اوزمپیک (Semaglutide): کاربردها، دوز، عوارض، کاهش وزن و قیمت در ایران
اوزمپیک (Ozempic) نام تجاری داروی سماگلوتید (Semaglutide) است. یکی از پیشرفته‌ترین و موثرترین آگونیست‌های گیرنده پپتید شبه گلوکاگون-۱ (GLP‑1 Receptor Agonists) که توسط شرکت داروسازی بزرگ دانمارکی، نوو نوردیسک (Novo Nordisk) توسعه یافته و تولید می‌شود. این دارو به‌صورت قلم تزریقی حاوی محلول شفاف و بی‌رنگ برای تزریق زیرپوستی طراحی شده است و دوزدهی آن به‌صورت هفته‌ای یکبار است.
اوزمپیک (سماگلوتید) دو کاربرد اصلی و تاییدشده بالینی دارد:
- کنترل مزمن سطح قند خون (HbA1c) در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ (Type 2 Diabetes)، چه به‌صورت مونوتراپی (تک‌درمانی) و چه در ترکیب با انسولین یا داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون؛
- مدیریت وزن (کاهش وزن) در بزرگسالان دارای اضافه‌وزن (Overweight) یا چاقی (Obesity) با یا بدون دیابت نوع ۲.
عملکرد اصلی سماگلوتید، تقلید از عملکرد هورمون طبیعی GLP‑1 است که به‌صورت طبیعی توسط روده‌ها پس از صرف غذا ترشح می‌شود. این تقلید باعث تحریک چندین مسیر فیزیولوژیک می‌شود. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی کاربردها، دوز و عوارض اوزمپیک و نقش آن در کاهش وزن پرداخته شده است.
مکانیسم اثر اوزمپیک
اوزمپیک (سماگلوتید) یک پپتید با نیمه‌عمر طولانی است که طراحی شده تا بتواند به‌صورت هفتگی تزریق شود. عملکرد این دارو بر گیرنده‌های GLP‑1 در بافت‌های مختلف بدن متمرکز است. در ادامه به بررسی مکانیسم اثر اوزمپیک پرداخته شده است.
۱. تاثیر اوزمپیک بر پانکراس (لوزالمعده)
- افزایش ترشح انسولین اوزمپیک (سماگلوتید) گیرنده‌های GLP‑1 موجود در سلول‌های بتای پانکراس را فعال می‌کند. این فعال‌سازی منجر به افزایش ترشح انسولین می‌شود (البته فقط زمانی که قند خون بالا باشد). این ویژگی، خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) را نسبت به داروهایی مانند انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها به‌صورت قابل‌توجهی کاهش می‌دهد؛
- مهار ترشح گلوکاگون شاید جالب باشد که بدانید حدود دو-سوم گلکوز دریافتی از هر وعده غذایی به‌صورت گلیکوژن در بدن ذخیره می‌شود و در فاصله میان وعده‌های غذایی با ترشح گلوکاگون به گلوکز تجزیه شده و وارد جریان خون می‌شود. این فرآیند نقش مهمی در مدیریت تامین انرژی بدن در فاصله میان وعده‌های غذایی دارد (بنابراین نقش هورمون گلوکاگون در نقطه مقابل انسولین قرار دارد و موجب افزایش قند خون می‌شود). اوزمپیک ترشح هورمون گلوکاگون که توسط سلول‌های آلفای پانکراس تولید و ترشح می‌شود را سرکوب می‌کند. گلوکاگون هورمونی است که کبد را وادار به آزادسازی گلوکز ذخیره‌شده (گلوکونئوژنز و گلیکوژنولیز) می‌کند. کاهش گلوکاگون به کاهش تولید گلوکز کبدی کمک شایانی می‌نماید.
۲. تاثیر اوزمپیک بر معده
- کاهش سرعت تخلیه معده اوزمپیک (سماگلوتید) به‌طور قابل‌توجهی سرعت خروج غذا از معده به روده کوچک را کند می‌کند. این امر باعث می‌شود که جذب گلوکز پس از وعده غذایی تدریجی‌تر شده و پیک قند خون کاهش یابد. این مکانیسم همچنین منجر به احساس سیری طولانی‌مدت می‌شود.
