مقاومت به انسولین: علل، علائم و روش‌های درمانی
مقاومت به انسولین به چه معناست؟
مقاومت به انسولین زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های بدن به خوبی به هورمون انسولین پاسخ نمی‌دهند. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس تولید و ترشح می‌شود. کارکرد اصلی انسولین کمک به انتقال گلوکز (قند) از جریان خون به درون سلول به منظور تامین انرژی سلول‌هاست. وقتی سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند، گلوکز نمی‌تواند به راحتی وارد سلول‌ها شود و مقدار آن در جریان به تدریج افزایش می‌یابد. به این حالت هیپرگلیسمی (قند خون بالا) می‌گویند. در این وضعیت پانکراس با تولید انسولین بیشتر تلاش می‌کند بر مقاومت به انسولین غلبه کند. تا زمانی که پانکراس بتواند به اندازه کافی انسولین برای غلبه بر مقاومت به انسولین تولید و ترشح کند قند خون در محدوده سالم باقی می‌ماند. بااین حال، با گذشت زمان مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به پیش دیابت و دیابت نوع 2 شود.
چه کسانی دچار مقاومت به انسولین می‌شود؟
بر اساس شواهد موجود عوامل گوناگونی در بروز مقاومت به انسولین نقش دارند. برخی از شایع‌ترین عوامل عبارتند از:
اضافه وزن یا چاقی چاقی، به‌ویژه چربی شکمی، ارتباط قوی با مقاومت به انسولین دارد؛
عدم فعالیت فیزیکی کافی کمبود فعالیت بدنی می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود؛
رژیم غذایی پر کربوهیدرات و قند مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های شیرین و چربی‌های ناسالم می‌تواند مقاومت به انسولین را افزایش دهد؛
ژنتیک سابقه خانوادگی دیابت نوع 2 خطر مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد؛
برخی شرایط پزشکی برخی شرایط پزشکی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و سندرم متابولیک با مقاومت به انسولین مرتبط هستند؛
داروهای خاص برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند.
علائم مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین اغلب علائم مستقیمی ایجاد نمی‌کند، به‌ویژه در مراحل اولیه. بسیاری از افراد تا زمانی که دچار عوارض مرتبط با آن مانند پیش دیابت یا دیابت نوع 2 نشوند، از داشتن مقاومت به انسولین آگاه نمی‌شوند. با این حال، یکسری نشانه‌ها و علائم غیرمستقیم وجود دارد که ممکن است نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشد، از جمله
آکانتوز نیگریکانس این وضعیت پوستی باعث ایجاد لکه‌های تیره و مخملی در چین‌های بدن مانند پشت گردن، زیر بغل و کشاله ران می‌شود؛
برچسب‌های پوستی (Skin tags) این زائده‌های کوچک و گوشتی روی پوست اغلب در گردن، زیر بغل یا کشاله ران دیده می‌شوند؛
افزایش وزن غیرقابل توضیح یا مشکل در کاهش وزن؛
خستگی و احساس خستگی پس از غذا خوردن؛
مه مغزی یا مشکل در تمرکز؛
احساس گرسنگی مداوم، حتی پس از غذا خوردن؛
میل شدید به غذاهای شیرین.
مقاومت به انسولین چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در حال حاضر هیچ آزمایش مستقیمی برای تشخیص مقاومت به انسولین وجود ندارد که به‌طور معمول در بالین استفاده شود. با این حال، پزشک شما ممکن است از ترکیبی از عوامل برای ارزیابی خطر ابتلا به مقاومت به انسولین و تشخیص مقاومت به انسولین استفاده کند، از جمله:
سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی پزشک در مورد سابقه پزشکی، از جمله سابقه خانوادگی دیابت و عوامل خطر فردی برای مقاومت به انسولین سوال خواهد کرد. همچنین معاینه فیزیکی انجام می‌شود و مواردی مانند شاخص توده بدنی (BMI)، فشار خون و وجود آکانتوز نیگریکانس یا برچسب‌های پوستی را بررسی می‌شود؛
آزمایش خون قند خون ناشتا (FPG) این آزمایش سطح قند خون شما را پس از حداقل هشت ساعت ناشتا اندازه‌گیری می‌کند. سطح قند خون ناشتا بین 100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) نشان‌دهنده پیش دیابت است، که اغلب با مقاومت به انسولین مرتبط است. سطح 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر در دو آزمایش جداگانه نشان‌دهنده دیابت است؛
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) این آزمایش شامل اندازه‌گیری قند خون قبل و دو ساعت بعد از نوشیدن یک نوشیدنی شیرین است. سطح بالای قند خون می‌تواند نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشد؛
آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c) این آزمایش میانگین سطح قند خون را در دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد. سطح A1c بین 5.7% تا 6.4% نشان دهنده پیش دیابت و 6.5% یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است؛
پانل لیپید این آزمایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون را اندازه‌گیری می‌کند. سطوح بالای تری گلیسیرید و سطوح پایین کلسترول خوب (HDL) اغلب با مقاومت به انسولین مرتبط است؛
اندازه‌گیری انسولین ناشتا (به ندرت استفاده می‌شود) در برخی موارد ممکن است پزشک آزمایش انسولین ناشتا را برای اندازه‌گیری سطح انسولین خون در حالت ناشتا تجویز کند. سطوح بالای انسولین می‌تواند نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشد، زیرا پانکراس برای غلبه بر مقاومت، انسولین بیشتری تولید می‌کند. با این حال، این آزمایش به طور معمول در بالین استفاده نمی‌شود.
برای آشنایی بیشتر با انواع آزمایش‌های موجود برای بررسی قند خون بالا می‌توانید به مقاله «روش‌های نوین تشخیص دیابت: راهنمای کامل برای تشخیص دیابت نوع یک و دو» مراجعه کنید.
چگونه مقاومت به انسولین درمان می‌شود؟
درمان مقاومت به انسولین معمولا شامل تغییر سبک زندگی و در برخی موارد مصرف دارو می‌شود. هدف اصلی بهبود حساسیت به انسولین و پیشگیری از پیشرفت به دیابت نوع 2 و سایر مشکلات سلامتی است. در ادامه به بررسی روش‌های درمان مقاومت به انسولین پرداخته شده است.
تغییرات سبک زندگی
کاهش وزن اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، حتی کاهش وزن متوسط (به میزان 5% تا 7% وزن بدن) می‌تواند به طور قابل توجهی حساسیت به انسولین را بهبود بخشد؛
رژیم غذایی سالم رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین بدون چربی و چربی‌های سالم داشته باشید. مصرف غذاهای فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های شیرین و چربی‌های ناسالم را محدود کنید. برای افزایش اطلاعات غذایی خود پیرامون رژیم غذایی سالم برای افراد دارای تشخیص دیابت می‌توانید به مقاله «همه‌چیز در مورد تغذیه دیابتی» مراجعه کنید؛
فعالیت فیزیکی منظم حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی هوازی با شدت متوسط در هفته را هدف قرار دهید، مانند پیاده‌روی سریع، شنا یا دوچرخه‌سواری. تمرینات قدرتی را حداقل دو روز در هفته بگنجانید. برای اطلاعات بیشتر در مورد روش‌های کنترل قند خون می‌توانید به مقاله «روش‌های موثر تنظیم قند خون با تغذیه و ورزش» مراجعه کنید؛
خواب کافی خواب کافی (7-8 ساعت در شب) برای حساسیت به انسولین و سلامت کلی بدن مهم است؛
مدیریت استرس استرس مزمن می‌تواند به مقاومت به انسولین کمک کند. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن یا تنفس عمیق را تمرین کنید. شاید جالب باشد که بدانید دو عامل مصرف مواد خوراکی و استرس موجب افزایش قند خون می‌شود و در برخی موارد تاثیر استرس بر سطح قند خون بسیار قابل توجه است.
داروهای کاهش مقاومت به انسولین
در برخی موارد، تغییرات سبک زندگی ممکن است برای مدیریت مقاومت به انسولین کافی نباشد و نیاز باشد که فرد برخی داروها را مصرف کند. داروهای رایج مورد استفاده برای بهبود حساسیت به انسولین شامل موارد زیر است:
متفورمین این دارو معمولا اولین داروی تجویز شده برای دیابت نوع 2 و پیش دیابت است. این دارو با کاهش تولید گلوکز توسط کبد و بهبود حساسیت به انسولین عمل می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد متفورمین و کارکردها و عوارض آن می‌توانید به مقاله «متفورمین: کاربردها، عوارض و غیره» مراجعه کنید؛
پیوگلیتازون و روزیگلیتازون (تیازولیدیندیون‌ها) این داروها حساسیت به انسولین را در بافت‌های محیطی افزایش می‌دهند. با این حال، آنها عوارض جانبی بالقوه‌ای دارند و به طور معمول به اندازه متفورمین تجویز نمی‌شوند. برای آشنایی با انواع داروهای کاهنده قند خون می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)» مراجعه کنید.
