آزمایش قند خون و کنترل دیابت
آزمایش قندخون که با نام پایش قند خون نیز شناخته می‌شود یکی از ضروری‌ترین اقدامات برای کنترل انواع مختلف دیابت است، از جمله دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و دیابت بارداری. اهمیت زیاد آن نیز به این دلیل است که به علت مختل شدن مکانیسم طبیعی کنترل قند خون توسط هورمون انسولین در افراد دارای تشخیص دیابت، احتمال افزایش شدید قند خون (هیپرگلیسمی) و افت شدید آن (هیپوگلیسمی) بسیار بالاست.
از منظر پزشکی، بالا بودن قند خون برای مدت طولانی می‌تواند منجر به آسیب‌ها و عوارض مختلفی شود، از جمله به سیستم عصبی (نوروپاتی)، رگ‌ها و ارگان‌های بدن، به‌ویژه کلیه‌ها (نفروپاتی) و چشم (رتینوپاتی)، آسیب به پاها (معروف به پای دیابتی). البته قندخون بالا بسته به نوع دیابت می‌تواند عوارض دیگری نیز داشته باشد. به‌عنوان مثال، در افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک احتمال بروز عارضه کتواسیدوز دیابتی به میزان قابل توجهی بالاست.
در افراد دارای تشخیص دیابت نوع دو نیز قندخون بالا منجر به افزایش ریسک بروز عارضه سندرم غيرکتئوزی هيپراسمولار هيپرگليسمی می‌شود. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی قند خون، علل افزایش و کاهش آن و همچنین آزمایش‌های در دسترس برای سنجش قند خون پرداخته شده است.
علت بالا رفتن قند خون چیست؟
به‌طورکلی دو عامل مصرف مواد خوراکی و استرس موجب افزایش قند خون می‌شود و در مقابل متابولیسم پایه، تحرک فیزیکی (ورزش) و دارو موجب کاهش قند خون می‌شود. در ادامه به بررسی سازوکار مدیریت قند خون توسط بدن پرداخته شده است. سلول‌های بدن انسان برای فعالیت نیازمند انرژی هستند و بخش اعظم این انرژی توسط گلوکز (قند) دریافتی از مواد خوراکی (به‌ویژه کربوهیدارت‌ها) تامین می‌شود، اما سلول‌ها قادر به دریافت مستقیم گلوکز از جریان خون نیستند و نیازمند یک حامل یا تسهیل‌گر هستند: این حامل هورمون انسولین است که توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس ترشح می‌شود. مکانیسم عمل آن نیز به اینصورت است که پس از هربار مصرف غذا سطح قندخون افزایش می‌یابد. پس از آن حدود دو-سوم گلوکز جذب شده به‌صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و به تدریج در فاصله بین مصرف دو وعده غذایی به صورت گلوکز وارد جریان خون می‌شود. یک‌سوم باقیمانده نیز با استفاده از انسولین موجود در جریان خون وارد سلول شده و به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مکانیسم تاثیر انسولین نیز به اینصورت است که انسولین پس از ورود به جریان خون روی گیرنده‌های انسولینی سلول‌ها قرار می‌گیرد و به سلول پیغام می‌دهد تا گلوکز را از جریان خون دریافت کند. بنابراین، انسولین حکم کلیدی را دارد که به گلوکز اجازه می‌دهد وارد سلول شده و به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، در صورتی‌که گلوکز دریافتی از هر وعده مصرفی بیش از نیاز بدن باشد، انسولین کمک می‌کند تا بخشی از آن به‌صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و در زمان نیاز به انرژی وارد جریان خون شود. بنابراین مهم‌ترین نقش انسولین این است که از طریق تسهیل ورود گلوکز به درون سلول‌ها مانع از افزایش زیاد قندخون (هیپرگلیسمی) شود و در زمان گرسنگی از طریق تجزیه گلیکوژن مانع افت شدید آن (هیپوگلیسمی) شود. بسته به نوع دیابت، زمانی‌که فرد دارای تشخیص دیابت باشد بدن او یا اصلا قادر به تولید انسولین نیست (دیابت نوع یک یا دیابت وابسته به انسولین) یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا اینکه گیرنده‌های انسولین سلول‌ها مختلف می‌شود (دیابت نوع دو یا دیابت غیروابسته به انسولین). به همین دلیل این افراد برای تنظیم قندخون خود وابسته به دریافت انسولین خارجی هستند. تنظیم منظم قندخون نیز مهم‌ترین عامل در پیشگیری از عوارض مزمن دیابت همچون مشکلات چشمی (رتینوپاتی)، کلیوی (نفروپاتی)، عصبی (نوروپاتی)، پای دیابتی و بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشد.
