همه اطلاعاتی که باید در مورد تاثیرات لیراگلوتاید بدانید
لیراگلوتاید یکی از داروهای مهم و نسبتا تازه معرفی‌شده برای درمان دیابت نوع 2 است، اما نقش آن فقط به کنترل قند خون محدود نمی‌شود. این دارو در واقع شبیه یکی از هورمون‌های طبیعی بدن ما به نام GLP‑1 عمل می‌کند؛ هورمونی که بعد از غذا خوردن از روده ترشح می‌شود و به پانکراس پیام می‌فرستد تا در صورت بالا رفتن قند خون، انسولین بیشتری ترشح کند. نکته جالب این است که لیراگلوتاید فقط وقتی قند بالا باشد باعث ترشح انسولین می‌شود، یعنی خطر افت ناگهانی قند خون (هیپوگلیسمی) را ندارد.
از طرف دیگر، لیراگلوتاید تخلیه معده را کند می‌کند و باعث تقویت احساس سیری می‌شود؛ در نتیجه اشتها کم می‌شود و کاهش وزن تدریجا اتفاق می‌افتد. لیراگلوتاید یکسری تاثیرات حفاظتی بر پانکراس نیز دارد و می‌تواند به سلول‌های بتا کمک کند تا دوام بیشتری داشته باشند و عملکردشان کندتر تضعیف شود.
پژوهش‌های معروف و بزرگی مانند مطالعه معروف LEADER نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت لیراگلوتاید علاوه‌بر کنترل بهتر قند، به کاهش خطر سکته قلبی و مغزی کمک می‌کند و نوعی سپر حفاظتی برای قلب و عروق ایجاد می‌کند. به همین دلیل بسیاری از متخصصان، آن را یکی از انتخاب‌های برتر درمان دیابت نوع 2 در افرادی می‌دانند که علاوه‌بر کنترل قند، به سلامت قلبشان هم اهمیت می‌دهند.
دیابت نوع 2 یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سراسر جهان است. در این بیماری، بدن دیگر قادر به تنظیم موثر قند خون (گلوکز) نیست. قند خون منبع اصلی انرژی بدن است که از غذاهایی که می‌خوریم به دست می‌آید. برای اینکه قند خون وارد سلول‌ها شود و به انرژی تبدیل گردد، نیاز به یک کلید به نام انسولین داریم. در دیابت نوع 2، دو مشکل اصلی وجود دارد:
- مقاومت به انسولین سلول‌های بدن به انسولین تولید شده توسط پانکراس (لوزالمعده) به‌درستی پاسخ نمی‌دهند؛
- کاهش تولید انسولین پانکراس در طول زمان ممکن است نتواند انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت تولید کند.
نتیجه این دو مشکل بالا ماندن قند خون است که در درازمدت می‌تواند به اعصاب (نوروپاتی)، چشم‌ها (رتینوپاتی)، کلیه‌ها (نفروپاتی) و غیره آسیب برساند. داروهای مختلفی برای مدیریت این شرایط وجود دارند، و یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین این داروها، لیراگلوتاید است.
لیراگلوتاید چیست؟ معرفی یک شبیه‌ساز هورمونی
لیراگلوتاید دارویی است که برای کمک به کنترل قند خون در افرادی که دیابت نوع 2 دارند، استفاده می‌شود. اما این دارو دقیقا چگونه کار می‌کند؟
لیراگلوتاید متعلق به دسته‌ای از داروها است که به عنوان آگونیست‌های گیرنده پپتید-۱ شبه گلوکاگون (GLP-1 Receptor Agonists) شناخته می‌شوند.
برای درک عملکرد لیراگلوتاید، ابتدا باید هورمون طبیعی بدن به نام (Glucagon-like Peptide-1) GLP-1 را بشناسیم.
