ناتگلینید (Nateglinide) و دیابت نوع 2
قرص ناتگلینید عمدتا برای کنترل سطح قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. این دارو با تحریک پانکراس (یا همان لوزالمعده) باعث افزایش ترشح انسولین می‌شود که به کاهش قند خون کمک می‌کند. قابل‌توجه اینکه، قرص ناتگلینید در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 (یا دیابت وابسته به انسولین مناسب نیست) چراکه سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس پانکراس که مسئول تولید و ترشح انسولین هستند در این افراد به علت یک بیماری خودایمنی ناشناخته از بین رفته است. ناتگلینید همراه با رژیم غذایی و ورزش برای کنترل قند خون افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 تجویز می‌شود. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی کاربردها، نکات مصرف و عوارض ناتگلینید پرداخته شده است.
مکانیسم تاثیر ناتگلینید بر قند خون
ناتگلینید دارویی است که متعلق به دسته‌ی مگلیتینیدها (Meglitinides) یا گلینیدها می‌باشد و برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. عملکرد اصلی آن «تحریک ترشح انسولین» از سلول‌های بتای پانکراس (لوزالمعده) است. مراحل اصلی عملکرد ناتگلینید به شرح زیر است:
- اتصال به کانال‌های پتاسیمی حساس به ATP ناتگلینید به گیرنده‌های خاصی روی سطح سلول‌های بتای پانکراس متصل می‌شود. این گیرنده‌ها با کانال‌های پتاسیمی حساس به آدنوزین تری‌فسفات (KATP channels) در ارتباط هستند؛
- بستن کانال‌های KATP اتصال ناتگلینید به این گیرنده‌ها باعث بسته شدن کانال‌های KATP می‌شود. در حالت عادی باز بودن این کانال‌ها به خروج یون‌های پتاسیم از سلول کمک کرده و پتانسیل الکتریکی غشای سلول را در حالت استراحت نگه می‌دارد؛
- دپلاریزاسیون غشای سلول با بسته شدن کانال‌های پتاسیمی، خروج یون‌های پتاسیم از سلول کاهش می‌یابد. این امر منجر به تجمع یون‌های مثبت پتاسیم در داخل سلول شده و باعث دپلاریزاسیون (تغییر بار الکتریکی) غشای سلول بتا می‌شود؛
- باز شدن کانال‌های کلسیمی وابسته به ولتاژ دپلاریزاسیون غشا باعث باز شدن کانال‌های کلسیمی وابسته به ولتاژ (Voltage-gated calcium channels) می‌شود؛
- افزایش ورود کلسیم به سلول با باز شدن این کانال‌ها، یون‌های کلسیم (Ca2+) از خارج سلول به داخل سلول بتا هجوم می‌آورند و غلظت کلسیم داخل سلولی افزایش می‌یابد؛
- تحریک ترشح انسولین افزایش کلسیم داخل سلولی یک سیگنال کلیدی برای سلول‌های بتا است که منجر به حرکت وزیکول‌های حاوی انسولین به سمت غشای سلول و ترش) انسولین به جریان خون می‌شود.
ویژگی‌های مهم مکانیسم اثر ناتگلینید
شروع اثر سریع و مدت اثر کوتاه ناتگلینید به سرعت جذب شده و اثر خود را آغاز می‌کند و همچنین مدت زمان اثر آن کوتاه است. این ویژگی باعث می‌شود که بیشتر برای کنترل افزایش قند خون پس از صرف غذا (Postprandial hyperglycemia) مؤثر باشد. به همین دلیل معمولا کمی قبل از وعده‌های غذایی اصلی مصرف می‌شود؛
وابستگی به گلوکز ترشح انسولین ناشی از ناتگلینید تا حدی به غلظت قند خون بستگی دارد. یعنی زمانی که قند خون بالاتر است، اثر تحریکی آن بر ترشح انسولین بیشتر است و با کاهش قند خون، این اثر نیز کمتر می‌شود. این ویژگی می‌تواند به کاهش خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) در مقایسه با برخی دیگر از داروهای محرک ترشح انسولین کمک کند.