چه عواملی سبب افزایش غیرمعمول قندخون می‌شوند؟
عوامل مختلفی می‌تواند موجب افزایش غیرمعمول قند خون شود که ممکن است در برخی مواقع غیرمنتظره یا غیرعادی به نظر برسد. در ادامه به مهم‌ترین عواملی که می‌توانند سبب افزایش غیرمعمول قند خون شوند پرداخته شود.
- تغییر در داروهای مصرفی گاهی اوقات تغییر در دوز یا نوع دارو، به‌ویژه داروهای مربوط به کنترل قند خون، می‌تواند باعث اختلال در کنترل قند خون شود؛
- استرس (موقت یا مزمن) استرس فیزیکی یا روانی می‌تواند سبب ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول شود که می‌تواند قند خون را افزایش دهد؛
- بیماری‌ها و عفونت بیماری‌های حاد یا عفونت‌ها می‌توانند سیستم ایمنی را فعال کنند که در نتیجه باعث افزایش ترشح هورمون‌های استرس و بالا رفتن قند خون شوند؛
- اختلالات خواب یا کمبود خواب خواب ناکافی یا بی‌کیفیت می‌تواند بر متابولیسم و سطح هورمون‌ها تاثیر گذاشته و سبب افزایش قند خون شود؛
- عدم مصرف و یا تغییر در برنامه غذایی مصرف ناگهانی مواد خوراکی پرکربوهیدرات یا تغییرات در برنامه غذایی بدون هماهنگی با نیازهای دارویی می‌تواند سطح قند خون را تحت تأثیر قرار دهد.
- تغییرات هورمونی دوره‌های تغییرات هورمونی مانند دوران بلوغ، بارداری یا یائسگی می‌تواند سطح گلوکز خون را به طور غیرمنتظره‌ای تغییر دهد؛
- مصرف الکل مصرف الکل (به تنهایی یا همراه با غذاهای پرکربوهیدرات) می‌تواند به افزایش قند خون بیانجامد؛
- ریسک‌های فصلی یا محیطی تغییرات در دما و شرایط جوی می‌تواند بر واکنش بدن به انسولین و در نتیجه بر سطح قند خون تأثیر بگذارد.
آزمایش قندخون چیست؟
آزمایش قندخون فرآیندی است که برای سنجش غلظت گلوکز (یا همان قند خون) استفاده می‌شود. این آزمایش را می‌توان در منزل با استفاده از گلوکومتر (دستگاه سنجش قند خون) انجام داد. برای انجام آزمایش قندخون فرد در ابتدا با استفاده از سوزن باریکی که لانست نامیده می‌شود یک قطره خون از انگشت خود می‌گیرد و آن را روی کیت مخصوص دستگاه گلوکومتر قرار می‌دهد. سپس کیت را داخل دستگاه قرار داده و قندخون خود را مشاهده می‌کند. البته در بیشتر موارد، به‌ویژه برای تشخیص دیابت و یا در مورد افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2، آزمایش باید حتما در آزمایشگاه انجام شود.
