گلی مپیرید (Glimpiride): کاربردها، عوارض و تداخلات
- Shekarban
- داروهای دیابتی

گلی مپیرید (Glimpiride) یک داروی خوراکی مهم در دسته سولفونیلاورهها (Sulfonylureas) است که به طور گستردهای برای مدیریت و کنترل دیابت نوع دو (Type 2 Diabetes Mellitus) در بزرگسالان مورد استفاده قرار میگیرد. دیابت نوع 2 با مقاومت به انسولین و کاهش نسبی ترشح انسولین مشخص میشود و نیازمند رویکردهای درمانی چندوجهی است که شامل اصلاح سبک زندگی (رژیم غذایی و ورزش) و در صورت عدم کفایت، استفاده از داروهای کاهنده قند خون میشود. گلی مپیرید یکی از داروهای کلیدی در این زمینه است که بهصورت قرص خوراکی تجویز میگردد. گلی مپیرید به نسل دوم داروهای سولفونیل اوره تعلق دارد. نسل اول این داروها شامل کلرپروپامید (Chlorpropamide)، تولبوتامید (Tolbutamide) و آسترازینامید (Acetohexamide) بود که با نیمه عمر طولانیتر و نیاز به دوزهای متعدد روزانه، عوارض جانبی بیشتری نیز داشتند. نسل دوم، از جمله گلی بن کلامید (Glyburide) و گلی مپیرید، با اثربخشی بیشتر، نیمه عمر کوتاهتر و پروفایل عوارض جانبی بهبود یافته، جایگزین نسل اول شدند. گلی مپیرید به دلیل نیمه عمر نسبتا کوتاه و پتانسیل کمتر برای ایجاد هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) در مقایسه با برخی دیگر از سولفونیل اورهها، اغلب به عنوان یک انتخاب ارجح در نظر گرفته میشود.
مکانیسم اصلی گلی مپیرید، همانند سایر سولفونیلاورهها، تحریک مستقیم سلولهای بتا (β-cells) در جزایر لانگرهانس پانکراس است. این سلولها مسئول تولید و ترشح هورمون انسولین هستند. با افزایش ترشح انسولین، گلیمپیرید به کاهش سطح گلوکز خون در حالت ناشتا و پس از غذا خوردن کمک میکند.

مکانیسم اثر گلی مپیرید
مکانیسم عمل گلی مپیرید، مانند سایر اعضای خانواده سولفونیل اورهها، بر اساس اتصال به کانالهای پتاسیم حساس به ATP (ATP-sensitive potassium channels) یا KATP channels در غشای سلولهای بتا پانکراس استوار است. این کانالها نقش حیاتی در تنظیم ترشح انسولین دارند.
- بستن کانالهای KATP گلی مپیرید به زیرواحد خاصی از این کانالها متصل میشود و باعث بستن آنها میگردد. بستن کانالهای پتاسیم باعث کاهش خروج یون پتاسیم از سلول میشود؛
- دپولاریزاسیون غشا کاهش خروج یون پتاسیم منجر به دپولاریزاسیون (مثبت شدن) غشای سلول بتای پانکراس میشود؛
- باز شدن کانالهای کلسیم وابسته به ولتاژ دپولاریزاسیون غشا باعث باز شدن کانالهای کلسیم وابسته به ولتاژ میگردد؛
- ورود کلسیم و ترشح انسولین باز شدن این کانالها اجازه ورود یون کلسیم (Ca2+) به داخل سلول را میدهد. افزایش غلظت کلسیم درون سلولی، فرایند اگزوسیتوز وزیکولهای حاوی انسولین را تحریک کرده و در نهایت منجر به ترشح انسولین به داخل جریان خون میشود.
