پردنیزولون: کاربردها، تاثیرات و عوارض

هشدارها و دستورالعمل‌های مصرف ایمن پردنیزولون

با توجه به پتانسیل بالای عوارض جانبی، مصرف پردنیزولون نیازمند نظارت پزشکی دقیق است (به‌ویژه در افرادی که نیازمند کنترل قند خون خود هستند.).

۱. نحوه قطع دارو (کاهش تدریجی دوز)

هرگز مصرف پردنیزولون را به‌صورت ناگهانی قطع نکنید. پس از مصرف بیش از ۲ تا ۳ هفته، محور HPA سرکوب شده و غده آدرنال توانایی تولید کورتیزول کافی را از دست می‌دهد. قطع ناگهانی مصرف پردنیزولون می‌تواند منجر به بحران آدرنال (Adrenal Crisis) شود که علائم آن شامل خستگی شدید، ضعف، افت فشار خون، شوک و حتی مرگ می‌شود.

• روش کاهش مصرف پردنیزولون  دوز مصرفی پردنیزولون باید به آرامی و تحت نظر پزشک و در قالب یک رژیم کاهش تدریجی (Tapering Schedule) کاهش یابد تا به غدد فوق‌کلیوی فرصت بازیابی داده شود.

۲. تداخلات دارویی پردنیزولون

• دیابت در صورت مصرف پردنیزولون توسط افراد دارای تشخیص دیابت، نیاز است که قند خون آنها به‌صورت منظم پایش شده و احتمالا با تنظیم دوز داروهای دیابت کنترل شود. برای آشنایی بیشتر با تاثیر پردنیزولون بر قند خون می‌توانید به نوشتار «پردنیزولون و اختلال در عملکرد انسولین» مراجعه کنید؛
• عفونت‌ها پردنیزولون با پنهان کردن علائم التهابی (تب، قرمزی) تشخیص عفونت‌ را دشوار می‌کند. بنابراین افرادی که این دارو را مصرف می‌کنند در معرض خطر عفونت‌های فرصت‌طلب قرار دارند. در صورت ابتلا به عفونت فعال (مانند سل)، مصرف دارو پردنیزولون می‌بایست با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود؛
• داروهای ضد انعقاد کورتیکواستروئیدها می‌توانند اثرات وارفارین را تشدید یا کاهش دهند. بنابراین، پایش INR بسیار مهم است؛
• تداخلات کبدی داروهایی که توسط آنزیم‌های سیتوکروم P450 متابولیزه می‌شوند (مانند فنوباربیتال یا فنی‌توئین) می‌توانند اثر پردنیزولون را کاهش دهند.

۳.  دستورعمل‌های مصرف خوراکی پردنیزولون

• زمان مصرف پردنیزولون برای تقلید از ریتم طبیعی ترشح کورتیزول، دوز صبحگاهی پردنیزولون (۷ تا ۹ صبح) ارجحیت دارد، زیرا بیشترین اثربخشی را در طول روز دارد و عوارض خواب‌آلودگی را به حداقل می‌رساند؛
• جلوگیری از تحریک معده بهتر است دارو همراه با غذا، شیر یا یک آنتی‌اسید مصرف شود.

قرص پردنیزولون ۵ برای چیست؟

قرص پردنیزولون ۵ میلی ‌گرم یک داروی کورتیکواستروئیدی (ضدالتهاب و ضد ایمنی) است؛ یعنی نسخه‌‌ای مصنوعی از هورمون طبیعی کورتیزول است که در بدن توسط غده فوق‌کلیوی ترشح می‌شود. به ‌بیان ساده، پردنیزولون به بدن کمک می‌کند در شرایط التهاب یا واکنش‌های ایمنی شدید آرام شود. این دارو برای موارد زیر تجویز می‌شود: 
۱. بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید، آسم، آلرژی شدید، کولیت زخمی و بیماری‌های پوستی؛ 
۲. بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا واسکولیت؛ 
۳. پاسخ‌های ایمنی پیوند برای جلوگیری از پس‌زدن اندام پیوندی؛ 
۴. اختلالات غده فوق‌ کلیوی هنگام کمبود طبیعی کورتیزول (مثل بیماری آدیسون). 
اما لازم است بدانید: 

• مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند قند خون را بالا ببرد و در افراد دارای تشخیص دیابت نیاز به تنظیم انسولین ایجاد کند؛
• دیگر عوارض ممکن است شامل افزایش اشتها و وزن، پوکی استخوان، ورم، نازک شدن پوست و تغییرات خلقی بشود؛
• قطع دارو می‌بایست به‌صورت تدریجی انجام شود، نه ناگهانی، چون بدن باید دوباره تولید طبیعی کورتیزول را از سر بگیرد.