افراد دارای تشخیص دیابت باید توجه داشته باشند که برای جلوگیری از بروز خطا در حین فرایند آزمایش قندخون، می‌بایست پیش از سوراخ کردن انگشت با لانست دست‌ها را با آب و صابون شست‌وشو داد. شست‌شو همچنین موجب تسهیل ورود خون از نوک انگشتان می‌شود.
انواع آزمایش قند خون
آزمایش قند خون یا گلوکز خون، یک آزمایش پزشکی است که برای اندازه‌گیری سطح گلوکز (قند) در خون انجام می‌شود. این آزمایش به تشخیص و مدیریت بیماری‌هایی مانند دیابت کمک می‌کند. در ادامه انواع مختلف آزمایش قند خون بررسی شده است.
- آزمایش قند خون ناشتا (Fasting Blood Sugar) این آزمایش پس از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن انجام می‌شود و سطح گلوکز خون را در حالت ناشتا اندازه‌گیری می‌کند. در این آزمایش در صورتی‌کهقند خون ناشتا بالاتر از ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد در وضعیت «پیش دیابت» قرار دارد و در صورتی که بالاتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد دارای تشخیص دیابت است؛
- آزمایش قند خون تصادفی (Random Blood Sugar) این آزمایش در هر زمانی از روز و بدون توجه به زمان آخرین وعده غذایی انجام می‌شود. RBS یا همان آزمایش قند خون تصادفی خارج از برنامه‌ی آزمایش معمول انجام می‌شود و در بیشتر موارد به منظور تایید تشخیص دیابت انجام می‌شود. در صورتی‌که میزان قند خون بالاتر از mg/dl ۲۰۰ باشد فرد دارای تشخیص دیابت است؛
- آزمایش تحمل گلوکز (Oral Glucose Tolerance Test – OGTT) این آزمایش شامل مصرف یک محلول گلوکز و اندازه‌گیری سطح قند خون در فواصل زمانی مشخص پس از مصرف است. به اینصورت که در ابتدا فرد به صورت ناشتا آزمایش قند خون می‌دهد. در ادامه نوشیدنی حاویگلوکز می‌نوشد و یک و دو ساعت بعد مجدد آزمایش انجام می‌دهد. در مورد تشخیص دیابت نوع 2 تفسیر این آزمایش به اینصورت است که اگر دو ساعت پس از نوشیدن محلول گلوکز کمتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، قند خون فرد نرمال است. در صورتی که بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی گرم در دسی لیتر باشد فرد دچار «پیش دیابت یا اختلال تحمل گلوکز» است. در نهایت، در صورتی که قند خون بالاتر از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد دارای تشخیص دیابت است؛
- آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c) یا قند 3 ماهه این آزمایش میانگین سطح قند خون را در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته نشان می‌دهد و برای ارزیابی کنترل بلندمدت قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت استفاده می‌شود. آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c) یکی از آزمایش‌های مهم سنجش قند خون است که عمدتا برای بررسی تاثیرات درمان‌های ارائه شده و تغییرات در سبک زندگی بر قند خون به‌کار گرفته می‌شود. این آزمایش میزان گلوکز متصل به هموگلوبین را اندازه‌گیری می‌کند. مکانیسم آن نیز به اینصورت که هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که مسئول حمل اکسیژن می‌باشد و زمانی که قند خون بالا می‌رود، گلوکز به هموگلوبین در گلبول‌های قرمز متصل می‌شود. وقتی این اتصال رخ می‌دهد، قند می‌تواند تا زمانی که گلبول زنده است به هموگلوبین چسبیده باقیبماند (حدود 120 روز). بنابراین، اندازه‌گیری HbA1c به پزشک امکان می‌دهد تا به‌صورت میانگین سطح گلوکز خون را در طی 120 روز گذشته بررسی نماید. تفسیر نتایج آزمایش قند خون 3 ماهه نیز به اینصورت است:
A1C نرمال کمتر از 5.7%؛
پیش‌دیابت 5.7% تا 6.4%؛ و
دیابت 6.5% یا بیشتر.