علاوهبر این اثر اصلی، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد گلی مپیرید ممکن است اثرات دیگری نیز بر متابولیسم گلوکز داشته باشد، از جمله:
- افزایش حساسیت به انسولین برخی مطالعات نشان دادهاند که گلی مپیرید ممکن است حساسیت گیرندههای انسولین در بافتهای هدف مانند کبد، عضله و چربی را افزایش دهد. این اثر میتواند به بهبود برداشت گلوکز از خون توسط این بافتها کمک کند؛
- کاهش تولید گلوکز کبدی گلی مپیرید ممکن است در کاهش تولید گلوکز توسط کبد (گلوکونئوژنز) نیز نقش داشته باشد؛
- کاهش اتصال سولفونیلاورهها به سیتوپلاسم گلی مپیرید نسبت به گلی بن کلامید میل ترکیبی کمتری با سیتوپلاسم دارد و سریعتر به سلولهای بتا متصل و جدا میشود. این ویژگی ممکن است به پروفایل عوارض جانبی آن، به ویژه هیپوگلیسمی، کمک کند.
موارد مصرف گلی مپیرید
گلی مپیرید بهطور اختصاصی برای درمان دیابت نوع 2 در بزرگسالان تجویز میشود. دیابت نوع دو یک بیماری مزمن است که در آن بدن یا به طور کافی انسولین تولید نمیکند و یا سلولهای بدن به انسولین تولید شده به درستی پاسخ نمیدهند (مقاومت به انسولین).
موارد اصلی مصرف گلی مپیرید عبارتند از:
- تجویز به تنهایی در افرادی که رژیم غذایی و ورزش به تنهایی برای کنترل سطح قند خون کافی نیست، گلی مپیرید بهصورت تنها تجویز میشود؛
- درمان ترکیبی گلی مپیرید اغلب به صورت ترکیبی با سایر داروهای خوراکی کاهنده قند خون برای دستیابی به کنترل بهتر قند خون استفاده میشود. رایجترین ترکیبات عبارتند از:
- با متفورمین (Metformin) متفورمین داروی خط اول در درمان دیابت نوع 2 است و با کاهش تولید گلوکز کبدی و افزایش حساسیت به انسولین عمل میکند. ترکیب گلی مپیرید و متفورمین میتواند اثرات همافزایی داشته باشد؛
- با آگونیستهای گیرنده (PPAR-γ) مانند پیوگلیتازون (Pioglitazone) این داروها حساسیت به انسولین را بهبود میبخشند.
- با مهارکنندههای DPP-4 مانند سیتاگلیپتین (Sitagliptin) این دسته دارویی با افزایش سطح هورمونهای اینکرتین، ترشح انسولین را تحریک و گلوکاگون را مهار میکنند؛
- با مهارکنندههای SGLT2 مانند داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin) این داروها با افزایش دفع گلوکز از طریق ادرار، قند خون را کاهش میدهند.
- با انسولین در برخی افراد دارای تشخیص دیابت که حتی با حداکثر دوز داروهای خوراکی نیز به کنترل قند خون دست نمییابند، ممکن است گلی مپیرید همراه با انسولین تجویز شود.
گلی مپیرید برای درمان دیابت نوع 1 (Type 1 Diabetes Mellitus) که ناشی از تخریب سلولهای بتای پانکراس و عدم تولید انسولین است، مناسب نیست و نباید برای این منظور استفاده شود.
روش مصرف و دوز گلی مپیرید
رعایت دستورعمل مصرف صحیح گلی مپیرید برای دستیابی به اثربخشی مطلوب و به حداقل رساندن عوارض جانبی حیاتی است. در ادامه به بررسی روش مصرف گلی میپرید پرداخته شده است.
