هایپرانسولینمی و دیابت نوع 2
هایپرانسولینمی به معنای بالاتر بودن انسولین موجود در خون از میانگین نرمال آن است. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس پانکراس تولید و ترشح می‌کند و به گلوکز (یا همان قند موجود در خون) اجازه می‌دهد تا وارد سلول‌ها شده و به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرند. هایپرانسولینمی اغلب با مقاومت به انسولین مرتبط است، وضعیتی که در آن سلول‌های بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. در صورت وجود مقاومت به انسولین، بدن برای حفظ سطح قند خون طبیعی، انسولین بیشتری تولید می‌کند. با گذشت زمان ممکن است پانکراس نتواند انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت به انسولین تولید کند که می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 شود.
هایپرانسولینمی به خودی خود دیابت نیست، اما اغلب با موارد زیر همراه است:
مقاومت به انسولین این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سلول‌ها به خوبی به انسولین پاسخ نمی‌دهند؛
پیش دیابت این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی باشد، اما هنوز به اندازه‌ای بالا نیست که به عنوان دیابت نوع 2 تشخیص داده شود. بسیاری از افراد دارای تشخیص پیش دیابت به هایپرانسولینمی مبتلا هستند؛
دیابت نوع 2 در دیابت نوع 2 ممکن است پانکراس به مرور زمان نتواند انسولین کافی برای مدیریت قند خون تولید و ترشح کند؛
اضافه وزن و چاقی اضافه وزن، به‌ویژه چربی اضافی در ناحیه شکم، با مقاومت به انسولین و هایپرانسولینمی مرتبط است؛
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) این سندرم یک مشکل هورمونی شایع در بین زنان در سنین باروری است که اغلب با هایپرانسولینمی مرتبط است.
علائم هایپرانسولینمی
هایپرانسولینمی معمولا علائم مستقیمی ایجاد نمی‌کند. با این حال، شرایط مرتبط با آن، مانند مقاومت به انسولین و سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) می‌توانند علائم مشخصی داشته باشند. به‌عنوان مثال، سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند باعث بی‌نظمی قاعدگی، آکنه و رشد بیش از حد موهای بدن شود. مقاومت به انسولین و پیش دیابت معمولا علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند. آکانتوزیس نیگریکانس (نواحی تیره و مخملی پوست در چین خوردگی‌های بدن) می‌تواند نشانه مقاومت به انسولین باشد.
هایپرانسولینمی معمولا به خودی خود درمان نمی‌شود. درمان این بیماری بر مدیریت شرایط زمینه‌ای مانند مقاومت به انسولین، پره دیابت، سندرم تخمدان پلی کیستیک یا چاقی متمرکز است. راهکارهای سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم اغلب می‌توانند مقاومت به انسولین را بهبود بخشند و سطح انسولین را به حالت عادی برگردانند. برخی داروها نیز می‌توانند به بهبود مقاومت به انسولین یا کاهش تولید گلوکز از کبد کمک کنند.
مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین (Insulin Resistance) وضعیتی است که در آن سلول‌های بدن نسبت به انسولین (هورمونی که توسط پانکراس ترشح می‌شود و به تنظیم قند خون کمک می‌کند) پاسخ موثری نمی‌دهند. این امر باعث می‌شود بدن برای حفظ سطح قند خون طبیعی، انسولین بیشتری ترشح کند. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، ممکن است سطح قند خون بالا برود و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و سایر مشکلات متابولیک افزایش یابد.
علل مقاومت به انسولین
- چاقی، به‌ویژه چربی شکمی؛
- کم‌تحرکی و سبک زندگی کم تحرک؛
- رژیم غذایی پر از قند و کربوهیدرات‌های ساده؛
- عوامل ژنتیکی؛
- برخی بیماری‌ها مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک.
علائم و نشانه‌های مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین اغلب تا مدت‌ها بدون علامت است. ممکن است برخی افراد علائمی مانند افزایش وزن، خستگی، افزایش دور کمر، یا لکه‌های تیره روی پوست (به‌ویژه در نواحی چین‌دار بدن) را تجربه کنند. با این حال، اکثر افراد تا زمان بروز عوارض جدی متوجه این مشکل نمی‌شوند.
عوارض احتمالی مقاومت به انسولین
- دیابت نوع ۲؛
- بیماری‌های قلبی-عروقی؛
- کبد چرب غیرالکلی؛
- فشار خون بالا؛
- سندروم متابولیک.