عوارض مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به طیف وسیعی از عوارض سلامتی شود، از جمله:
پیش دیابت و دیابت نوع 2 مقاومت به انسولین عامل اصلی پیش دیابت و دیابت نوع 2 است؛
سندرم متابولیک این گروه از شرایط شامل فشار خون بالا، کلسترول خوب (HDL) پایین، تری‌گلیسیرید بالا، قند خون بالا و چربی شکمی اضافی می‌شود که خطر بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد؛
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) مقاومت به انسولین نقش مهمی در ایجاد NAFLD دارد، که تجمع چربی در کبد است؛
بیماری قلبی عروقی مقاومت به انسولین خطر بیماری قلبی، از جمله بیماری عروق کرونر و سکته مغزی را افزایش می‌دهد؛
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مقاومت به انسولین در بسیاری از زنان مبتلا به PCOS شایع است و می‌تواند به علائمی مانند نامنظمی قاعدگی، ناباروری و آکنه منجر شود؛
برخی سرطان‌ها تحقیقات نشان داده‌اند که مقاومت به انسولین ممکن است خطر برخی سرطان‌ها، از جمله سرطان کولورکتال، سینه و آندومتر را افزایش دهد؛
بیماری آلزایمر برخی تحقیقات نشان می‌دهد که مقاومت به انسولین ممکن است در ایجاد بیماری آلزایمر نقش داشته باشد، که گاهی اوقات به عنوان «دیابت نوع 3» از آن یاد می‌شود.
چگونه می‌توان از مقاومت به انسولین پیشگیری کرد؟
پیشگیری از مقاومت به انسولین اغلب شامل اتخاذ همان تغییرات سبک زندگی است که برای درمان آن توصیه می‌شود:
حفظ وزن سالم دستیابی و حفظ وزن سالم از طریق ترکیبی از رژیم غذایی سالم و ورزش منظم؛
رژیم غذایی متعادل داشته باشید روی مصرف غذاهای کامل و فرآوری نشده، میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی تمرکز کنید. مصرف نوشیدنی‌های شیرین، غذاهای فرآوری‌شده و چربی‌های ناسالم را محدود کنید؛
به طور منظم ورزش کنید حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی هوازی با شدت متوسط در هفته داشته باشید؛
خواب کافی داشته باشید 7 تا 8 ساعت خواب با کیفیت در شب را هدف قرار دهید؛
استرس را مدیریت کنید تکنیک‌های مدیریت استرس را اجرا کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نگران خطر مقاومت به انسولین هستید، یا اگر علائمی مانند آکانتوز نیگریکانس یا برچسب‌های پوستی دارید، یا اگر سابقه خانوادگی دیابت دارید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید. غربالگری و تشخیص زودهنگام می‌تواند به شما کمک کند تا اقداماتی را برای پیشگیری یا مدیریت مقاومت به انسولین و کاهش خطر عوارض آن انجام دهید.
نکات کلیدی در مورد مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین وضعیتی است که در آن سلول‌های بدن به خوبی به هورمون انسولین پاسخ نمی‌دهند. این وضعیت اغلب علائم مستقیمی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند منجر به پیش دیابت، دیابت نوع 2 و سایر مشکلات سلامتی شود؛
عوامل خطر مقاومت به انسولین شامل اضافه وزن یا چاقی، عدم فعالیت بدنی، رژیم غذایی ناسالم و سابقه خانوادگی دیابت می‌شود؛
تشخیص مقاومت به انسولین معمولا شامل ارزیابی عوامل خطر، آزمایش خون قند خون و سایر آزمایشات می‌شود؛
درمان مقاومت به انسولین شامل تغییر سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می‌شود. در برخی موارد، ممکن است دارو تجویز شود؛
پیشگیری از مقاومت به انسولین شامل حفظ وزن سالم، رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، خواب کافی و مدیریت استرس می‌شود.
چگونه مقاومت به انسولین را از بین ببریم؟
برای رفع مقاومت به انسولین نیاز است که تغییرات موثری در سبک زندگی خود ایجاد کنید. در ادامه چند راهکار کلیدی برای رفع مقاومت به انسولین مطرح شده است.
- تغذیه سالم و متعادل
کاهش مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده و قند مصرف زیاد قند و کربوهیدرات‌های فرآوری‌شده (مانند نان سفید، نوشیدنی‌های شیرین، شیرینی‌جات) باعث افزایش سریع قند خون و در نتیجه مقاومت به انسولین می‌شود. به جای آنها، از کربوهیدرات‌های پیچیده و غلات کامل مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، و کینوا استفاده کنید. برای آشنایی بهتر با اصول تغذیه سالم می‌توانید به مقاله «بهترین نان برای افراد دیابتی» مراجعه کنید؛
افزایش مصرف فیبر فیبر به تنظیم قند خون کمک می‌کند و می‌تواند حساسیت به انسولین را بهبود بخشد. میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل منابع عالی فیبر هستند؛
مصرف پروتئین کافی پروتئین در هر وعده غذایی به کمک می‌کند احساس سیری بیشتری داشته باشید و از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کند. منابع خوب پروتئین شامل گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، و لبنیات کم‌چرب هستند؛
چربی‌های سالم را در رژیم غذایی خود بگنجانید چربی‌های سالم مانند چربی‌های غیراشباع موجود در روغن زیتون، آووکادو، آجیل‌ها و دانه‌ها می‌توانند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کنند. از مصرف چربی‌های اشباع شده و ترانس که در غذاهای فرآوری شده و فست‌فودها یافت می‌شوند، اجتناب کنید؛
به وعده‌های غذایی منظم و متعادل پایبند باشید سعی کنید وعده‌های غذایی خود را در ساعات مشخص و به صورت منظم مصرف کنید. حذف وعده‌های غذایی و یا پرخوری در یک وعده می‌تواند به مقاومت به انسولین دامن بزند.
- ورزش منظم و کافی
فعالیت بدنی منظم ورزش، به‌ویژه ورزش‌های هوازی و مقاومتی، به طور قابل توجهی حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد. سعی کنید حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته داشته باشید؛
ترکیب ورزش‌های هوازی و مقاومتی ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی سریع، دویدن، شنا و دوچرخه‌سواری به بهبود سلامت قلب و عروق و کاهش وزن کمک می‌کنند. ورزش‌های مقاومتی مانند وزنه‌برداری و تمرینات با وزن بدن، توده عضلانی را افزایش می‌دهند که خود به بهبود متابولیسم گلوکز و حساسیت به انسولین کمک می‌کند؛
فعالیت در طول روز سعی کنید در طول روز فعال باشید. به‌عنوان مثال، به جای استفاده از آسانسور از پله‌ها استفاده کنید، پیاده‌روی کوتاه بعد از غذا داشته باشید و در طول روز به طور منظم از جای خود بلند شوید و حرکت کنید.
- مدیریت وزن
کاهش وزن اضافی اگر اضافه وزن یا چاقی دارید، کاهش حتی مقدار کمی وزن (به‌عنوان مثال، 5-10٪ از وزن بدن) می‌تواند تأثیر چشمگیری بر بهبود حساسیت به انسولین داشته باشد؛
حفظ وزن سالم پس از کاهش وزن، تلاش برای حفظ وزن سالم بسیار مهم است. رژیم غذایی سالم و ورزش منظم کلید حفظ وزن ایده‌آل و جلوگیری از بازگشت مقاومت به انسولین هستند.
- خواب کافی و با کیفیت
بهبود کیفیت خواب کمبود خواب یا خواب بی‌کیفیت می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود. سعی کنید هر شب 7-8 ساعت خواب با کیفیت داشته باشید؛
ایجاد روال منظم خواب سعی کنید در ساعات مشخص به خواب بروید و بیدار شوید، حتی در روزهای تعطیل. محیط خواب خود را تاریک، ساکت و خنک نگه دارید.
- مدیریت استرس
کاهش استرس استرس مزمن می‌تواند باعث افزایش هورمون‌های استرس مانند کورتیزول شود که به مقاومت به انسولین مرتبط است. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و گذراندن وقت در طبیعت می‌تواند کمک کننده باشد.
- ترک سیگار و عدم مصرف الکل
ترک سیگار سیگار کشیدن می‌تواند مقاومت به انسولین را بدتر کند. ترک سیگار یک گام مهم در بهبود سلامت کلی و حساسیت به انسولین است؛
عدم مصرف الکل مصرف الکل می‌تواند به مقاومت به انسولین منجر شود. اگر الکل مصرف می‌کنید، آن را در حد اعتدال نگه دارید یا از مصرف آن اجتناب کنید.