۳. تاثیر اوزمپیک بر سیستم عصبی مرکزی (CNS)
اوزمپیک (سماگلوتید) بر مراکز سیری در هیپوتالاموس مغز تاثیر می‌گذارد و احساس گرسنگی را کاهش داده و رضایت از غذا خوردن را افزایش می‌دهد. این عمل مستقیما به کاهش دریافت کالری روزانه و در نتیجه کاهش وزن منجر می‌شود.
کاربردهای اوزمپیک
اوزمپیک (Semaglutide) برای اهداف زیر در ایران و جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد:
۱. کنترل دیابت نوع ۲ اوزمپیک عمدتا برای آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که با وجود استفاده از رژیم غذایی، ورزش و داروهای خط اول (مانند متفورمین) به هدف HbA1c نرسیده‌اند، تجویز می‌شود. این دارو به‌ویژه در بیمارانی که نیاز به کاهش وزن دارند یا دارای عوامل خطر قلبی‌عروقی هستند، ارجحیت دارد.
۲. کاهش وزن (برند Wegovy) اگرچه برند اصلی اوزمپیک برای افراد دارای تشخیص دیابت است، فرم دوز بالاتر سماگلوتید تحت برند وِگووی (Wegovy) به‌طور خاص برای مدیریت وزن در افراد زیر تایید شده است:
- بزرگسالان با شاخص توده بدنی (BMI) 30 (چاق)؛
- بزرگسالان با شاخص توده بدنی 27 که حداقل یک بیماری مرتبط با وزن مانند فشار خون بالا، دیابت نوع ۲، یا دیس لیپیدمی دارند.
۳. کاهش خطر حوادث قلبی و عروقی مطالعات نشان داده‌اند که در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که دارای سابقه بیماری قلبی-عروقی آترواسکلروتیک هستند، اوزمپیک به کاهش خطر حوادث جدی قلبی-عروقی مانند سکته قلبی و مغزی کمک می‌کند.
نحوه مصرف و پروتکل دوز‌بندی اوزمپیک
اوزمپیک به‌صورت تزریق زیرپوستی در نواحی شکم (به غیر از ناحیه ۲ سانتی متری اطراف ناف)، ران یا بخش بیرونی بازو تزریق می‌شود. مهم‌ترین نکته، تزریق هفتگی در یک روز ثابت از هفته است.
پروتکل استاندارد افزایش دوز اوزمپیک
هدف از این پروتکل، به حداقل رساندن عوارض جانبی گوارشی (تهوع، استفراغ) است:
مرحله اول: دوز آغازین (Starting Dose)
دوره زمانی هفته‌های ۱ تا ۴
دوز هفتگی 0.25 میلی گرم
هدف معرفی دارو به سیستم بدن و ارزیابی واکنش‌های اولیه. این دوز به عنوان «دوز محافظت کننده» عمل می‌کند تا احتمال بروز عوارض گوارشی شدید کاهش یابد.
ملاحظات مهم
- حداقل زمان فرد می‌بایست دقیقا ۴ هفته کامل این دوز را دریافت کند، مگر اینکه عوارض جانبی شدید و غیرقابل تحمل (مانند استفراغ مداوم) رخ دهد که در این صورت باید فورا با پزشک تماس گرفته شود؛
- پایش قند خون در این مرحله، پایش دقیق قند خون (به‌ویژه در صورتی‌که فرد انسولین نیز دریافت می‌کند) ضروری است تا از خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) جلوگیری شود.
مرحله دوم: دوز درمانی اولیه (First Therapeutic Dose)
دوره زمانی هفته‌های ۵ تا ۸
دوز هفتگی 0.5 میلی گرم
افزایش دوز از هفته پنجم، دوز اوزمپیک می‌بایست از 0.25 میلی گرم به 0.5 میلی گرم افزایش یابد.