نقش هورمون GLP-1
هنگامی که غذا می‌خوریم، به‌ویژه مواد خوراکی حاوی کربوهیدرات، روده هورمون‌های خاصی آزاد می‌کند تا به بدن بگوید قند (گلوکز) وارد جریان خون شده است. GLP-1 یکی از این هورمون‌ها است. این هورمون طبیعی چند کار حیاتی انجام می‌دهد:
- تحریک ترشح انسولین وابسته به گلوکز GLP-1 باعث می‌شود پانکراس انسولین بیشتری تولید و ترشح کند، اما این تحریک فقط زمانی رخ می‌دهد که قند خون بالا باشد. این ویژگی ایمنی مهمی است، چراکه باعث نمی‌شود قند خون به سطح خیلی پایین (هیپوگلیسمی) سقوط کند؛
- مهار ترشح گلوکاگون گلوکاگون هورمونی است که توسط پانکراس ترشح می‌شود و برعکس انسولین عمل می‌کند. یعنی باعث می‌شود کبد قند ذخیره شده را وارد خون کند و قند خون را بالا ببرد. GLP-1 ترشح گلوکاگون پس از غذا را کاهش می‌دهد تا از افزایش شدید قند خون جلوگیری شود؛
- کاهش سرعت تخلیه معده این هورمون باعث می‌شود غذا مدت زمان بیشتری در معده بماند و به آرامی وارد روده کوچک شود.
مشکل این است که هورمون GLP-1 طبیعی در بدن ما تنها چند دقیقه عمر می‌کند و خیلی سریع توسط آنزیم‌های خاصی تجزیه می‌شود.
لیراگلوتاید: نسخه اصلاح‌شده و پایدار
لیراگلوتاید در واقع نسخه ساخته‌شده، مهندسی‌شده و ایمنِ هورمون طبیعی GLP-1 است. این دارو به گونه‌ای طراحی شده است که در برابر آنزیم‌های تجزیه‌کننده مقاوم باشد و بتواند ساعت‌ها (یا در مورد لیراگلوتاید، تقریبا یک روز کامل) در بدن فعال بماند.
مکانیسم‌های عمل لیراگلوتاید: فراتر از قند خون
لیراگلوتاید از طریق چندین مسیر مختلف به بهبود وضعیت افراد دارای تشخیص دیابت کمک می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین مکانیسم‌های عمل لیراگلوتاید در افراد دارای تشخیص دیابت پرداخته شده است.
۱. تنظیم دقیق قند خون همانند GLP-1 طبیعی، لیراگلوتاید بر گیرنده‌های GLP-1 در سلول‌های بتا پانکراس اثر می‌گذارد و ترشح انسولین را به شکل وابسته به گلوکز تقویت می‌کند. علاوه‌بر این، اثر مهاری آن بر گلوکاگون نیز بسیار مهم است. این تنظیم دوطرفه باعث می‌شود منحنی قند خون پس از صرف وعده‌های غذایی، ملایم‌تر و قابل کنترل‌تر شود و میانگین قند خون در طول زمان (HbA1c) کاهش یابد؛
۲. تاثیر بر اشتها و سیری (نقش در مدیریت وزن) یکی از مزایای کلیدی لیراگلوتاید، تاثیر آن بر مغز و دستگاه گوارش است که مستقیما منجر به کاهش وزن می‌شود.
- تاخیر در تخلیه معده لیراگلوتاید سرعت حرکت غذا از معده به روده کوچک را کاهش می‌دهد (کاهش تحرک معده). وقتی معده دیرتر خالی می‌شود، فرد برای مدت طولانی‌تری احساس سیری می‌کند و به‌طور طبیعی کمتر غذا می‌خورد؛
- تاثیر بر مراکز سیری در مغز GLP-1 روی مناطقی از مغز که اشتها را کنترل می‌کنند (مانند هیپوتالاموس) اثر می‌گذارد و احساس سیری را تقویت کرده و میل به غذا خوردن (به‌ویژه میل به غذاهای پرکالری) را کاهش می‌دهد.