به طور خلاصه، ناتگلینید با بستن کانال‌های پتاسیمی در سلول‌های بتای پانکراس باعث افزایش ورود کلسیم به این سلول‌ها و در نتیجه تحریک ترشح سریع و کوتاه‌مدت انسولین می‌شود، که به کنترل بهتر قند خون بعد از غذا در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ کمک می‌کند.
حساسیت به ناتگلینید
اگر سابقه حساسیت یا آلرژی به ناتگلینید یا داروهای دیگر دارید به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین اگر به انواع دیگری از آلرژی‌ها مانند حساسیت به غذاها، رنگ‌ها، نگهدارنده‌ها یا حیوانات مبتلا هستید حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
مصرف ناتگلینید توسط کودکان
مطالعات مناسبی در مورد رابطه بین سن و اثرات ناتگلینید در جمعیت اطفال انجام نشده است. بنابراین ایمنی و کارایی ناتگلینید در این گروه سنی اثبات نشده است.
مصرف ناتگلینید توسط سالمندان
مطالعات انجام شده تا به امروز مشکلات خاص مرتبط با سالمندان که کارآمدی ناتگلینید را محدود کند نشان نداده‌اند. بااین وجود، افراد دارای تشخیص دیابت مسن حساسیت بیشتری نسبت به تاثیرات جانبی ناتگلینید نشان می‌دهند تا بزرگسالان.
ناتگلینید و شیردهی
مطالعات کافی در مورد خطر احتمالی ناتگلینید برای نوزاد هنگام استفاده از این دارو در دوران شیردهی در زنان وجود ندارد. بنابراین نیاز است که پزشک شما با در نظر گرفتن سایر شرایط در مورد مصرف ناتگلینید در دوران شیردهی تصمیم بگیرد.
تداخلات دارویی ناتگلینید
در برخی موارد یکسری داروها نباید با هم مصرف شوند، در برخی موارد دیگر نیز ممکن است دو داروی مختلف حتی در صورت بروز تداخل با یکدیگر استفاده شوند. در این موارد، ممکن است پزشک دوز یا سایر اقدامات احتیاطی را تغییر دهد. پیش از آغاز مصرف ناتگلینید لیست دیگر داروهای مصرفی را حتما به پزشک خود ارائه دهید، چراکه مصرف همزمان برخی داروهای کاهنده قند خون خطر افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) را به میزان زیادی افزایش می‌دهد. برای آشنایی با این داروها می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهنده قند خون» مراجه کنید. در ادامه فهرستی از داروهایی که مصرف همزمان آنها با ناتگلینید می‌تواند منجر به بروز عوارض و تداخلات دارویی شود ارائه شده است.
- Abametapir
- Abiraterone Acetate
- Abiraterone Acetate, Micronized
- Alogliptin
- Aspirin
- Avacopan
- Bexagliflozin
- Capecitabine
- Carbamazepine
- Ceftobiprole Medocaril
- Ceritinib
- Chloroquine
- Chlorothiazide
- Chlorthalidone
- Ciprofloxacin
- Conivaptan
- Darolutamide
- Delafloxacin
- Deutivacaftor
- Elexacaftor
- Eltrombopag
- Empagliflozin
- Enoxacin
- Insulin
- Insulin Aspart, Recombinant
- Insulin Bovine
- Insulin Degludec
- Insulin Detemir
مصرف ناتگلینید در کنار هر یک از داروهای زیر ممکن است خطر برخی عوارض جانبی را افزایش دهد. اگر هر دو دارو به صورت همزمان تجویز شوند، پزشک ممکن است دوز یا نحوه مصرف یکی یا هر دو را تغییر دهد.
- Acebutolol
- Atenolol
- Betaxolol
- Bisoprolol
- Bitter Melon
- Carteolol
- Carvedilol
- Celiprolol
- Esmolol
- Glecaprevir
- Glucomannan
- Guar Gum
- Isocarboxazid
- Labetalol
- Levobunolol
- Linezolid
- Methylene Blue
- Metipranolol
- Metoprolol
- Nadolol
- Nebivolol
- Oxprenolol
- Ozanimod
- Penbutolol
- Phenelzine
- Pibrentasvir
- Pindolol
- Practolol
- Procarbazine
- Propranolol
- Psyllium
- Rasagiline
- Safinamide
- Selegiline
- Sotalol
- Timolol
- Tirzepatide
Tranylcypromine
دیگر تداخلات دارویی ناتگلینید
برخی داروها نباید در زمان نزدیک به وعده‌های غذایی یا با برخی انواع مواد خوراکی مصرف شوند، زیرا ممکن است تداخل ایجاد شود. مصرف الکل یا دخانیات همراه با برخی داروها نیز ممکن است باعث بروز تداخل شود. در مورد مصرف داروی خود همراه با غذا، الکل یا دخانیات با متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود مشورت کنید.
دیگر مشکلات پزشکی
وجود سایر مشکلات پزشکی ممکن است بر استفاده از این دارو تاثیر بگذارد. در صورت بروز این موارد حتما به پزشک خود اطلاع دهید. مهم‌ترین مشکلات عبارتند از:
- کتواسیدوز دیابتی (وجود کتون در خون)؛
- دیابت نوع 1 (ناتگلینید برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 مناسب نیست، چراکه مکانیسم تاثیر آن بر قند خون تحریک ترشح انسولین از طریق پانکراس است و در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 1 سلول‌های تولید کننده پانکراس از بین رفته‌اند)؛
- افت شدید قند خون پایین (هیپوگلیسمی)؛
- مشکلات عصبی (به عنوان مثال، نوروپاتی دیابتی)؛
- بیماری کلیه (نفروپاتی) یا بیماری کبد (چراکه ممکن است خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد)؛
دوز مصرفی ناتگلینید
بسته به شرایط افراد دارای تشخیص دیابت دوز تجویزی ناتگلینید متفاوت خواهد بود. دوز ناتگلینید عموما به صورت زیر است:
- بزرگسالان 60 تا 120 میلی گرم 3 بار در روز؛
- کودکان استفاده و دوز باید توسط پزشک تعیین شود.
در صورت فراموشی مصرف ناتگلینید چه کنم؟
در صورت فراموشی مصرف یک دوز از ناتگلینید در اسرع وقت آن را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان دوز بعدی هستید، دوز از دست رفته را نادیده بگیرید و به برنامه منظم خود بازگردید.
نگهداری ناتگلینید در منزل
قرص ناتگلینید را در یک ظرف بسته در دمای اتاق، دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم نگهداری کنید. همچنین، از یخ زدن آن جلوگیری کنید. توجه داشته باشید که این دارو باید دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
موارد احتیاط در مصرف ناتگلینید
بررسی منظم قند خون در طول دوره مصرف ناتگلینید از اهمیت بالایی برخوردار است. این موضوع از این جهت اهمیت دارد که وضعیت مدیریت قند خون فرد پایش شود. در این راستا ممکن است پزشک مجموعه‌ای از آزمایش‌ها، از جمله قند خون ناشتا و قند خون 3 ماهه (HbA1c)، را برای شما تجویز کند. برای آشنایی بیشتر با انواع آزمایش‌های قند خون می‌توانید به مقاله «آزمایش قند خون: دامنه نرمال و تفسیر» و «آزمایش قند خون و کنترل دیابت» مراجعه کنید.
در صورت مصرف انواع مختلف قرص‌های کاهنده قند خون، از جمله ناتگلینید، بهتر است از مصرف مواد خوراکی زیر خودداری کنید:
- الکل مصرف الکل ممکن است باعث هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شدید شود؛
- سایر داروهای کاهنده قند خون در زمان مصرف ناتگلینید، مگر با مشورت پزشک، دیگر داروهای کاهنده قند خون را مصرف نکنید. این موضوع شامل داروهای بدون نسخه برای کنترل اشتها، آسم، سرماخوردگی، سرفه، آلرژی فصلی، تسکین درد یا مشکلات سینوسی می‌شود.