هدف رسیدن به سطح اثر بخشی درمانی اولیه. بسیاری از افراد در این دوز به بهبود قابل‌توجهی در کنترل قند خون و کاهش وزن (در صورت تجویز برای این هدف) دست می‌یابند.
ملاحظات
- ارزیابی تحمل در صورتی‌که فرد در هفته پنجم عوارض گوارشی قابل‌توجهی تجربه نکند، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد دوز 0.25 میلی گرم را برای چند هفته دیگر ادامه دهد تا تحمل فرد بهبود یابد، قبل از اینکه به 0.5 میلی گرم برسد؛
- هدف HbA1c اگر هدف HbA1c (میانگین قند سه ماهه) در این مرحله محقق شود و فرد تحمل خوبی داشته باشد، برخی پزشکان ممکن است دوز 0.5 میلی گرم را به‌عنوان دوز نگهدارنده (Maintenance Dose) در نظر بگیرند.
مرحله سوم: دوز درمانی معمول
دوره زمانی هفته‌های ۹ به بعد
دوز هفتگی 0.1 میلی گرم
افزایش دوز در صورتی‌که پس از حداقل ۴ هفته مصرف دوز 0.5 میلی گرم، اهداف درمانی (کنترل قند یا کاهش وزن) به‌طور کامل حاصل نشده باشد، دوز اوزمپیک به 1.0 میلی گرم افزایش می‌یابد.
هدف بهینه‌سازی درمان. این دوز، دوز استاندارد و موثر برای اکثر افراد محسوب می‌شود.
نکات مربوط به این مرحله
- پایداری این دوز معمولا برای مدت طولانی‌تری ادامه پیدا می‌کند تا زمانی که دستیابی به اهداف درمانی حاصل شود یا عوارض جانبی بروز کنند؛
- فرمول محاسبه دوز در صورتی‌که دوز 1.0 میلی گرم نیز کافی نباشد، پزشک ممکن است افزایش دوز را با احتیاط بیشتری پیش ببرد.
مرحله چهارم: درمان پیشرفته
دوره زمانی بر اساس نیاز و صلاحدید پزشک
دوز هفتگی 1.5 یا 2 میلی گرم
افزایش دوز این افزایش تنها در صورتی توصیه می‌شود که فرد با دوز 1.0 میلی گرم به حداکثر منافع درمانی نرسیده باشد و هیچ گونه عارضه جانبی جدی‌ای مشاهده نشده باشد.
ملاحظات حیاتی برای دوزهای بالا اوزمپیک
- نظارت شدید این مراحل (1.5 و 2.0 میلی گرم) فقط باید تحت نظارت دقیق پزشک اجرا شوند، به‌ویژه برای پایش عملکرد کلیه و عوارض گوارشی؛
- تزریق‌های بعدی افزایش از 1.0 به 1.5 میلی گرم و سپس به 2.0 میلی گرم نیز باید با فاصله زمانی حداقل ۴ هفته‌ای انجام شود.
توجه به دوز فراموش شده
در صورتی‌که تزریق هفتگی اوزمپیک فراموش شد و کمتر از ۵ روز گذشته باشد، دوز فراموش شده می‌بایست بلافاصله تزریق شود و زمان‌بندی تزریق بعدی به روز معمول بازگردد. اگر بیش از ۵ روز از موعد گذشته باشد، دوز فراموش شده باید حذف شده و فرد می‌بایست منتظر نوبت هفتگی بعدی بماند. هرگز دو دوز را در یک هفته تزریق نکنید.
عوارض اوزمپیک
عوارض اوزمپیک (سماگلوتید) عمدتا معطوف به دستگاه گوارش است، چراکه سرعت تخلیه معده را کند می‌کند.
عوارض شایع اوزمپیک (شایع در شروع درمان، معمولا با گذشت زمان کاهش می‌یابد)
- تهوع شایع‌ترین عارضه است (بیشترین شیوع در دوزهای بالاتر و شروع درمان)؛
- استفراغ؛
- اسهال یا یبوست؛
- سوء هاضمه و نفخ؛
- کاهش اشتها (Anorexia).
