرتبط با مدیریت قند خون در آن موقعیت‌ها؛
      • آموزش مهارت‌های عملی  تمرین تنظیمات پمپ انسولین یا استفاده از CGM در یک محیط مجازی بدون ریسک؛
      • مدیریت استرس و اضطراب  کمک به افراد برای مقابله با بار روانی دیابت.
  • مزایا
    • افزایش درگیری و انگیزه  تجربه یادگیری جذاب‌تر و تعاملی‌تر؛
    • بهبود درک و حفظ اطلاعات  ماهیت بصری و عملی این فناوری‌ها به یادگیری عمیق‌تر کمک می‌کند؛
    • ایمنی و دسترسی  امکان تمرین سناریوهای پیچیده یا پرخطر در محیطی امن.

آینده‌پژوهی: تزریق انسولین بدون سوزن و داروهای خوراکی انسولین
تحقیقات برای تسهیل و کاهش درد درمان دیابت همواره ادامه دارد. دو حوزه برجسته، حذف سوزن از فرآیند تزریق انسولین و توسعه انسولین خوراکی هستند.
تولید انسولین‌های جدید با اثر سریع‌تر و پایدارتر

  • انسولین‌های سریع‌الاثر پیشرفته  انسولین‌های نسل جدید (مانند انسولین‌های حاوی لیزپرو یا آسپارت اصلاح شده) با سرعت جذب سریع‌تر و کاهش پیک اثر بهتر می‌توانند قند خون پس از غذا را کنترل کنند و عوارض هیپوگلیسمی را کاهش دهند.
  • انسولین‌های با اثر طولانی‌مدت  توسعه انسولین‌های با پروتکل‌های تزریق کمتر (به‌عنوان مثال، یکبار در هفته) یا با پروفایل اثر بسیار پایدار برای کنترل باسال.
  • داروهای خوراکی انسولین  (Oral Insulin)
    • چالش اصلی انسولین یک پروتئین است و در صورت مصرف خوراکی توسط آنزیم‌های دستگاه گوارش تجزیه شده و اثربخشی خود را از دست می‌دهد. همچنین، جذب آن از روده به جریان خون، پیچیده است.
    • راهکارها
      • کپسوله‌سازی پیشرفته  استفاده از نانوذرات، لیپوزوم‌ها یا تکنیک‌های پوشش‌دهی خاص برای محافظت انسولین در برابر آنزیم‌های گوارشی و تسهیل جذب آن؛
      • دستگاه‌های جذب فعال  استفاده از مواد شیمیایی یا مولکول‌هایی که موقتا دیواره روده را برای عبور انسولین باز می‌کنند.
    • وضعیت فعلی چندین شرکت در حال تحقیق و توسعه انسولین خوراکی هستند. برخی محصولات اولیه در مراحل آزمایشی قرار دارند، اما هنوز داروی خوراکی انسولین با اثربخشی و اعتبار کامل در بازار موجود نیست. موفقیت در این زمینه می‌تواند انقلابی در درمان دیابت ایجاد کند.

استفاده از پچ‌های پوستی انسولین یا اسپری بینی به جای سوزن
این روش‌ها نیز به دنبال جایگزینی ایمن‌تر و راحت‌تر برای تزریق زیرجلدی سنتی هستند.

  • پچ‌های پوستی انسولین  (Insulin Patches)
    • نحوه عملکرد  پچ‌هایی که حاوی ریزسوزن‌های (microneedles) بسیار کوچک از جنس انسولین هستند که به آرامی در لایه فوقانی پوست فرو رفته و انسولین را آزاد می‌کنند. یا سیستم‌هایی که انسولین را به صورت ترانس‌درمال (از طریق پوست) منتقل می‌کنند؛
    • مزایا  درد کمتر، سهولت استفاده، امکان تحویل دوزهای مداوم یا زمان‌بندی شده؛
    • چالش‌ها جذب انسولین از طریق پوست کمتر قابل پیش‌بینی است و به عواملی مانند تعریق، دما و وضعیت پوست بستگی دارد. همچنین، کنترل دوزهای سریع در زمان وعده‌های غذایی ممکن است دشوارتر باشد.
  • اسپری بینی انسولین  (Nasal Insulin Spray)
    • نحوه عملکرد انسولین از طریق غشای مخاطی بینی جذب شده و به سرعت وارد جریان خون می‌شود؛
    • مزایا  جذب سریع، عدم نیاز به سوزن؛
    • چالش‌ها  جذب غیرقابل پیش‌بینی، احتمال تحریک مخاط بینی و تاثیر بر حس بویایی. این روش بیشتر برای جبران سریع کمبود انسولین در مواقع اضطراری یا برای کنترل موقت قند مورد بررسی قرار گرفته است.

جمع‌بندی
مسیر درمان دیابت، مسیری پویا و پر از تحول است. با پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه‌های داروسازی، مهندسی پزشکی، بیوتکنولوژی و حتی فناوری اطلاعات، امید به دستیابی به درمان‌های بسیار موثرتر، کم‌عارضه‌تر و حتی رویکردهای درمانی که بتوانند به‌طور ریشه‌ای این بیماری را مهار کنند، در دهه آینده بیش از هر زمان دیگری قوت گرفته است.
پیشرفت‌های ژنتیکی، مانند ابزار CRISPRامکان درک و اصلاح علل زمینه‌ای بیماری را فراهم می‌آورند. فناوری دستگاه‌های پزشکی، به ویژه سیستم‌های حلقه بسته و پمپ‌های هوشمند کنترل قند خون را به سطوح بی‌سابقه‌ای رسانده و کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشیده‌اند. همچنین، رویکردهای نوین در سلول‌درمانی، ایمونوتراپی و تلاش برای تولید انسولین خوراکی، پنجره‌های جدیدی را به سوی درمان‌های قطعی باز کرده‌اند.
به موازات این پیشرفت‌های تکنولوژیک، بهینه‌سازی سبک زندگی، تغذیه مبتنی بر شواهد و استفاده از ابزارهای دیجیتال برای آموزش و توانمندسازی افراد دارای تشخیص دیابت، همچنان نقش محوری در مدیریت موفق دیابت ایفا می‌کنند. این ترکیب از علم، فناوری و تغییر رفتار، نویدبخش آینده‌ای است که در آن چالش‌های دیابت به طور فزاینده‌ای قابل کنترل و حتی درمان خواهند بود.

Shekarban وب‌سایت
مطالب مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *