قوی‌ترین پایین آورنده قند خون
کنترل قند خون، به‌ویژه در افراد دارای تشخیص دیابت یا در معرض خطر ابتلا به آن (وضعیت معروف به پیش دیابت)، برای حفظ سلامتی کلی بدن ضروری است، چراکه عدم درمان قند خون بالا (هیپرگلیسمی) می‌تواند منجر به عوارض مهمی شود، از جمله بیماری‌های قلبی، آسیب عصبی (نوروپاتی)، مشکلات کلیوی (نفروپاتی) و مشکلات بینایی (رتینوپاتی) شود. در حالی که هیچ «معجزه» واقعی برای کاهش قند خون وجود ندارد، ترکیبی از روش‌های مختلف می‌تواند به‌صورت موثری قند خون را کنترل و آن را در محدوده سالم نگه دارد. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی قوی‌ترین و موثرترین راهکارهای پایین آوردن قند خون پرداخته شده است.
تغییرات اساسی در سبک زندگی: بنیان قوی‌ترین رویکرد
تغییرات در سبک زندگی اغلب اولین و قوی‌ترین قدم برای مدیریت قند خون به شمار می‌رود. این تغییرات نه تنها به کاهش قند خون کمک می‌کنند، بلکه فواید گسترده‌تری برای سلامتی کلی بدن دارند، از جمله
- رژیم غذایی سالم و متعادل آنچه می‌خورید، تاثیر مستقیمی بر قند خون شما دارد برای آشنایی با تغذیه مناسب دیابتی و همچنین مواد خوراکی با قند پایین می‌توانید به مقالات «راهنمای جامع رژیم غذایی دیابت: نکات و توصیه‌ها» و «بهترین شیرین کننده برای افراد دیابتی» مراجعه کنید؛
- انتخاب هوشمندانه کربوهیدرات‌ها بجای کربوهیدرات‌های ساده و تصفیه شده (مانند قند، نوشیدنی‌های شیرین، نان سفید و برنج سفید)، بر کربوهیدرات‌های پیچیده و غنی از فیبر تمرکز کنید. این موضوع شامل غلات کامل (مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و جو دوسر)، میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات می‌شود. کربوهیدرات‌های پیچیده به آرامی هضم می‌شوند و از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کنند؛
- افزایش مصرف فیبر فیبر موجود در میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به کند کردن جذب قند در جریان خون کمک می‌کند و سطح قند خون را تثبیت می‌نماید. هدف، مصرف حداقل 25 تا 30 گرم فیبر در روز است؛
- پروتئین و چربی‌های سالم گنجاندن منابع پروتئینی بدون چربی (مانند مرغ، ماهی، حبوبات و توفو) و چربی‌های سالم (مانند آووکادو، آجیل، دانه‌ها و روغن زیتون) در وعده‌های غذایی می‌تواند به احساس سیری بیشتر و تعادل قند خون کمک کند؛
- کنترل حجم وعده‌ها حتی غذاهای سالم نیز می‌توانند در صورت مصرف بیش از حد، باعث افزایش قند خون شوند. به حجم وعده‌های غذایی خود توجه کنید و از پرخوری اجتناب نمایید؛
- محدود کردن قند و شیرینی مصرف قندهای افزوده، نوشیدنی‌های شیرین (مانند نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی) و شیرینی‌جات را به حداقل برسانید، زیرا این مواد به سرعت قند خون را افزایش می‌دهند. برای آشنایی با انواع قندها و همچنین شیرین کننده‌های مصنوعی می‌توانید به مقاله «همه‌چیز در مورد قندها (از فروکتوز تا شکر سفید و شکر قهوه‌ای)» مراجعه کنید؛
- فعالیت بدنی منظم ورزش منظم یکی از قوی‌ترین ابزارها برای کاهش قند خون و بهبود حساسیت به انسولین است؛
- ورزش‌های هوازی ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی سریع، شنا، دویدن، دوچرخه‌سواری یا رقص به طور موثری قند خون را کاهش می‌دهند. هدف انجام حداقل 150 دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط در هفته است؛
- ورزش‌های مقاومتی تمرینات قدرتی مانند وزنه برداری یا استفاده از کش‌های مقاومتی، توده عضلانی را افزایش می‌دهند. عضلات بیشتر به معنی استفاده موثرتر از گلوکز و در نتیجه کاهش قند خون است. حداقل دو بار در هفته تمرینات مقاومتی را انجام دهید؛
- ترکیب ورزش‌های هوازی و مقاومتی ترکیب هر دو نوع ورزش هوازی و مقاومتی می‌تواند بهترین نتیجه را برای کنترل قند خون به ارمغان می‌آورد؛
- فعالیت روزانه سعی کنید در طول روز فعال باشید. حتی فعالیت‌های ساده‌ای مانند پیاده‌روی کوتاه بعد از غذا، بالا رفتن از پله‌ها به جای استفاده از آسانسور و انجام کارهای خانه می‌توانند تاثیر مثبتی بر قند خون داشته باشند؛
- کاهش وزن (در صورت اضافه وزن یا چاقی) اگر اضافه وزن دارید، حتی کاهش اندک وزن (حدود 5 تا 10 درصد از وزن بدن) می‌تواند تاثیر چشمگیری بر بهبود حساسیت به انسولین و کاهش قند خون داشته باشد.
2. داروها: قدرتمند اما نیازمند تجویز و نظارت پزشکی
برای بسیاری از افراد، به‌ویژه افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2، دارو درمانی بخش مهمی از مدیریت قند خون است. انواع مختلفی از داروهای دیابت وجود دارند که هر کدام به روش‌های متفاوتی عمل می‌کنند. پیش از پرداختن به این موضوع توجه داشته باشید که مصرف هرگونه داروی دیابت باید تحت نظر پزشک باشد.
- متفورمین متفورمین (Metformin) داروی خط اول در درمان دیابت نوع ۲ است که بیش از ۶۰ سال است به‌صورت گسترده استفاده می‌شود. این دارو نه تنها سطح قند خون را کاهش می‌دهد، بلکه خطر عوارض قلبی-عروقی را نیز کاهش می‌دهد می‌کند. در بازار ایران متفورمین با نام‌های تجاری مختلفی در دسترس است. متفورمین یکی از پرکاربردترین داروها برای درمان قند خون بالا ناشی از دیابت نوع دو است. (منبع)؛
- سولفونیل اوره‌ها و گلینیدها (مانندگلی‌بن‌گلامید و گلی‌کلازید) این داروها پانکراس را تحریک می‌کنند تا انسولین بیشتری تولید کند. مهم‌ترین داروهای کاهش دهنده این گروه عبارتند از گلی بن کلامید (Glibenclamide)و گلیمپیرید(Glimepiride). این دو داروی برای کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می‌گیرند این داروها می‌بایست 20 تا 30 دقیقه پیش از هر وعده غذایی طبق توصیه پزشک مصرف شوند؛
- تیازولیدیندیون‌ها (TZDs) این داروها حساسیت به انسولین را در بافت‌های بدن افزایش می‌دهند؛
- مهارکننده‌های SGLT2 این داروها باعث می‌شوند کلیه‌ها گلوکز بیشتری را از طریق ادرار دفع کنند. مهم‌ترین داروهای این گروه عبارتند از امپاگلیفلوزین (Empagliflozin) و داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin).؛
- مهارکننده‌های DPP-4 این داروها به افزایش سطح انسولین و کاهش ترشح گلوکاگون (هورمونی که عملکرد آن برعکس انسولین است و قند خون را افزایش می‌دهد) کمک می‌کنند؛
- مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز جذب کربوهیدرات‌ها را در روده کوچک کند می‌کنند و از افزایش ناگهانی قند خون بعد از غذا جلوگیری می‌نماید؛
- آگونیست‌های گیرنده GLP-1 این داروها ترشح انسولین را افزایش می‌دهند، اشتها را کاهش می‌دهند و به کاهش وزن نیز کمک می‌کنند؛
- انسولین برای دیابت نوع 1 و گاهی اوقات برای دیابت نوع 2 پیشرفته که داروهای خوراکی کافی نیستند، استفاده می‌شود. انسولین به‌صورت تزریقی مصرف می‌شود و انواع مختلفی از انسولین با سرعت اثر متفاوت وجود دارد. برای آشنایی با انواع مختلف انسولین و کارکردهای آنها می‌توانید به مقاله «انواع انسولین» مراجعه کنید.
پزشک با توجه به شرایط فرد، نوع دیابت، سطح قند خون و سایر عوامل بهترین دارو یا ترکیبی از داروها را تجویز خواهد کرد.
درمان‌های طبیعی و مکمل‌ها: احتیاط و مشورت با پزشک
برخی درمان‌های طبیعی و مکمل‌ها نیز ممکن است در کاهش قند خون موثر باشند، اما اهمیت دارد که قبل از استفاده از هرگونه مکمل یا درمان طبیعی، با پزشک خود مشورت کنید. بسیاری از این درمان‌ها به اندازه داروها قوی و موثر نیستند و ممکن است با داروهای دیابت تداخل داشته باشند.
- دارچین مطالعات نشان داده‌اند که دارچین می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش قند خون کمک کند؛
- شنبلیله شنبلیله حاوی فیبر و ترکیباتی است که ممکن است به کند کردن جذب قند و کاهش قند خون کمک کند؛
- زنجبیل زنجبیل ممکن است به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش قند خون ناشتا کمک کند؛
- سرکه سیب برخی تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف سرکه سیب قبل از غذا ممکن است به کاهش افزایش قند خون بعد از غذا کمک کند؛
- کروم کروم یک ماده معدنی است که نقش مهمی در متابولیسم گلوکز دارد و ممکن است به بهبود کنترل قند خون کمک کند؛
- منیزیم کمبود منیزیم با مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 مرتبط است. مصرف مکمل منیزیم ممکن است به بهبود قند خون کمک کند.
تأکید می‌شود که تحقیقات در مورد اثربخشی بسیاری از این درمان‌های طبیعی هنوز در حال انجام است و نباید به عنوان جایگزینی برای درمان‌های پزشکی استاندارد در نظر گرفته شوند.
کاهش سریع قند خون در مواقع اضطراری
در مواقعی که قند خون به طور ناگهانی بسیار بالا می‌رود (هیپرگلیسمی) لازم است اقداماتی برای کاهش سریع آن انجام شود. توجه داشته باشید که این اقدامات جایگزین مراقبت‌های پزشکی اورژانسی نیستند و در صورت بروز علائم شدید هیپرگلیسمی، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
نوشیدن آب کم آبی بدن می‌تواند قند خون را افزایش دهد. نوشیدن آب کافی به کلیه‌ها کمک می‌کند تا گلوکز اضافی را از طریق ادرار دفع کنند و قند خون را کاهش دهند؛
ورزش سبک انجام یک پیاده‌روی کوتاه یا ورزش سبک (مانند 10-15 دقیقه پیاده‌روی) می‌تواند به سرعت قند خون را کاهش دهد، زیرا عضلات از گلوکز برای انرژی استفاده می‌کنند؛
انسولین سریع‌الاثر (در صورت تجویز پزشک) اگر از انسولین استفاده می‌کنید، تزریق دوز مناسب انسولین سریع‌الاثر طبق دستور پزشک، موثرترین راه برای کاهش سریع قند خون است؛
مراجعه به پزشک اگر قند خون شما همچنان بسیار بالا باقی می‌ماند یا علائم هیپرگلیسمی (مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار، تاری دید، خستگی شدید، تهوع و استفراغ) دارید، فورا به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
قند خون نرمال
محدوده قند خون نرمال برای افراد غیر دیابتی به شرح زیر است:
- قند خون ناشتا کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر ؛
- قند خون دو ساعت بعد از غذا کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛
- A1c (هموگلوبین گلیکوزیله) کمتر از 5.7%.
برای افراد دارای تشخیص دیابت محدوده هدف قند خون ممکن است متفاوت باشد و باید توسط پزشک تعیین شود. به طور کلی، هدف برای افراد دیابتی معمولا کمی بالاتر از محدوده نرمال برای افراد غیر دیابتی است.
قند خون نرمال در سن 50 سالگی و 40 سالگی
به طور کلی با افزایش سن محدوده قند خون نرمال تغییر قابل توجهی نمی‌کند. محدوده نرمال قند خون ناشتا و بعد از غذا برای افراد 40 و 50 ساله و سایر سنین بالغ مشابه است:
- قند خون نرمال در سن 40 و 50 سالگی (ناشتا) کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛
- قند خون نرمال در سن 40 و 50 سالگی (دو ساعت بعد از غذا) کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر.
با این حال، مهم است که به خاطر داشته باشید که عوامل فردی مانند سایر شرایط پزشکی، داروها و سبک زندگی می‌توانند بر محدوده قند خون سالم برای هر فرد تأثیر بگذارند. همیشه بهتر است با پزشک خود در مورد محدوده هدف قند خون مناسب برای شرایط خاص خود صحبت کنید.
قند خون خطرناک چند است؟
سطح قند خون خطرناک به طور کلی به‌صورت زیر تعریف می‌شود:
هیپرگلیسمی شدید (قند خون بسیار بالا) بیشتر از 300 میلی‌گرم در دسی‌لیتر این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و منجر به عوارض جدی مانند کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا سندرم هیپراسمولار هیپرگلیسمیک (HHS) شود که هر دو شرایط اورژانسی پزشکی هستند؛
هیپوگلیسمی شدید (قند خون بسیار پایین) کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر. هیپوگلیسمی شدید نیز می‌تواند خطرناک باشد و منجر به از دست دادن هوشیاری، تشنج و حتی آسیب مغزی شود.
در هر دو حالت هیپرگلیسمی و هیپوگلیسمی شدید، فوراً باید به پزشک مراجعه شود.
علائم قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
علائم قند خون بالا می‌تواند به تدریج ظاهر شود و ممکن است در ابتدا خفیف باشد. علائم شایع عبارتند از:
- تشنگی بیش از حد؛
- تکرر ادرار، به خصوص در شب؛
- خستگی و ضعف؛
- تاری دید؛
- خشکی پوست؛
- عفونت‌های مکرر؛
- بهبودی کند زخم‌ها.
در صورت تجربه هر یک از این علائم، به خصوص اگر چندین علامت را با هم دارید، مهم است که قند خون خود را بررسی کنید و در صورت نیاز به پزشک مراجعه کنید.
نتیجه‌گیری: رویکرد جامع و شخصی‌سازی شده برای کاهش قند خون
قوی‌ترین راه برای پایین آوردن قند خون یک رویکرد جامع و شخصی‌سازی شده است که ترکیبی از تغییرات سبک زندگی سالم، دارو درمانی (در صورت نیاز) و نظارت دقیق پزشکی را شامل می‌شود. هیچ «معجزه» یا راه حل جادویی وجود ندارد، اما با تعهد به یک سبک زندگی سالم و همکاری نزدیک با پزشک خود می‌توانید به طور موثر قند خون خود را کنترل کرده و از عوارض جدی دیابت پیشگیری نمایید.