عوارض نادر ولی مهم (نیازمند توجه پزشکی فوری)
- پانکراتیت حاد (Acute Pancreatitis) التهاب ناگهانی پانکراس که با درد شدید و مداوم شکمی، که ممکن است به پشت انتشار یابد، همراه است؛
- سنگ کیسه صفرا (Cholelithiasis) به دلیل اختلال در انقباض کیسه صفرا و تغییر در ترکیب صفرا؛
- انسداد روده (Bowel Obstruction) موارد نادری از ایلئوس ناشی از گاستروپارزی شدید ممکن است رخ دهد؛
- افت قند خون شدید (هیپوگلیسمی) عمدتا در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت رخ می‌دهد که همزمان از انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند.
موارد منع مصرف اوزمپیک
در صورتی که فرد دارای یک یا چند مورد از مشکلات زیر باشد، باید از مصرف اوزمپیک خودداری نماید.
- سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان مدولاری تیروئید (Medullary Thyroid Carcinoma)؛
- بیماری سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز چندگانه نوع ۲ ؛
- واکنش حساسیت شدید شناخته‌شده به سماگلوتید یا هر یک از اجزای فرمولاسیون.
تداخلات دارویی اوزمپیک
به دلیل تاثیر اوزمپیک (سماگلوتید) بر سرعت جذب سایر داروها از طریق تاخیر در تخلیه معده، تداخلات دارویی آن باید با دقت مدیریت شود:
- داروهای خوراکی حساس به زمان مصرف داروهایی که جذب آنها باید سریع باشد (مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای تیروئید) ممکن است جذب ضعیف‌تری داشته باشند. توصیه می‌شود مصرف این داروها حداقل ۱ ساعت قبل یا ۴ ساعت بعد از تزریق اوزمپیک (سماگلوتید) صورت گیرد؛
- داروهای خوراکی مورد نیاز برای تنظیم قند خون (انسولین و سولفونیل‌اوره‌ها) ترکیب این داروها با اوزمپیک (سماگلوتید) نیاز به پایش دقیق قند خون دارد، زیرا خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) را افزایش می‌دهد. در این شرایط ممکن است نیاز به کاهش دوز داروهای دیگر باشد؛
- وارفارین (و سایر ضدانعقادهای خوراکی) تغییر در دفع گوارشی می‌تواند بر سطح پلاسمایی وارفارین تأثیر بگذارد. نظارت دقیق بر INR ضروری است؛
- داروهای کاهش‌دهنده تحرک معده (مانند ضداسپاسم‌ها یا داروهای ضد تهوع قوی) ترکیب این داروها ممکن است اثر کندکننده معده اوزمپیک (سماگلوتید) را تشدید کند.
نتایج مطالعات بالینی و اثربخشی اوزمپیک
اثربخشی اوزمپیک (سماگلوتید) در دو دسته مطالعات اصلی بررسی شده است:
۱. مطالعات SUSTAIN (کنترل دیابت) این مجموعه مطالعات نشان داده‌اند که اوزمپیک (سماگلوتید) به‌صورت هفته‌ای یکبار، کنترل طولانی‌مدت قند خون را به بهترین نحو در مقایسه با داروهای گروه خود فراهم می‌کند.
- کاهش میانگین HbA1c در مقایسه با دارونما: 1.5 تا 2% کاهش در میانگین قند خون 3 ماهه؛
- کاهش وزن ثانویه در دوز 0.1 میلی گرم، افراد به‌طور متوسط ۳ تا ۵ کیلو گرم وزن از دست بدهند.
۲. مطالعات STEP (کاهش وزن در غیر دیابتی‌ها)
این مطالعات برای ارزیابی اثر درمانی اوزمپیک (سماگلوتید) در مدیریت وزن طراحی شده‌اند:
- در دوز 2.4 میلی گرم (برند Wegovy)، شرکت‌کنندگان به‌طور متوسط ۱۵% از وزن اولیه خود را طی ۶۸ هفته کاهش دادند، که این میزان کاهش وزن (معادل ۱۵ کیلو گرم برای فرد با وزن ۱۰۰ کیلو گرم) آن را در رده داروهای بسیار موثر قرار می‌دهد؛
- کاهش وزن ناشی از اوزمپیک (سماگلوتید)، با کاهش وزن ناشی از برخی جراحی‌های چاقی اولیه قابل مقایسه است.