پیشگیری و درمان مقاومت به انسولین
- کاهش وزن و مدیریت وزن سالم؛
- افزایش فعالیت فیزیکی؛
- اصلاح رژیم غذایی (کاهش مصرف قند و کربوهیدرات، افزایش مصرف سبزیجات و فیبر)؛
- کنترل استرس و خواب کافی؛
- در صورت نیاز، استفاده از داروهای توصیه‌شده توسط پزشک.
تشخیص زودهنگام و تغییر سبک زندگی می‌تواند از عوارض جدی مقاومت به انسولین جلوگیری کند. اگر فاکتورهای خطر را دارید، بهتر است با پزشک مشورت کنید و تست‌های لازم را انجام دهید.
بیماری های متابولیک چیست؟
بیماری‌های متابولیک به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که در آن فرآیندهای شیمیایی پایه‌ای (متابولیسم) بدن (به معنای تبدیل مواد خوراکی مصرفی به انرژی، ساخت و ساز و دفع مدفوع) دچار اختلال می‌شوند. این مشکلات می‌تواند ریشه ژنتیکی (ارثی) یا اکتسابی (در اثر سبک زندگی یا بیماری‌های دیگر) داشته باشد.
طبقه‌بندی بیماری‌های متابولیک
بیماری‌های متابولیک ارثی (Inborn Errors of Metabolism) به‌عنوان مثال، فنیل‌کتونوری (PKU)، گالاکتوزمی، گلیکوجنوزها
اختلالات متابولیک اکتسابی به‌عنوان مثال، دیابت نوع ۲ و سندرم متابولیک (وقوع همزمان چاقی شکمی، تری گلیسیرید بالا، قند خون بالا، فشارخون بالا و کلسترول نامطلوب).
دلایل و عوامل خطر بیماری‌های متابولیک
- عوامل ژنتیکی: جهش یا کمبود آنزیم‌های کلیدی؛
- چاقی و اضافه وزن؛
- رژیم غذایی پرکالری، پرقند و پرچرب؛
- کم‌تحرکی بدنی؛
- دیابت و مقاومت به انسولین؛
- عوامل هورمونی و اختلالات غدد درون‌ریز.
شایع‌ترین علائم بیماری‌های متابولیک
- خستگی مزمن و بی‌حالی؛
- افزایش ناگهانی وزن یا کاهش وزن غیرعادی؛
- تکرر ادرار و عطش زیاد (در دیابت)؛
- درد یا ناراحتی شکمی (در برخی اختلالات آنزیمی)؛
- لکه‌های تیره پوست (آکانتوز نیگریکانس)؛
- التهاب یا درد مفاصل (در بیماری‌های ذخیره لیپیدی).
روش‌های تشخیص بیماری‌های متابولیک
- آزمایش خون: قند، تری گلیسیرید، کلسترول، آنزیم‌های کبدی؛
- تست تحمل گلوکز یا HOMA-IR برای ارزیابی مقاومت به انسولین؛
- غربالگری ژنتیکی (در اختلالات ارثی)؛
- تصویربرداری (سونوگرافی کبد برای کبد چرب)؛
- ارزیابی بالینی و اندازه‌گیری شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر.
اصول درمان و کنترل بیماری‌های متابولیک
- تغییر سبک زندگی شامل رژیم غذایی متعادل (کاهش مصرف قندهای ساده و چربی اشباع)، فعالیت بدنی منظم (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی) و مدیریت استرس و خواب کافی.
- دارو درمانی شامل متفورمین و داروهای ضددیابت در دیابت نوع 2، فیبرات‌ها و استاتین‌ها برای کنترل چربی‌خون و آنزیم‌درمانی جایگزین در برخی بیماری‌های ارثی.
پیشگیری از بیماری‌های متابولیک
- حفظ وزن مناسب و نسبت دور کمر به قد سالم؛
- تغذیه سرشار از میوه، سبزی، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب؛
- فعالیت بدنی روزانه؛
- پرهیز از مصرف فست فودها و نوشیدنی‌های شیرین؛
- غربالگری به‌موقع در افراد با سابقه خانوادگی یا عوامل خطر.
تشخیص زودهنگام و کنترل دقیق فاکتورهای خطر می‌تواند از بروز عوارض جدی (از جمله بیماری‌های قلبی‌عروقی، نارسایی کبدی یا کلیوی و اختلالات عصبی) جلوگیری کند. در صورت مشاهده هرگونه علامت مشکوک یا قرار داشتن در گروه‌های پرخطر، حتما با پزشک مشورت نمایید.