نتیجه این اثرات کاهش مصرف کالری منجر به کاهش وزن می‌شود. کاهش وزن در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 یک عامل بسیار مهم است، زیرا کاهش چربی اضافی باعث می‌شود سلول‌ها مجددا به انسولین حساس‌تر شوند و کنترل قند خون به‌طور طبیعی بهبود یابد؛
۳. مزایای قلبی-عروقی
شاید مهم‌ترین پیشرفت در تحقیقات مربوط به این کلاس دارویی، کشف تاثیر محافظتی آنها بر سیستم قلبی-عروقی باشد. آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و حمله قلبی دارند می‌توانند از مزایای لیراگلوتاید بهره‌مند شوند. مطالعات گسترده‌ای که روی لیراگلوتاید انجام شده‌اند حاکی از این هستند که این دارو می‌تواند خطر حوادث قلبی-عروقی جدی را کاهش دهد. این اثر حفاظتی برای سیستم قلبی و عروقی احتمالا ناشی از چند عامل است:
- بهبود کنترل قند خون؛
- کاهش وزن و فشار خون (که اغلب به موازات مصرف دارو بهبود می‌یابد)؛
- اثرات مستقیم بر سلامت عروق و کاهش التهاب سیستمیک.
به همین دلیل، لیراگلوتاید یکی از معدود داروهای کاهنده قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت است که نه تنها برای کنترل قند، بلکه به عنوان یک داروی محافظت کننده قلب نیز تجویز می‌شود
نحوه استفاده و نکات عملی درباره لیراگلوتاید
لیراگلوتاید یک داروی خوراکی نیست و باید از طریق تزریق مصرف شود.
روش مصرف
لیراگلوتاید معمولا به شکل تزریق روزی یکبار (اغلب در زمان مشخصی از روز، مثلا صبح یا شب) تجویز می‌شود. این دارو معمولا به‌صورت قلم‌های تزریقی آماده عرضه می‌شود. تزریق زیر جلدی است و افراد می‌بایست اطلاعات کامل در مورد چگونگی تزریق ایمن و تغییر محل تزریق (معمولا در شکم، ران یا بازو) را بیاموزند.
تنظیم دوز لیراگلوتاید
شروع درمان با لیراگلوتاید معمولا با دوز پایین آغاز می‌شود. هدف این است که بدن به تدریج با دارو سازگار شود و از عوارض گوارشی احتمالی جلوگیری شود. پزشک به مرور زمان و بر اساس پاسخ قند خون، میزان دارو را افزایش می‌دهد. این فرآیند تنظیم دوز به نام «تیتراسیون» شناخته می‌شود.
عوارض جانبی رایج
اگرچه لیراگلوتاید دارویی ایمن محسوب می‌شود، اما شایع‌ترین عوارض جانبی آن مربوط به دستگاه گوارش هستند، به‌ویژه در ابتدای درمان:
- تهوع شایع‌ترین عارضه است که اغلب با ادامه مصرف و تنظیم دوز کاهش می‌یابد؛
- استفراغ یا اسهال؛
- درد یا ناراحتی شکمی.
به دلیل همین عوارض، تاکید زیادی بر شروع آرام و آهسته دوز وجود دارد تا بدن فرصت انطباق پیدا کند.
هشدارهای مهم در مورد لیراگلوتاید
- مشکلات پانکراس در موارد بسیار نادر، داروهای آگونیست GLP-1 با التهاب پانکراس (پانکراتیت) مرتبط بوده‌اند. در صورت بروز درد شدید و مداوم شکم که به پشت تیر می‌کشد، باید فورا به پزشک اطلاع داد؛
- مشکلات تیروئید در مطالعات حیوانی، برخی از این داروها با افزایش خطر تومورهای تیروئیدی مرتبط بوده‌اند ،(به‌ویژه سرطان توده سلول C تیروئید. (بنابراین، اگر سابقه شخصی یا خانوادگی این نوع سرطان وجود دارد، باید به پزشک اطلاع داده شود).