ناتگلینید ممکن است باعث ایجاد هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شود. این موضوع زمانی بیشتر شایع است که ناتگلینید همراه با برخی داروهای دیگر استفاده شود. هیپوگلیسمی قبل از آنکه باعث از دست دادن هوشیاری شود، باید درمان شود. افراد دارای تشخیص دیابت ممکن است به هنگام افت شدید قند خون علائم متفاوتی داشته باشند. بنابراین، آشنایی با علائم افت شدید قند خون اهمیت بالایی دارد، برای آشنایی با این علائم می‌توانید به مقاله «هیپوگلیسمی (افت قند خون): علل و درمان‌ها» مراجعه کنید.
علاوه‌بر این، هایپرگلیسمی (قند خون بالا) ممکن است در صورت عدم مصرف به موقع و صحیح داروهای کاهنده قند خون رخ دهد. به‌عنوان مثال، به علت عدم مصرف یک دوز، مصرف بیش از اندازه مواد خوراکی، تب یا عفونت شوید یا نداشتن ورزش به اندازه معمول. قند خون بالا می‌تواند بسیار جدی باشد و بلافاصله باید درمان شود. مهم است که علائم قند خون را بشناسید تا بتوانید آن را سریعا درمان کنید. برای آشنایی با علائم قند خون بالا می‌توانید به مقاله «هیپرگلیسمی یا Hyperglycemia (قند خون بالا): علائم، علل و پیشگیری» مراجعه کنید.
از مصرف سایر داروها بدون مشورت پزشک خود خودداری کنید. این شامل داروهای تجویزی یا غیر تجویزی (داروهای بدون نسخه) و مکمل‌های گیاهی (مانند گزنه سنت جان) یا ویتامینی می‌شود.
عوارض ناتگلینید
همانند اکثر داروهای تولید شده، مصرف ناتگلینید نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد. هرچند که این عوارض به ندرت رخ می‌دهد، اما آگاهی از آنها اهمیت زیادی دارد. برخی از مهم‌ترین عوارض ناتگلینید عبارتند از:
- عوارض شایع‌تر:
- گرفتگی گوش؛
- سرفه؛
- دشواری در تنفس؛
- از دست دادن صدا؛
- عطسه؛
- گلودرد؛
- بسته شدن یا آب‌ریزش بینی.
- عوارض کمتر رایج:
- فشار در قفسه سینه؛
- سرفه همراه با ترشح خلط؛
- اسهال؛
- ناراحتی یا حس کلی بیماری؛
- لرز؛
- تعریق؛
- مشکل در خواب؛
- استفراغ.
میزان بروز نامشخص:
- اضطراب؛
- تاری دید؛
- سرمازدگی؛
- مدفوع خاکستری رنگ؛
- تعریق سرد؛
- کما؛
- گیجی؛
- پوست سرد و رنگ پرید؛
- ادرار تیره؛
- افسردگی؛
- سرگیجه؛
- تپش قلب؛
- تب؛
- سردرد؛
- افزایش اشتها؛
- کاهش اشتها؛
- تهوع؛
- تشنج؛
- لرزش دست یا پا؛
- صحبت مبهم؛
- درد معده
- خستگی یا ضعف غیرعادی؛
- بوی نامطبوع دهان؛
- استفراغ خونی؛
- زردی چشم یا پوست.
برخی عوارض جانبی ناتگلینید ممکن است نیاز به رسیدگی پزشکی نداشته باشند. این عوارض ممکن است در طول درمان با سازگاری بدن به دارو کاهش یابند. برخی از این علائم عبارتند از:
عوارض کمتر رایج:
- درد کمر؛
- سرگیجه؛
- درد مفاصل؛
- دردهای عضلانی؛
- کهیر، خارش، راش پوستی؛
- قرمزی پوست.
عوارض جانبی دیگری نیز ممکن است در برخی افراد دارای تشخیص دیابت رخ دهد که در این لیست ذکر نشده‌اند. اگر هر نوع عوارض دیگری را مشاهده کردید، با پزشک خود مشورت کنید.