- شکل دارویی گلی مپیرید بهصورت قرص خوراکی در دوزهای مختلف (معمولا ۱ میلی گرم، ۲ میلی گرم، ۴ میلی گرم و ۶ میلی گرم) موجود است؛
- زمان مصرف توصیه میشود قرص گلی مپیرید را بهصورت خوراکی مصرف کنید. بهترین زمان مصرف معمولا یکبار در روز و ترجیحا بلافاصله قبل یا همراه با وعده صبحانه است. مصرف با غذا به جذب بهتر دارو و کاهش احتمال بروز عوارض گوارشی کمک میکند. همچنین، مصرف در یک زمان مشخص از روز به حفظ ثبات سطح قند خون کمک مینماید؛
- دوز اولیه دوز اولیه معمول برای شروع درمان گلی مپیرید معمولا ۱ تا ۲ میلی گرم در روز است. پزشک با توجه به سطح قند خون فرد، شدت بیماری، سن، وضعیت کلی سلامتی و پاسخ اولیه به درمان، دوز را تنظیم میکند؛
- تنظیم دوز پس از شروع درمان، پزشک بهطور منظم (معمولا هر ۱ تا ۲ هفته) سطح قند خون فرد را بررسی کرده و در صورت نیاز، دوز دارو را افزایش میدهد. افزایش دوز باید تدریجی و با فواصل زمانی مشخص انجام شود تا از بروز هیپوگلیسمی و سایر عوارض جانبی جلوگیری شود؛
- حداکثر دوز روزانه حداکثر دوز مجاز روزانه گلی مپیرید معمولا ۸ میلی گرم است که میتواند به صورت یک دوز واحد یا در برخی موارد (با توصیه پزشک) به دو دوز منقسم (بهعنوان مثال، صبح و عصر) مصرف شود. با این حال، اکثر افراد دارای تشخیص دیابت با دوزهای پایینتر (4 تا 6 میلی گرم در روز) به کنترل مطلوب دست مییابند.
عدم مصرف دوز فراموش شده اگر یک دوز از دارو را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید، مگر اینکه زمان دوز بعدی نزدیک باشد. در این صورت، دوز فراموش شده را رها کرده و به برنامه منظم خود ادامه دهید. هرگز دو دوز را همزمان مصرف نکنید تا کمبود دوز قبلی را جبران کنید.
نکات مهم در مصرف گلی مپیرید
- همیشه طبق دستور پزشک عمل کنید و از تغییر دوز یا قطع خودسرانه دارو پرهیز کنید؛
- مصرف منظم قند خون (خودمراقبتی) در طول درمان با گلی مپیرید ضروری است تا از اثربخشی و ایمنی دارو اطمینان حاصل شود.
مزایا و فواید گلی مپیرید
گلی مپیرید به دلایل متعددی به عنوان یک داروی مؤثر و پرکاربرد در مدیریت دیابت نوع 2 شناخته میشود. مزایای اصلی آن عبارتند از:
- کنترل موثر قند خون گلی مپیرید با افزایش ترشح انسولین و بهبود حساسیت به انسولین بهصورت قابلتوجهی در کاهش سطوح قند خون ناشتا و پس از غذا مؤثر است. این امر به افراد دارای تشخیص دیابت کمک میکند تا به اهداف درمانی تعیین شده توسط پزشک دست یابند و از عوارض بلندمدت دیابت پیشگیری کنند؛
- راحتی مصرف (یک بار در روز) قابلیت مصرف یک بار در روز، رعایت رژیم دارویی را برای افراد دارای تشخیص دیابت آسانتر میکند و احتمال فراموشی مصرف دارو را کاهش میدهد. این امر به ویژه برای افرادی که سبک زندگی پرمشغلهای دارند یا رژیمهای دارویی پیچیدهای دارند، بسیار مفید است؛
- پروفایل دارویی مطلوب گلی مپیرید دارای نیمه عمر نسبتا کوتاه (حدود 5 تا 9 ساعت) است که به کاهش خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) طولانیمدت در مقایسه با برخی سولفونیل اورههای قدیمیتر کمک میکند. همچنین، دفع آن از طریق کلیه و کبد، انعطافپذیری بیشتری در تجویز برای بیماران با اختلالات خفیف تا متوسط کلیوی یا کبدی (البته با احتیاط) فراهم میکند؛
- سازگاری خوب با سایر داروهای رایج دیابت گلی مپیرید معمولا به خوبی با سایر داروهای خوراکی رایج دیابت مانند متفورمین، مهارکنندههای DPP-4، آگونیستهای GLP-1 و مهارکنندههای SGLT2 ترکیب میشود. این امکان استفاده از درمانهای ترکیبی برای دستیابی به کنترل بهتر قند خون را فراهم میکند.