توجه داشته باشید که این نتایج باید همراه با دیگر شاخص‌ها و علائم بالینی توسط پزشک تفسیر شود. همچنین، آزمایش HbA1c نیاز به آمادگی خاصی ندارد و می‌تواند در هر زمانی از روز انجام شود (نیازی به ناشتا بودن نیست). نمونه خون از فرد گرفته می‌شود و نتایج معمولا در طی چند روز آماده می‌شوند.
آیا امکان تشخیص هیپرگلیسمی (قندخون بالا) در منزل وجود دارد؟
مهم‌ترین علائمی که در صورت مشاهده آنها می‌توان پی برد که قندخون فرد از حد نرمال خود بیشتر شده است عبارتند از:
- افزایش تشنگی؛
- سردرد؛
- ناتوانی در متمرکز ساختن ذهن؛
- تاری دید؛
- تکرر دفع مدفوع؛
- حس رخوت و خستگی؛
- کاهش وزن؛
قندخون بالا چه عوارضی در افراد دیابتی دارد؟
دیابت یک بیماری مزمن است که به دلیل اختلال در متابولیسم گلوکز یا قند خون، سطح گلوکز خون به‌صورت غیر طبیعی بالا می‌رود. دیابت نوع 1 و نوع 2 دو نوع اصلی دیابت هستند که در صورت عدم کنترل هر یک می‌تواند عوارض مختلفی ایجاد کند. عوارض دیابت می‌تواند به ارگان‌ها و سیستم‌های مختلف بدن آسیب بزند و موجب مشکلات شدید جسمی و روانی شود. در ادامه به بررسی عوارض دیابت از جنبه‌های مختلف پرداخته شده است. این عوارض می‌توانند کوتاه‌مدت و بلندمدت باشند و ممکن است بر بخش‌های مختلف بدن تاثیرگذار باشد.
- عوارض کوتاه‌مدت دیابت در صورتی که سطح قند خون به شدت افزایش یا کاهش بیاید می‌تواند عوارض فوری و جدی ایجاد کند. این عوارض شامل موارد زیر می‌شود:
الف) کتواسیدوز دیابتی (DKA) این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به استفاده از قند موجود در خون به عنوان منبع انرژی نباشد و بجای آن شروع به تجزیه چربی‌ها کند. در نتیجه، اسیدهایی سمی به نام «کتون» در خون تجمع می‌کند که می‌تواند منجر به اسیدوز (pH خون پایین) شود. علائم کتواسیدوز شامل تهوع، استفراغ، تنفس سریع، خشکی دهان، تشنگی شدید و بوی میوه‌ای در نفس می‌شود. توجه باشید که در صورت عدم درمان این وضعیت می‌تواند کشنده باشد.
ب) هیپوگلیسمی (افت قند خون)
افت شدید قند خون که می‌تواند به دلایل مختلفی مانند استفاده بیش از حد از داروهای دیابتی، عدم خوردن وعده‌های غذایی، یا فعالیت فیزیکی زیاد بدون مصرف مناسب غذا رخ دهد، می‌تواند منجر به علائمی مانند لرزش، عرق کردن، گیجی، سردرد، و حتی غش شود. در صورت عدم درمان، این وضعیت می‌تواند باعث کما و مرگ شود.
- عوارض بلندمدت دیابت
اگر دیابت کنترل نشود و سطح قند خون به مدت طولانی بالا باقی بماند، می‌تواند به آسیب‌های مزمن به ارگان‌های مختلف بدن منجر شود. برخی از مهم‌ترین عوارض بلندمدت دیابت عبارتند از:
الف) مشکلات قلبی و عروقی
افراد دارای تشخیص دیابت بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی هستند، چراکه قند خون بالا می‌تواند باعث آسیب به رگ‌های خونی و افزایش فشار خون شود، که به نوبه خود خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند حمله قلبی، سکته مغزی، و تصلب شرایین (سخت شدن رگ‌ها) را افزایش می‌دهد.