مقایسه اوزمپیک با داروهای مشابه و نسل‌های جدیدتر
در بازار جهانی داروهای ضد‌چاقی و دیابت، خانواده‌ی آگونیست‌های GLP‑1 با سرعتی چشمگیر در حال تحول‌اند. مقایسه‌ی میان اوزمپیک (سماگلوتید) و سایر اعضا برجسته این گروه، جایگاه ویژه اوزمپیک را آشکار می‌سازد.
- اوزمپیک (Ozempic / Wegovy، با ماده فعال سماگلوتید) از دسته آگونیست‌های خالص گیرنده GLP‑1 است. تزریق آن به‌صورت هفتگی انجام می‌شود و در مطالعات بالینی کاهش وزنی تا حدود پانزده کیلوگرم (در افراد فاقد تشخیص دیابت) نشان داده است. این دارو تعادلی چشمگیر میان اثربخشی، ایمنی و تجربه مصرف طولانی‌مدت دارد؛
- ویکتوزا (Victoza، با ماده فعال لیراگلوتاید) نسل قدیمی‌تر همین گروه است. باید به‌صورت روزانه تزریق شود و توان کاهش وزن آن در حدود هشت کیلوگرم گزارش شده است. با وجود اثربخشی خوب، نیاز به تزریق روزانه سبب شده جای خود را به ترکیبات جدیدتر بدهد. برای آشنایی بیشتر با لیراگلوتاید می‌توانید به نوشتار «همه اطلاعاتی که باید در مورد تاثیرات لیراگلوتاید بدانید» مراجعه کنید؛
- مونجارو (Mounjaro، با ماده فعال تیرزپتاید) نماینده نسل تازه‌تری است که هر دو گیرنده GLP‑1 و GIP را همزمان فعال می‌کند. تزریق آن نیز هفته‌ای یکبار است و در مطالعات توانسته تا حدود بیست کیلوگرم کاهش وزن ایجاد کند (بیشترین میزان در میان داروهای مشابه)؛
- ریبِلسوس (Rybelsus، با سماگلوتید خوراکی) نخستین و تنها فرم خوراکی خانواده GLP‑1 به شمار می‌رود. مصرف روزانه دارد و کاهش وزن حاصل از آن کمتر از نوع تزریقی است، اما مزیت بزرگش سهولت مصرف و عدم نیاز به تزریق است.
در مجموع، هرچند تیرزپتاید (مونجارو) از نظر میزان کاهش وزن در صدر قرار دارد، سماگلوتید (اوزمپیک) همچنان یکی از پرکاربردترین، قابل‌اعتمادترین و اثربخش‌ترین داروهای این رده محسوب می‌شود، چراکه ترکیبی از کارآیی بالا، ایمنی اثبات‌شده و تجربه بالینی گسترده را در خود دارد.
موجودی، واردات و قیمت‌گذاری اوزمپیک (سماگلوتید) در ایران (پاییز ۱۴۰۴)
در ایران اوزمپیک (سماگلوتید) عمدتا از طریق واردات شرکت‌های دارویی خاص تامین می‌شود و به دلیل تقاضای جهانی بالا (کمبود جهانی) و ملاحظات مربوط به تخصیص ارز، با نوسانات شدید در دسترس بودن و قیمت مواجه است.
۱. وضعیت موجودی
- برند اصلی (Ozempic و Wegovy) واردات محدود و تحت نظارت شرکت‌های خاص انجام می‌شود. موجودی در داروخانه‌های معمولی می‌تواند بسیار کم باشد و اغلب در داروخانه‌های تخصصی یافت می‌شود؛
- جایگزین‌های داخلی (Liraglutide) فرم‌های ایرانی لیراگلوتاید (مانند ملیتاید یا لیکاس) برای دیابت در دسترس‌تر هستند، اما اثربخشی کمتری نسبت به اوزمپیک (سماگلوتید) دارند.