لیراگلوتاید برای لاغری
لیراگلوتاید (Liraglutide) در واقع دارویی است که ابتدا برای دیابت نوع ۲ ساخته شد، اما بعدها به دلیل اثراتش بر کاهش وزن و کنترل اشتها، در درمان چاقی نیز به‌کار رفت. این دارو یکی از آنالوگ‌های هورمون GLP‑1 است؛ یعنی عملکردی مشابه این هورمون طبیعی بدن دارد. در بدن، GLP‑1 از روده ترشح می‌شود و پس از خوردن غذا، چند کار مهم انجام می‌دهد:
۱. افزایش ترشح طبیعی انسولین (وقتی قند بالا می‌رود)؛
۲. کاهش ترشح گلوکاگون (هورمونی که قند خون را بالا می‌برد)؛
۳. کند کردن تخلیه معده؛
۴. ارسال پیام سیری به مغز از طریق هیپوتالاموس.
همین چند نقش باعث می‌شود فرد زودتر احساس سیری کند و میلش به پرخوری کاهش یابد.
در درمان چاقی، معمولا دوزهای بالاتر از موارد دیابت استفاده می‌شود (مانند Saxenda® که حاوی همان ماده فعال لیراگلوتاید است، اما با دوز ۳ میلی گرم در روز).
اثرات و مزایای لیراگلوتاید
- کاهش وزن تدریجی و پایدار:** حدود ۵ تا ۱۰٪ از وزن بدن در چند ماه؛
- کاهش دور شکم و چربی احشایی؛
- بهبود مقاومت به انسولین و فشار خون؛
- کاهش خطر بروز دیابت نوع ۲ در افراد مستعد.
عوارض احتمالی لیراگلوتاید
- تهوع یا استفراغ در هفته‌های اول؛
- احساس سنگینی معده یا نفخ؛
- گاهی یبوست یا اسهال خفیف؛
- به ندرت، افزایش آنزیم‌های کبدی یا التهاب پانکراس در صورت مصرف نادرست.
بهترین نتیجه از مصرف لیراگلوتاید زمانی حاصل می‌شود که همراه تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی استفاده شود، زیرا مکانیسم آن بر محور «مغز-روده-چربی» تکیه دارد و سبک زندگی هم‌راستا با آن، اثر را چند برابر می‌کند.
قرص لیراگلوتاید چیست؟
در واقع «قرص لیراگلوتاید» هنوز وجود خارجی ندارد و این دارو تنها به‌صورت تزریق زیرجلدی (معمولا در قالب قلم‌های آماده مانند Saxenda® برای لاغری و Victoza® برای دیابت نوع۲) در دسترس است.
برای درک بهتر:
ماهیت لیراگلوتاید
لیراگلوتاید یک آنالوگ هورمون طبیعی GLP‑1 است که در روده تولید و ترشح می‌شود. این دارو پیام سیری را از راه مغز تقویت می‌کند، خالی شدن معده را کند کرده و ترشح انسولین را افزایش و گلوکاگون را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه قند خون کاهش می‌یابد و اشتها کنترل می‌شود.
کاربردهای لیراگلوتاید
- در افراد دارای تشخیص دیابت نوع ۲ برای تنظیم قند خون (Victoza)؛
- در افراد بدون دیابت اما با چاقی یا اضافه وزن برای کاهش وزن پایدار (Saxenda).
قرص خوراکی مشابه لیراگلوتاید
داروی خوراکی جدیدتر به نام سمی‌گلوتاید (Semaglutide) مکانیسمی مشابه با لیراگلوتاید دارد و با نام Rybelsus® به‌صورت قرص عرضه می‌شود. بنابراین اگر کسی از «قرص لیراگلوتاید» سخن بگوید، در واقع منظورش قرص سمی‌گلوتاید است، چون لیراگلوتاید به شکل قرص قابل جذب نیست.
نحوه تزریق لیراگلوتاید
تزریق لیراگلوتاید (Liraglutide) (چه با نام تجاری Saxenda® برای لاغری و چه Victoza® برای دیابت نوع ۲) باید با دقت و رعایت چند اصل انجام شود تا اثر دارو پایدار و عوارض گوارشی کمتر شود. در ادامه، راهنمای کامل تزریق لیراگلوتاید به زبان ساده و دقیق ارائه شده است.