ب) آسیب به کلیه‌ها (نفروپاتی دیابتی)
دیابت می‌تواند به رگ‌های خونی ریز در کلیه‌ها آسیب بزند و موجب کاهش توانایی کلیه‌ها در فیلتر کردن مواد زائد از خون شود. در موارد شدید، این آسیب می‌تواند به نارسایی کلیوی منجر شود که نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد.
پ) آسیب به چشم‌ها (رتینوپاتی دیابتی)
بالا بودن قند خون برای مدت طولانی می‌تواند به رگ‌های خونی در چشم آسیب بزند، که منجر به رتینوپاتی دیابتی می‌شود. این عارضه ممکن است در نهایت به نابینایی منجر شود، زیرا رگ‌های خونی آسیب‌دیده ممکن است خونریزی کرده و یا چشم را از تأمین اکسیژن و مواد مغذی محروم کنند.
ت) آسیب به اعصاب (نوروپاتی دیابتی)
بالا بودن سطح قند خون می‌تواند به اعصاب در سراسر بدن آسیب بزند. این آسیب معمولا در دست‌ها و پاها شروع می‌شود و می‌تواند باعث درد، سوزش، بی‌حسی، و ضعف عضلانی شود. نوروپاتی دیابتی می‌تواند موجب بروز مشکلاتی مانند زخم‌های پای دیابتی و اختلالات گوارشی گردد.
ث) اختلالات پوستی
افراد دارای تشخیص دیابت بیشتر از دیگران در معرض مشکلات پوستی هستند. این مشکلات ممکن است شامل عفونت‌های قارچی، خشکی و ترک خوردگی پوست و زخم‌های مقاوم به درمان بشود. دیابت می‌تواند فرایند بهبود زخم‌ها را کند کند و باعث بروز مشکلات جدی شود.
ج) اختلالات جنسی
در مردان مبتلا به دیابت، مشکلات جنسی می‌تواند شامل اختلال در نعوظ (ED) و کاهش میل جنسی بشود. در زنان، دیابت می‌تواند منجر به خشکی واژن شود. این مشکلات معمولا ناشی از آسیب به اعصاب و رگ‌های خونی می‌باشد.
چ) مشکلات دندان و دندان
افراد دارای تشخیص دیابت در معرض خطر بالاتر ابتلا به بیماری‌های لثه، عفونت‌های دهانی و دیگر مشکلات دندانی قرار دارند. این مشکلات می‌تواند منجر به افتادن دندان‌ها شود و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
- پیشگیری از عوارض دیابت
در صورتی که قند خون به درستی کنترل شود می‌توان از بسیاری از عوارض دیابت پیشگیری کرد یا اینکه حداقل شدت آنها را کاهش داد. برخی از راهکارهای پیشگیری از عوارض دیابت عبارتند از:
کنترل دقیق قند خون استفاده از داروهای مناسب، تغییر در رژیم غذایی و فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند؛
معاینات منظم پزشکی انجام آزمایش‌های منظم برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها، چشم‌ها و سیستم قلبی‌عروقی می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات کمک کند؛
کنترل فشار خون و چربی خون کاهش فشار خون و کنترل سطح چربی خون با دارو و تغییرات در شیوه زندگی می‌تواند خطر عوارض قلبی و عروقی را کاهش دهد؛
رعایت بهداشت دهان و دندان مراقبت منظم از دندان‌ها و لثه‌ها و مراجعه به دندان‌پزشک می‌تواند از مشکلات دندانی پیشگیری کند؛
فعالیت فیزیکی منظم ورزش منظم به کنترل وزن و بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند، که می‌تواند از بروز عوارض دیابت جلوگیری کند.