عوارض گلی مپیرید
مانند هر داروی دیگری گلی مپیرید نیز میتواند عوارض جانبی داشته باشد. آگاهی از این عوارض به افراد دارای تشخیص دیابت کمک میکند تا در صورت بروز آنها به پزشک خود اطلاع دهند.
عوارض شایع گلی مپیرید
- هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) شایعترین و بالقوه جدیترین عارضه جانبی سولفونیل اورهها، از جمله گلیمپیرید، افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) است. هیپوگلیسمی زمانی رخ میدهد که سطح قند خون به زیر حد طبیعی کاهش یابد. علائم آن میتواند شامل:
- لرزش، تعریق، سرگیجه، گرسنگی شدید، تپش قلب، گیجی، سردرد، ضعف، تاری دید، عصبانیت؛
- در موارد شدیدتر ممکن است منجر به تشنج، کما و حتی مرگ شود.
- عوامل تشدید کننده هیپوگلیسمی دوز بالای دارو، مصرف وعدههای غذایی با تأخیر یا کمتر از حد معمول، فعالیت بدنی شدید و نامنظم، مصرف الکل، بیماریهای همزمان (مانند عفونت یا اسهال)، مصرف برخی داروها (مانند بتا بلوکرها، آسپرین، وارفارین، فیبراتها) و نارسایی کلیوی یا کبدی؛
- نکات مهم برای پیشگیری از هیپوگلیسمی پایبندی به برنامه غذایی، مصرف منظم داروها، بررسی منظم قند خون، همراه داشتن منابع قند سریع (مانند آب نبات یا نوشیدنی شیرین) در مواقع لزوم، و اطلاعرسانی به اطرافیان در مورد علائم هیپوگلیسمی؛
- افزایش وزن سولفونیلاورهها، از جمله گلی مپیرید، میتوانند باعث افزایش وزن در برخی افراد دارای تشخیص دیابت شوند. این امر به دلیل افزایش ترشح انسولین و بهبود کنترل قند خون است که منجر به ذخیره بهتر انرژی در بدن میشود؛
- عوارض گوارشی تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و درد شکمی ممکن است در برخی افراد رخ دهد. معمولا این عوارض با گذشت زمان بهبود مییابند یا با مصرف دارو همراه غذا کاهش مییابند؛
- سردرد و سرگیجه این علائم نیز در برخی افراد گزارش شده است.
عوارض جانبی نادر گلی مپیرید
- واکنشهای آلرژیک پوستی راش پوستی، خارش، کهیر (urticaria) و حساسیت به نور (photosensitivity) ممکن است رخ دهد. در موارد نادر، واکنشهای آلرژیک شدیدتر مانند سندرم استیونس-جانسون (Stevens-Johnson syndrome) یا نکروز اپیدرمال سمی (Toxic Epidermal Necrolysis) گزارش شده است؛
- مشکلات کبدی افزایش آنزیمهای کبدی، زردی (jaundice) و هپاتیت (hepatitis) به ندرت ممکن است اتفاق بیفتد؛
- مشکلات خونی: کاهش گلبولهای سفید (leukopenia)، کاهش پلاکتها (thrombocytopenia)، کمخونی همولیتیک (hemolytic anemia) و آپلازی مغز استخوان (bone marrow aplasia) از عوارض خونی نادر اما جدی هستند.
نکته در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی، بهویژه علائم شدید هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) یا واکنشهای آلرژیک فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
نکات مهم و هشدارهای گلی مپیرید
مصرف گلی مپیرید نیازمند دقت و رعایت نکات خاصی برای اطمینان از ایمنی و اثربخشی آن است.