نوع تزریق: زیرجلدی (Subcutaneous)
محل مناسب برای تزریق سه ناحیه اصلی برای تزریق ایمن لیراگلوتاید وجود دارد:
- بخش جلویی شکم (حدود ۵ سانتی‌متر دورتر از ناف)؛
- جلوی ران (ترجیحا قسمت بالایی و بیرونی ران)؛
- قسمت پشتی بازو (در صورت کمک گرفتن از دیگری).
نکته محل تزریق می‌بایست هر روز تغییر کند تا از سفتی و التهاب پوست جلوگیری شود.
🩺 مراحل دقیق تزریق لیراگلوتاید
۱. قلم (Pen) را از یخچال خارج کنید و اجازه دهید به دمای اتاق برسد (حدود ۱۵ دقیقه)
۲. پک قلم را باز کنید و سوزن یکبار مصرف جدید را ببندید؛
۳. هواگیری اولیه (در اولین استفاده):
دکمه را فشار دهید تا یک قطره کوچک از نوک سوزن خارج شود.
۴. دوز را تنظیم کنید بر اساس تجویز پزشک (معمولا از ۰٫۶ میلی گرم شروع، سپس طی چند هفته تا ۳ میلی گرم برای لاغری افزایش می‌یابد)؛
۵. پوست را با دو انگشت بگیرید، زاویه ۹۰ درجه بسوزن بدهید و دکمه تزریق را فشار دهید؛
۶. پس از تزریق، سوزن را ۵ تا ۶ ثانیه نگه دارید تا همه دارو وارد شود، سپس خارج کنید؛
۷. سوزن را درپوش کرده و دور بیندازید (هر بار سوزن تازه استفاده شود)؛
۸. قلم را در دمای ۲ تا ۸ درجه (یخچال) نگهداری کنید و از یخ‌زدگی محافظت نمایید.
🕰 زمان تزریق لیراگلوتاید
- هر روز در یک ساعت ثابت انجام دهید (صبح یا عصر مهم نیست)؛
- دارو به غذا وابسته نیست و می‌توان قبل یا بعد از غذا تزریق کرد؛
- اگر تزریق را فراموش کردید و کمتر از ۱۲ ساعت گذشته، فورا جبران کنید؛ در غیر اینصورت از آن نوبت صرف‌نظر کنید.
⚠️ هشدار و توصیه‌ها
- هرگز لیراگلوتاید را داخل ورید یا عضله تزریق نکنید.
- در شروع مصرف ممکن است احساس تهوع یا بی‌اشتهایی داشته باشید، معمولا با ادامه مصرف کاهش می‌یابد؛
- برای کاهش تهوع غذای کم چرب، حجم کمتر و وعده‌های متعدد بخورید؛
- در صورت استفراغ شدید یا درد ناگهانی شکم (به‌ویژه سمت چپ بالا)، به پزشک خود اطلاع دهید.
به‌صورت خلاصه
- لیراگلوتاید روزی یکبار، زیر پوست و با قلم‌های پیش‌پر شده تزریق می‌شود. زمان تزریق ثابت، محل متغیر و دوز به‌صورت تدریجی افزایش می‌یابد.
- در حال حاضر لیراگلوتاید فقط به شکل تزریقی موجود است، اما نسل خوراکی مشابه آن با نام سمی‌گلوتاید وارد بازار شده است.
جمع‌بندی: لیراگلوتاید به عنوان یک گزینه جامع
لیراگلوتاید یک داروی پیشرفته در مدیریت دیابت نوع دو است که رویکردی چند وجهی دارد. به‌طور خلاصه، لیراگلوتاید ابزاری قدرتمند برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع دو است که به دنبال یک راهکار جامع برای مدیریت بهتر بیماری، کاهش وزن و حفاظت از سلامت قلب خود هستند. این دارو باید همواره تحت نظارت دقیق پزشک متخصص تجویز و مصرف شود.
یک نظر
[…] اینکرتین هستند. هسته مشترک این دو دارو، ماده فعال لیراگلوتاید (Liraglutide) است. لیراگلوتاید متعلق به کلاس دارویی […]