دیابت اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جدی و حتی کشنده‌ای ایجاد کند که به بسیاری از بخش‌ها بدن آسیب می‌زند. بااین وجود، از طریق کنترل مناسب قند خون، پیگیری وضعیت‌های بهداشتی و استفاده از درمان‌های مناسب، می‌توان بسیاری از این عوارض را پیشگیری یا کنترل کرد. مدیریت صحیح دیابت نه تنها به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند، بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد. بنابراین، آگاهی از عوارض دیابت و روش‌های پیشگیری از آنها، برای هر فرد دارای تشخیص دیابت یا در معرض خطر دیابت (پیش دیابتی) ضروری است.
کدام اقدامات غیر درمانی نقش بیشتری در کنترل پایدار قندخون دارند؟
به‌طور کلی پزشکان این اقدامات غیردرمانی را برای کنترل پایدار قندخون در دامنه نرمال تجویزشده برای فرد دارای تشخیص دیابت توصیه می‌کنند:
- نوشیدن آب بیشتر. آب به دفع قندخون اضافی از طریق ادرار کمک می‌کند و در عین‌حال مانع دهیدراته‌شدن (از دست رفتن آب بدن) فرد می‌شود؛
- افزایش فعالیت فیزیکی. افزایش فعالیت به مصرف گلوکز و کاهش آن در جریان خون کمک می‌کند، اما در برخی شرایط ویژه ممکن است سبب افزایش قندخون شود. بنابراین، افراد دارای تشخیص دیابت می‌بایست پیش از آغاز هر نوع ورزش جدید یا افزایش شدت ورزش‌های فعلیبا پزشک خود مشورت نمایند؛
نکته مهم: در صورتی‌که فردی دارای تشخیص دیابت نوع یک باشد و قندخون وی افزایش‌یافته باشد، می‌بایست ادرار خود را برای بررسی وجود کتون آزمایش کند. در صورت وجود کتون فرد باید از ورزش خودداری نماید. در صورتی‌که فرد دارای دیابت نوع دو باشد و قندخون وی افزایش یافته باشد، می‌بایست اطمینان حاصل کند که در ادرار وی کتون وجود ندارد و آب کافی نیز نوشیده است.
- تغییر عادات غذایی. ممکن است نیاز باشد که فرد برای تغییر مقدار و نوع مواد غذایی مصرفی با یک متخصص تغذیه مشورت کند؛
آزمایش منظم قندخون چه نقشی در کنترل دیابت دارد؟
آزمایش قندخون از سه طریق مهم به کنترل دیابت کمک می‌کند:
- فراهم کردن اطلاعات در مورد مواد خوراکی مصرفی و کمیت‌هایی که باید در هر وعده مصرف شود؛
- ارزیابی دز تصمیمات دارویی؛
- شناسایی دوره‌هایی که در آنها قندخون از دامنه طبیعی خود خارج شده است.
که در مقابل سه مورد بالا منجر به این موارد می‌شوند:
- کاهش HbA1c (بهبود کنترل گلیسمیک بلندمدت)؛
- کاهش قابل توجه ریسک ابتلا به عوارض دیابت؛
- کاهش علائمی که می‌توانند منجر به افسردگی شوند؛
- بهبود عزت‌نفس در زمینه مدیریت دیابت و عوارض آن.
آزمایش منظم قندخون در عین مزایایی که برای افراد دیابتی دارد یکسری ناخوشنودی‌ها نیز برای این افراد دارد که مهم‌ترین موارد عبارتند از:
- گرفتن خون موجب درد می‌شود؛
- هزینه مواد مصرفی دستگاه گلوکومتر؛
- در صورتی‌که فرد آموزشی در زمینه سنجش صحیح قندخون در منزل ندیده باشد احتمال ایجاد اضطراب و نگرانی در فرد وجود دارد.