قرص پردنیزولون ۵۰ برای چیست؟

قرص پردنیزولون ۵۰ میلی ‌گرم همان ماده فعال را دارد که نوع ۵ میلی‌ گرمی دارد، اما دوز بسیار بالاتری از هورمون مصنوعی کورتیزول است و برای شرایط حاد و بحرانی تجویز می‌شود؛ نه برای مصرف روزمره یا طولانی‌مدت. کارکرد اصلی این دارو مشابه قرص پردنیزولون 50 است (یعنی کاهش التهاب شدید و مهار سریع سیستم ایمنی)، اما در مقادیر بالا اثر آن بسیار قوی‌تر است. پزشکان معمولا دوز ۵۰ میلی ‌گرم را در موارد زیر به‌صورت موقت به‌کار می‌گیرد: 

۱. واکنش‌های آلرژیک یا آنافیلاکسی که شدید و خطرناک هستند؛
۲. حملات حاد آسم یا COPD (هنگام تنگی نفس شدید)؛ 
۳. درمان‌های اورژانسی خودایمنی مانند لوپوس، واسکولیت حاد یا اسکلیروز چندگانه (در فاز شعله‌ور بیماری)؛ 
۴. درمان شوک یا التهاب مغز و نخاع در شرایط بحرانی مانند مننژیت یا ضایعات التهابی نخاع؛
۵. برای پیشگیری از رد پیوند در ساعات اولیه‌ی پس از پیوند اعضا. 
توجه داشته باشید که دوز ۵۰ میلی ‌گرم معمولا درمان کوتاه ‌مدت چندروزه است و پس از آن دوزها به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند (اصطلاحا «Tapering»).
هشدار بالینی 

• دوز بالای پردنیزولون مانند ۵۰ میلی‌گرم می‌تواند ظرف چند ساعت قند خون را به میزان قابل‌توجهی بالا ببرد، حتی در افراد فاقد تشخیص دیابت (چه دیابت نوع 1 و چه دیابت نوع 2)؛
• ممکن است باعث افزایش فشار خون، بی‌خوابی، اضطراب و احتباس آب شود؛
• به‌هیچ‌وجه نباید مصرف پردنیزولون را به‌صورت ناگهانی قطع کرد، چون محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) موقتا مهار می‌شود و بدن قادر به ترشح کورتیزول طبیعی نخواهد بود.

به زبان ساده، Prednisolone 50 mg دارویی «نجات‌دهنده» در التهاب‌های شدید است، نه داروی نگه‌دارنده‌ روزانه. 

قرص پردنیزولون برای سرماخوردگی

قرص پردنیزولون اصولا یک کورتون ضدالتهاب است. یعنی دارویی که پاسخ التهابی و ایمنی بدن را می‌کاهد. در سرماخوردگی معمولی (که ویروسی است و خودبه ‌خود خوب می‌شود) معمولا نیازی به پردنیزولون نیست و حتی ممکن است مضر باشد؛ چون بدن برای جنگ با ویروس به عملکرد قوی سیستم ایمنی نیاز دارد و این دارو آن را تضعیف می‌کند. اما پزشک ممکن است به‌صورت استثنا و کوتاه‌مدت (مانند ۱ تا ۳ روز) از پردنیزولون استفاده کند، در موارد خاص مثل:

• آبریزش و التهاب شدید بینی و گلو که به داروهای معمول پاسخ نداده‌اند؛
• واکنش آلرژیک همزمان (در افرادی که زمینه آلرژی دارند)؛
• التهاب شدید راه‌های هوایی مانند لارنژیت حاد (التهاب حنجره) یا تشدید حمله آسم؛
• یا زمانی‌که ورم و التهاب گوش میانی یا سینوزیت حاد باعث درد شدید شده و هدف، کاهش موقت تورم است.

در این حالات پزشک معمولا از دوز پایین (۵ تا ۱۰ میلی ‌گرم در روز) و برای دوره بسیار کوتاه استفاده می‌کند. 
⚠️ نکته مهم برای افراد دارای تشخیص دیابت یا فشار خون
پردنیزولون می‌تواند ظرف چند ساعت قند خون و فشار خون را بالا ببرد، حتی در دوزهای پایین. بنابراین در سرماخوردگی معمولی، استفاده خودسرانه‌اش می‌تواند بیش از منفعت، زیان داشته باشد.