تغییرات سبک زندگی زمان می‌برد و نیاز به صبر و پشتکار دارد. با ایجاد تغییرات تدریجی و پایدار در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌توانید به طور موثری مقاومت به انسولین را بهبود بخشید و سلامت کلی خود را ارتقا دهید. همواره قبل از ایجاد تغییرات بزرگ در رژیم غذایی یا برنامه ورزشی خود، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
علائم پوستی مقاومت به انسولین
علائم پوستی مقاومت به انسولین می‌توانند نشانه‌های اولیه‌ای باشند که هشدار می‌دهند بدن به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهد. شناخت این علائم می‌تواند به تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر مقاومت به انسولین کمک کند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین علائم پوستی مرتبط با مقاومت به انسولین اشاره شده است:
- آکانتوزیس نیگریکانس (Acanthosis Nigricans)
شکل ظاهری این علامت به صورت لکه‌های تیره، مخملی و ضخیم‌شده روی پوست ظاهر می‌شود. این لکه‌ها معمولا در چین‌های پوستی مانند پشت گردن، زیر بغل، کشاله ران و گاهی اوقات روی دست‌ها و انگشتان دیده می‌شوند؛
رنگ رنگ این لکه‌ها می‌تواند از قهوه‌ای روشن تا تقریبا سیاه متغیر باشد؛
بافت پوست در این نواحی ممکن است زبر و مخملی به نظر برسد و گاهی اوقات بوی نامطبوعی داشته باشد؛
ارتباط با مقاومت به انسولین آکانتوزیس نیگریکانس یکی از قوی‌ترین نشانه‌های پوستی مقاومت به انسولین است. سطح بالای انسولین در خون می‌تواند باعث تحریک سلول‌های پوستی و افزایش تولید رنگدانه (ملانین) شود که منجر به تیرگی و ضخیم شدن پوست می‌شود.
- اسکین تگ‌ها (Skin Tags) یا منگوله‌های پوستی
شکل ظاهری این زائده‌های کوچک و گوشتی، نرم و به رنگ پوست یا کمی تیره‌تر هستند که معمولا به وسیله یک پایه نازک به پوست متصل می‌شوند؛
محل بروز اسکین تگ‌ها اغلب در نواحی چین‌دار پوست مانند گردن، زیر بغل، کشاله ران و زیر سینه ظاهر می‌شود؛
ارتباط با مقاومت به انسولین اگرچه دلیل دقیق ارتباط اسکین تگ‌ها با مقاومت به انسولین به طور کامل مشخص نیست، اما تصور می‌شود که سطح بالای انسولین و فاکتورهای رشد مرتبط با آن می‌توانند در رشد این زائده‌های پوستی نقش داشته باشند.
- زردی پوست (Xanthomas)
شکل ظاهری این علائم به صورت برجستگی‌های کوچک و زرد رنگ روی پوست ظاهر می‌شوند؛
محل بروز زردی پوست بیشتر در اطراف چشم‌ها، پلک‌ها، مفاصل و تاندون‌ها دیده می‌شود؛
ارتباط با مقاومت به انسولین زردی پوست می‌تواند نشان دهنده سطح بالای چربی خون (به‌ویژه تری گلیسیرید) باشد که اغلب با مقاومت به انسولین همراه است. مقاومت به انسولین می‌تواند باعث اختلال در متابولیسم چربی‌ها و افزایش سطح چربی خون شود.
- خارش پوست (Pruritus)
شکل ظاهری خارش پوست به خودی خود علامت ظاهری خاصی ندارد، اما می‌تواند باعث ایجاد خراشیدگی و تحریک پوست شود؛
ارتباط با مقاومت به انسولین سطح بالای قند خون ناشی از مقاومت به انسولین می‌تواند باعث خشکی پوست و افزایش حساسیت به خارش شود. همچنین، مشکلات گردش خون که ممکن است با مقاومت به انسولین همراه باشد، می‌تواند منجر به خارش پوست شود.
- عفونت‌های پوستی مکرر
شکل ظاهری عفونت‌های پوستی می‌توانند به شکل جوش، کورک، عفونت‌های قارچی (مانند کاندیدیازیس) و سایر التهابات پوستی ظاهر شوند؛
ارتباط با مقاومت به انسولین مقاومت به انسولین و سطح بالای قند خون می‌توانند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و فرد را مستعد ابتلا به عفونت‌های پوستی کنند.