۲. قیمت اوزمپیک (برآورد پاییز ۱۴۰۴)
قیمت اوزمپیک (بسته شامل ۴ عدد قلم 0.5 میلی گرم یا 1 میلی گرم) نوسان زیادی دارد، زیرا عمده آن به‌صورت آزاد وارد می‌شود:
- بسته 0.5 میلی گرم چهار دوز) قیمت می‌تواند بین ۴,۵۰۰,۰۰۰ تا ۶,۵۰۰,۰۰۰ تومان متغیر باشد؛
- بسته 0.1 میلی گرم چهار دوز معمولا گران‌تر است و ۷,۰۰۰,۰۰۰ تومان را رد می‌کند.
نکته در مورد قیمت قیمت اوزمپیک بسیار وابسته به نرخ ارز مرجع تخصیص داده شده به واردات و زمان ترخیص کالا از گمرک است. توصیه می‌شود برای تهیه، قیمت روز را از داروخانه‌های بزرگ استعلام بگیرید.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ) درباره مصرف اوزمپیک
آیا اوزمپیک حتما باید در یخچال نگهداری شود؟ قلم‌های استفاده نشده اوزمپیک باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری شوند. قلم مورد استفاده (فعال) می‌تواند تا ۳۰ روز در دمای اتاق (دور از نور مستقیم) نگهداری شود؛
آیا مصرف اوزمپیک باعث ریزش مو می‌شود؟ ریزش مو یک عارضه جانبی مستقیم گزارش‌شده نیست، اما کاهش وزن سریع و شدید می‌تواند منجر به تلوژن افلوویوم (ریزش موی واکنشی) شود. این عارضه معمولا موقتی است؛
در صورت احساس تهوع شدید، چه اقدامی باید انجام دهم؟ در هفته‌های اول، مصرف غذاهای سنگین، سرخ‌شده یا پرچرب را به شدت محدود کنید. اگر تهوع غیرقابل تحمل است، باید با پزشک مشورت شود تا دوز به 0.25 میلی گرم بازگردانده شود یا برای یک هفته قطع گردد تا دستگاه گوارش سازگار شود؛
آیا اوزمپیک برای کاهش وزن در افراد با BMI پایین‌تر از ۲۷ مناسب است؟ خیر. بر اساس دستورعمل‌های سازمان غذا و دارو، اوزمپیک (سماگلوتید) برای کاهش وزن در افراد فاقد دیابت تنها برای شاخص توده بدنی (BMI) 27 به همراه یک بیماری همراه تایید شده است. مصرف بدون اندیکاسیون پزشکی برای افراد با وزن نرمال به شدت توصیه نمی‌شود؛
آیا می‌توان اوزمپیک را با انسولین پایه (Basal Insulin) ترکیب کرد؟ بله، این یک رژیم درمانی رایج در دیابت نوع ۲ است. با این حال، این ترکیب نیازمند پایش بسیار دقیق قند خون توسط بیمار و تنظیم دوز انسولین توسط پزشک است تا از هیپوگلیسمی جلوگیری شود.
جمع‌بندی
اوزمپیک (سماگلوتید) یک دستاورد بزرگ در درمان دیابت نوع ۲ و مدیریت چاقی است. این دارو با هدف قرار دادن مسیرهای هورمونی روده‌ای-مغزی، همزمان سه مزیت اصلی را فراهم می‌کند: کاهش قند خون، کاهش وزن قابل توجه و محافظت قلبی-عروقی. موفقیت در درمان با اوزمپیک مستلزم پذیرش تدریجی دوز، مدیریت دقیق عوارض گوارشی اولیه، و مصرف مادام‌العمر برای حفظ نتایج است.
یک نظر
[…] داروهای این کلاس، که پیشتر تنها به شکل تزریقی (مانند اوزمپیک، ویگووی یا ویکتوزا) موجود بودند، با تقلید از اثر […]