آزمایش منظم قندخون برای چه کسانی ضروری است؟
تمام افرادی که برای کنترل قندخون انسولین تزریق می‌کنند یا دارو مصرف می‌کنند می‌بایست برای شناسایی دوره‌هایی که قندخون از بازه نرمال خود خارج شده است آزمایش قندخون انجام دهند. آن دسته از دیابتی‌هایی که داروهای آنها موجب افت قندخون (هیپوگلیسمی) نمی‌شود نیازی به سنجش منظم قندخون ندارند. باوجود این، ممکن است برای فراهم کردن اطلاعات کافی جهت اتخاذ تصمیمات بالینی و تغذیه‌ای به صورت منظم آزمایش قندخون داشته باشند.
کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی (Diabetic Ketoacidosis – DKA) یک وضعیت حاد و خطرناک است که در افراد دارای تشخیص دیابت، به‌ویژه دیابت نوع 1، رخ می‌دهد. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن قادر به استفاده از گلوکز (قند خون) به‌عنوان منبع انرژی نیست و بجای آن از چربی‌ها به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند. این فرآیند منجر به تولید کتون‌ها می‌شود که می‌تواند باعث اسیدی شدن خون شود.
علل کتواسیدوز دیابتی
- کمبود انسولین در افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک، بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند. انسولین هورمونی است که به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را از جریان خون جذب کرده و به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. در غیاب انسولین، بدن قادر به استفاده از گلوکز نیست و به سمت سوزاندن چربی حرکت می‌کند؛
- عفونت یا بیماری برخی عفونت‌ها یا بیماری‌های شدید می‌توانند نیاز بدن به انسولین را افزایش دهند و در شرایطی که بدن قادر به تولید انسولین کافی نباش منجر به کتواسیدوز می‌شود؛
- 3. استرس به‌طورکلی دو عامل استرس و مواد خوراکی موجب افزایش قند خون می‌شود و در مقابل تحرک فیزیکی موجب کاهش آن می‌شود. بر همین اساس استرس فیزیکی یا روانی می‌تواند باعث افزایش قند خون و کاهش اثر انسولین منجر شود؛
- 4. عدم مصرف منظم داروهای کنترل قند خون عدم مصرف منظم داروهای دیابت یا انسولین می‌تواند به کتواسیدوز منجر شود.
علائم کتواسیدوز دیابتی
مهم‌ترین علائم کتواسیدوز دیابتی عبارتند از
- تشنگی شدید و خشکی دهان؛
- تکرر مکرر؛
- خستگی و ضعف؛
- تهوع و استفراغ؛
- درد شکم؛
- تنفس سریع و عمیق؛
- بوی میوه‌ای در نفس؛
- گیجی یا کاهش هوشیاری.
تشخیص و درمان کتواسیدوز دیابتی
تشخیص
تشخیص کتواسیدوز دیابتی معمولا با آزمایش خون و ادرار انجام می‌شود. این آزمایش‌ها سطح قند خون، کتون‌ها و اسیدیته خون را اندازه‌گیری می‌کنند.
درمان
- تزریق انسولین برای کاهش سطح قند خون از طریق ورون آن به درون سلول و استفاده به عنوان منبع انرژی و در نتیجه توقف مصرف چربی به عنوان منبع انرژی و تولید کتون؛
- 2. جبران مایعات و الکترولیت‌ها برای جبران کم‌آبی و تعادل الکترولیت‌ها؛ و
- درمان عفونت‌ها یا بیماری‌های زمینه‌ای: در صورت وجود.
پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی
- مدیریت منظم قند خون مصرف منظم داروها و انسولین؛
- پایش مداوم قند خون برای آگاهی زودهنگام از افزایش/کاهش شدید قند خون؛
- آگاهی از علائم هشداردهنده و اقدام سریع در صورت بروز آنها؛ و
- مشاوره با پزشک در صورت بروز بیماری یا استرس.
کتواسیدوز دیابتی یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد. اگر کسی را می‌شناسیدکه علائم این وضعیت را دارد باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
یک نظر
[…] نیاز است که پس از بررسی وضعیت قند خون (عمدتا از طریق آزمایش خون) دوز مصرفی متفورمین نیز تغییر نماید. انواع مختلف […]