- مصرف تحت نظر پزشک هرگونه شروع، تنظیم دوز یا قطع مصرف گلیمپیرید باید همیشه تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد. افراد دارای تشخیص دیابت نباید بدون مشورت با پزشک، دوز دارو را تغییر دهند یا مصرف آن را قطع کنند؛
- تست مکرر قند خون برای ارزیابی اثربخشی دارو و تنظیم دوز، سنجش منظم قند خون توسط فرد (خود مراقبتی) ضروری است. تعداد و زمان این اندازهگیریها باید توسط پزشک تعیین شود؛
- بیماران با مشکلات کبدی یا کلیوی در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی یا کبدی دفع دارو ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. این افراد میبایست با احتیاط فراوان و تحت نظارت دقیق پزشک، گلی مپیرید را مصرف کنند، زیرا خطر بروز هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) در آنها افزایش مییابد. در موارد نارسایی شدید ممکن است نیاز به کاهش دوز یا جایگزینی دارو با گزینههای دیگر باشد؛
- مصرف الکل مصرف همزمان الکل با گلی مپیرید میتواند خطر هیپوگلیسمی را بهطور قابلتوجهی افزایش دهد. الکل بر توانایی کبد برای تولید گلوکز اثر میگذارد و پاسخ بدن به افت قند خون را مختل میکند. بنابراین، توصیه میشود افراد هنگام مصرف گلی مپیرید از مصرف مشروبات الکلی اجتناب کنند؛
- روزهداری روزهداری طولانی مدت در افرادی که گلی مپیرید مصرف میکنند میتواند خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) را افزایش دهد. در صورت نیاز به روزهداری (مانند ماه رمضان)، لازم است فرد با پزشک خود مشورت کند تا تنظیمات لازم در دوز دارو و برنامه غذایی انجام شود؛
- بارداری و شیردهی گلی مپیرید و سایر سولفونیلاورهها بهطور کلی برای استفاده در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمیشوند. انسولین اغلب بهعنوان درمان ارجح در بارداری دیابتی در نظر گرفته میشود. در دوران شیردهی ممکن است مقادیری از دارو به شیر مادر منتقل شود که میتواند برای نوزاد خطرناک باشد. بنابراین، در این دورانها، پزشک گزینههای درمانی ایمنتر و جایگزین را تجویز خواهد کرد؛
- بیماریهای حاد و استرس در شرایط بیماری حاد (مانند عفونت، تب، اسهال، استفراغ) یا استرس فیزیکی یا روانی شدید نیاز بدن به انسولین ممکن است تغییر کند. در این شرایط سطح قند خون میبایست با دقت بیشتری پایش شود و ممکن است نیاز به تنظیم موقت دوز دارو یا حتی استفاده از انسولین باشد؛
- پرهیز از رانندگی یا کار با ماشینآلات به دلیل خطر احتمالی هیپوگلیسمی، افرادی که تحت درمان با گلی مپیرید هستند میبایست در مورد علائم افت قند خون هوشیار باشند و در صورت احساس سرگیجه، گیجی یا تاری دید، از رانندگی یا انجام فعالیتهایی که نیاز به هوشیاری کامل دارند، خودداری کنند.
تداخلات دارویی گلی مپیرید
گلی مپیرید با طیف گستردهای از داروها تداخل دارد که میتواند بر اثربخشی آن یا خطر عوارض جانبی تاثیر بگذارد. برخی از مهمترین تداخلات دارویی عبارتند از:
داروهایی که میتوانند خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهند (تداخل تشدید کننده)
- سایر داروهای ضد دیابت ترکیب گلی مپیرید با سایر داروهای خوراکی کاهنده قند خون (مانند گلی بن کلامید، گلی کلازید، گلی پی زید، رپاگلینید، ناتهگلینید) یا انسولین، میتواند خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد. این ترکیبها معمولا تنها با نظارت دقیق پزشک و در صورت لزوم انجام میشود؛
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن. این داروها میتوانند با جابجایی گلی مپیرید از پروتئینهای پلاسما، سطح آزاد دارو را افزایش داده و اثر آن را تشدید کنند؛