نکات مهم
وجود این علائم پوستی به تنهایی لزوما به معنای ابتلا به مقاومت به انسولین نیست، اما می‌تواند زنگ هشداری برای بررسی بیشتر باشد؛
اگر هر یک از این علائم پوستی را تجربه می‌کنید، به‌ویژه اگر با علائم دیگر مقاومت به انسولین مانند خستگی، گرسنگی مداوم، افزایش وزن یا مشکلات بینایی همراه باشد، حتما به پزشک مراجعه کنید؛
تشخیص قطعی مقاومت به انسولین و بررسی علل و درمان آن نیازمند ارزیابی پزشکی و انجام آزمایش‌های لازم است.
به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و مدیریت مقاومت به انسولین می‌تواند از پیشرفت آن به دیابت نوع 2 و سایر مشکلات سلامتی جدی جلوگیری کند.
مقاومت به انسولین و لاغری
مقاومت به انسولین وضعیتی است که در آن سلول‌های بدن به اندازه کافی به هورمون انسولین واکنش نشان نمی‌دهند و در نتیجه قند خون بالا می‌ماند. این مسئله می‌تواند با افزایش وزن و دشواری در کاهش وزن همراه باشد. در ادامه به توضیح ارتباط این دو و راهکارهای کاربردی برای لاغری در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین پرداخته شده است.
- ارتباط مقاومت به انسولین با افزایش وزن
- انسولین هورمونی آنابولیک (ساختاری) است که ذخیره‌سازی چربی در بافت‌های چربی را تسهیل می‌کند؛
- در شرایط مقاومت به انسولین، سطح انسولین خون افزایش می‌یابد (هیپراینسولینمی) و انسولین بیشتر به معانی «ذخیره چربی» بیشتر از حالت طبیعی است؛
- افزایش انسولین خون مانع از شکسته شدن چربی‌های ذخیره‌شده (لیپولیز) و سوخت‌وساز آنها می‌شود؛
- فرآیندهای التهابی و اختلالات متابولیکی ناشی از مقاومت به انسولین می‌تواند میل به مصرف کربوهیدرات‌های ساده را افزایش دهد و چرخه «پرخوری–افزایش انسولین» را تشدید کند.
- اصول کاهش وزن در وجود مقاومت به انسولین
برای دستیابی به کاهش وزن پایدار و بهبود حساسیت به انسولین، باید هر دو جنبه تغذیه و سبک زندگی به‌صورت همزمان اصلاح شود:
2.1. تغذیه هدفمند
کاهش بار گلیسمیک جایگزین‌کردن کربوهیدرات‌های ساده (نان سفید، شیرینی، نوشابه) با کربوهیدرات‌های پیچیده (حبوبات، سبزیجات نشاسته‌ای کم، غلات کامل)؛
افزایش پروتئین مصرف منابع پروتئینی با کیفیت (ماهی، مرغ بدون پوست، تخم‌مرغ، لبنیات کم‌چرب، حبوبات) برای ایجاد سیری بیشتر و حفظ توده عضلانی؛
چربی‌های سالم مصرف بیشتر روغن زیتون، آووکادو، آجیل و دانه‌ها که التهاب را کاهش می‌دهند و در کنترل قند خون موثرند؛
وعده‌های کوچک و منظم ۴–۵ وعده سبک در روز به‌جای ۲–۳ وعده پرحجم، برای جلوگیری از نوسانات شدید قند خون.
2.2. فعالیت بدنی منظم
- ترکیبی از کاردیو (پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری، شنا) و تمرینات مقاومتی (وزنه، کش‌های ورزشی)؛
- حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته؛
- تمرینات مقاومتی به افزایش توده بدون چربی و بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند.
2.3. مدیریت وزن و ترکیب بدن
- پیگیری منظم وزن و اندازه‌گیری دور کمر برای ارزیابی کاهش چربی احشایی؛
- هدف‌گذاری کاهش وزن آهسته و پیوسته (۰.۵–۱ کیلوگرم در هفته) برای پایداری نتایج.
2.4. خواب کافی و کنترل استرس
- ۷–۹ ساعت خواب شبانه با کیفیت بالا؛ کم‌خوابی به افزایش مقاومت به انسولین کمک می‌کند؛
- تکنیک‌های آرام‌سازی (مدیتیشن، یوگا، تنفس عمقی) برای کاهش ترشح هورمون‌های استرس (کورتیزول).
2.5. یگیری پزشکی و دارویی
- در صورت نیاز زیر نظر پزشک از داروهای بهبود دهنده حساسیت به انسولین (مثل متفورمین) استفاده شود؛
- بررسی دوره‌ای قند خون ناشتا، HbA1c و چربی‌های خون.
مقاومت به انسولین و چاقی
مقاومت به انسولین وضعیتی است که در آن سلول‌های بدن (بویژه عضلات، کبد و بافت چربی) از پاسخ مناسب به هورمون انسولین ناتوان می‌شوند. انسولین وظیفه انتقال گلوکز خون به داخل سلول‌ها را بر عهده دارد. وقتی این فرآیند دچار اختلال شود، پانکراس برای جبران کم‌کاری سلول‌ها، انسولین بیشتری تولید می‌کند که به آن «هایپرانسولینمی» گفته می‌شود. چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز مقاومت به انسولین است.
چگونگی تأثیر چاقی بر مقاومت به انسولین
تجمع چربی احشایی (شکم) چربی اطراف اندام‌های درونی با ترشح سیتوکین‌های التهابی (TNF-α، IL‑6) و اسیدهای چرب آزاد، باعث کاهش تعداد و کارایی گیرنده‌های انسولین می‌شود؛
افزایش لیپولیز با بزرگ شدن سلول‌های چربی، تجزیه چربی (لیپولیز) افزایش یافته و اسیدهای چرب آزاد به کبد و عضلات می‌روند؛ این امر پیام‌رسان‌های داخل‌سلولی انسولین را مختل می‌کند؛
اختلال در آدیپوکین‌ها با چاقی، سطوح لپتین، آدیپونکتین و سایر هورمون‌های تنظیم‌کننده گرسنگی و سوخت‌وساز به‌هم می‌ریزد و بر پاسخ به انسولین اثر منفی می‌گذارد.
عوارض چاقی و مقاومت به انسولین
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2؛
- بروز یا تشدید سندرم متابولیک (فشارخون بالا، سطح کلسترول نامساعد، تری گلیسیرید بالا)؛
- افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی
- اختلالات کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)؛
- التهاب مزمن که خود عامل تشدیدکننده مقاومت به انسولین است.
راهکارهای پیشگیری و مدیریت مقاومت به انسولین
الف) تغییرات سبک زندگی
- کاهش وزن حتی 5 تا 10% کاهش وزن می‌تواند حساسیت به انسولین را بهبود بخشد؛
- رژیم غذایی متعادل شامل تأکید بر میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و پروتئین‌های کم‌چربو محدود کردن قندهای ساده و چربی‌های اشباع؛
- ورزش منظم تمرینات هوازی (پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری) و تمرینات مقاومتی (وزنه‌برداری) روزی 30 تا 60 دقیقه؛
- بهبود کیفیت خواب و مدیریت استرس کاهش کورتیزول و تعادل هورمونی.
ب) مداخلات دارویی
- متفورمین بهترین داروی خط اول برای بهبود حساسیت به انسولین. برای اطلاعات بیشتر در مورد متفورمین و کارکردها و عوارض آن می‌توانید به مقاله «متفورمین: کاربردها، عوارض و غیره» مراجعه کنید؛
- آگونیست‌های GLP-1 یا (SGLT2 inhibitors) در موارد خاص و با دستور پزشک. برای آشنایی با این گروه از داروها می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)» مراجعه کنید.
پ) جراحی چاقی برای افراد با شاخص توده بدن (BMI) بالای 35–40 و مقاومت شدید به انسولین که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند
چاقی و مقاومت به انسولین دو پدیده مرتبط و تقویت‌کننده یکدیگرند. مدیریت مناسب وزن و سبک زندگی سالم می‌تواند چرخه معیوب را بشکند، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
3 نظر
[…] و کلسترول خوب پایین (HDL) نیز دارید. هر دوی این شرایط با مقاومت به انسولین مرتبط هستند. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتا […]
[…] اصلی بین سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و دیابت مقاومت به انسولین است. انسولین هورمونی است که پانکراس برای کمک به […]
[…] انرژی مورد استفاده قرار گیرند. هایپرانسولینمی اغلب با مقاومت به انسولین مرتبط است، وضعیتی که در آن سلول‌های بدن به درستی به […]