- بتا بلوکرها مانند پروپرانولول، آتنولول. این داروها میتوانند علائم هشدار دهنده هیپوگلیسمی (مانند تپش قلب و لرزش) را بپوشانند و خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهند؛
- فیبراتها مانند جمفیبروزیل (Gemfibrozil)؛
- سولفونامیدها (آنتیبیوتیکها) مانند کوتریموکسازول (Sulfamethoxazole/Trimethoprim)؛
- کومارینها (ضد انعقادها) مانند وارفارین. برای آشنایی با نقش وارفارین و کارکردهای آن در کنترل قند خون میتوانید به نوشتار «وارفارین (Warfarin): کاربردها، عوارض و تداخلات» مراجعه کنید؛
- فنفورمین (Phenformin) اگرچه امروزه به ندرت استفاده میشود؛
- مخدرها (Monoamine Oxidase Inhibitors – MAOIs) مانند سلژیلین (Selegiline) که در درمان پارکینسون استفاده میشود؛
- برخی داروهای ضد قارچ مانند فلوکونازول (Fluconazole)؛
داروهایی که میتوانند اثر گلیمپیرید را کاهش دهند (تداخل تضعیف کننده)
- کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون (Prednisolone) این داروها با افزایش تولید گلوکز کبدی و کاهش حساسیت به انسولین، سطح قند خون را بالا میبرند؛
- دیورتیکهای تیازیدی مانند هیدروکلروتیازید (Hydrochlorothiazide)؛
- دیازکسید (Diazoxide)؛
- استروژنها و داروهای ضد بارداری خوراکی حاوی استروژن؛
- ایزونیازید (Isoniazid) برای درمان سل؛
- نیکوتینیک اسید (Niacin) در دوزهای بالا؛
- مسدود کنندههای کانال کلسیم (برخی موارد).
- داروهای سمپاتومیمتیک (Sympathomimetic agents) مانند اپینفرین (Epinephrine).
سایر تداخلات مهم گلی مپیرید
- سایمتیدین (Cimetidine) ممکن است دفع گلی مپیرید را کند کرده و خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد؛
- کلرپروپامید مصرف همزمان با گلی مپیرید (اگرچه معمولا توصیه نمیشود) میتواند اثرات فارماکولوژیک یکدیگر را تشدید کند.
توصیه همواره لیست کامل داروهای مصرفی خود (شامل داروهای تجویزی، بدون نسخه، مکملهای گیاهی و ویتامینها) را در اختیار پزشک یا داروساز قرار دهید تا از بروز تداخلات دارویی احتمالی جلوگیری شود.
جمعبندی
گلی مپیرید (Glimpiride) یکی از داروهای موثر و پرکاربرد در دسته سولفونیلاورهها است که نقش کلیدی در مدیریت و کنترل دیابت نوع 2 ایفا میکند. این دارو با تحریک سلولهای بتای پانکراس و افزایش ترشح انسولین به کاهش سطح گلوکز خون کمک کرده و در صورت همراهی با رژیم غذایی و ورزش مناسب میتواند نتایج درمانی قابل قبولی را برای افراد دارای تشخیص دیابت به ارمغان بیاورد.
مزایای کلیدی گلی مپیرید شامل اثربخشی در کنترل قند خون، سهولت مصرف (یکبار در روز)، سازگاری مناسب با سایر داروهای دیابت و مقرون به صرفه بودن آن است. با این حال، افراد دارای تشخیص دیابت میبایست از عوارض جانبی شایع آن، بهویژه هیپوگلیسمی (افت قند خون) آگاه باشند و برای جلوگیری از آن، دستورعملهای پزشک را به دقت رعایت کنند.
نکات مهم در مصرف گلی مپیرید شامل ضرورت مصرف تحت نظر پزشک، سنجش منظم قند خون، احتیاط در بیماران با مشکلات کبدی و کلیوی، پرهیز از مصرف الکل و احتیاط در دوران بارداری و شیردهی است. همچنین، آگاهی از تداخلات دارویی متعدد این دارو با سایر داروها میشود.
در نهایت، گلی مپیرید بهعنوان بخشی از یک برنامه جامع مدیریت دیابت، که شامل سبک زندگی سالم، پایش منظم قند خون و همکاری نزدیک با تیم مراقبتهای بهداشتی است، میتواند به افراد دارای تشخیص دیابت کمک کند تا کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و از عوارض بلندمدت دیابت پیشگیری کنند.