انواع انسولین
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده یا پانکراس تولید و ترشح می‌شود و به بدن امکان می‌دهد تا از گلوکز (قند) به‌عنوان منبع انرژی استفاده کند. به اینصورت که بدن از انسولین به عنوان کلید ورود گلوکز از جریان خون به درون سلول استفاده می‌کند و از این طریق موجب مدیریت قند خون و تامین انرژی بدن می‌شود. بنابراین، در صورتی که انسولین کافی در جریان خون وجود نداشته باشد، قند خون به تدریج شروع به افزایش می‌کند و در نهایت ختم به بیماری دیابت می‌شود. هورمون انسولین توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس (لوزالمعده) تولید و ترشح می‌شود. نبود انسولین در جریان خون برای مدتی طولانی منجر به بیماری خطرناک به نام «کتواسیدوز دیابتی» (DKA) می‌شود که یکی از تاثیرات جدی آن اسیدی شدن خون است. در این نوشتار از مجله شکربان به موضوع «انسولین چیست به زبان ساده» و انواع مختلف انسولین پرداخته شده است.
انسولین چیست به زبان ساده
انسولین (Insulin) جزء هورمون‌هایی که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارد. شاید مهم‌ترین نقش انسولین در بدن تنظیم قند خون در دامنه 70 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر باشد. به اینصورت که هورمون انسولین از طریق تاثیر بر کبد منجر به ذخیره شدن قند (گلوکز) دریافتی از طریق مواد خوراکی به صورت گلیکوژن و آزاد شدن آن به صورت تدریجی می‌شود (حدود دو-سوم گلوکز دریافتی از هر وعده غذایی به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره شده و سپس به تدریج وارد جریان خون می‌شود). بر اساس آنچه مطرح شد، انسولین باعث ورود گلوکز از جریان خون به درون سلول می‌شود. گلوکز نوعی قند است که از تجزیه مواد خوراکی ایجاد می‌شود و منبع اصلی تامین انرژی اکثر سلول‌های بدن است (به‌ویژه سلول‌های مغزی). بنابراین در نبود انسولین کافی در جریان خون، گلوکز وارد سلول‌ها نمی‌شود و مقدار آن به تدریج در بدن افزایش می‌یابد و در نهایت منجر به بیماری «دیابت» می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که نبود انسولین در جریان خون برای مدتی طولانی منجر به بیماری خطرناک به نام «کتواسیدوز دیابتی» (DKA) می‌شود. تاثیر کتواسیدوز دیابتی به اینصورت است که در نبود انسولین در جریان خون بدن قادر به تامین انرژی سلول‌ها نیست و برای تامین انرژی اقدام به تجزیه چربی‌ها می‌کند. نکته قابل‌توجه این است که تجزیه چربی منجر به آزاد شدن ماده‌ای به نام «کتون» می‌شود که یکی از تاثیرات جدی آن اسیدی شدن خون است. علاوه‌بر این، انسولین نقش مهمی در استفاده از سلول‌های چربی به عنوان منبع سوخت دارد. به اینصورت که با تاثیر بر بافت‌های چربی مانع از استفاده از آنها به عنوان منبع سوخت می‌شود. بنابراین، در شرایطی که سطوح انسولین خون به هر دلیلی پایین باشد، بدن از چربی به عنوان منبع سوخت استفاده می‌کند.
همان‌طورکه مطرح شد، انسولین باعث کاهش سطح قند خون می‌شود. در مقابل، هورمونی به نام «گلوکاگون (Glucagon)» منجر به افزایش قند خون می‌شود. گلوکاگون هورمونی است که در شرایط کاهش شدید قند خون توسط سلول‌های آلفای جزایر لانگرهانس لوزالمعده (پانکراس) ترشح می‌شود. کارکرد هورمون گلوکاگون در نقطه مقابل انسولین قرار دارد (باعث افزایش قند خون می‌شود). مغز از دو هورمون انسولین و گلوکاگون برای تنظیم قند خون (افزایش و کاهش آن) در محدوده 70 تا 140 میلی گرم در دسی لیتر استفاده می‌کند.
هورمون انسولین
انسولین یک هورمون آنابولیک محسوب می‌شود چراکه نقش بسیار مهمی در فرآیندهای مرتبط با متابولیسم بدن و همچنین تولید و ترشح سایر هورمون‌ها دارد. آنوبالیک به فرآیندهایی اطلاق می‌شود که با رشد و ساختن بدن مرتبط هستند. به اینصورت که یکسری مولکول‌های کوچک به هم وصل شده و منجر به ایجاد مولکول‌های بزرگتر و پیچیده‌تر می‌شوند. تولید عضله (یا همان عضله‌سازی) یکی از مثال‌های رایج آنابولیسم است. بر همین اساس هورمون‌هایی که زمینه‌ساز شرایط آنابولیسم هستند، هورمون‌های آنابولیک نامیده می‌شوند. مهم‌ترین هورمون‌های آنابولیک عبارتند از: انسولین، تستوسترون، استروژن، هورمون رشد و فاکتور رشد شبه انسولین یا IGF1.
فعال‌سازی ترشح انسولین یا قطع آن توسط برخی از هورمون‌های بدن کنترل می‌شود به اینصورت که هورمون‌های دستگاه گوارش و استیل کولین مهم‌ترین تاثیر را بر سلول‌های بتای جزایر لانگرانس پانکراس برای تولید و ترشح انسولین دارند. در مقابل، هورمون‌های آدرنالین و نورآدرنالین بیشترین تاثیر را بر مهار ترشح انسولین دارند.
انسولین از کجا ترشح می‌شود
هورمون انسولین توسط پانکراس (یا همان لوزالمعده) تولید و ترشح می‌شود. این اندام (که بخشی از دستگاه گوارش و سیستم هورمونی غدد درون‌ریز محسوب می‌شود) دو نقش بسیار مهم دارد: افزایش قند خون و کاهش قند خون. به آن بخش از لوزالمعده یا پانکراس که مسئولیت تولید هورمون را برعهده دارد «جزایر لانگرهانس» گفته می‌شود. این جزایر از چند دسته سلول تشکیل شده‌اند که از آن جمله می‌توان به سلول‌های آلفا و بتا اشاره کرد. سلول‌های آلفا و بتای جزایر لانگرهانس مسئولیت تولید دو هورمون گلوکاگون و انسولین را برعهده دارد. سلول‌های آلفا هورمون گلوکاگون و سلول‌های بتا هورمون انسولین را می‌سازند. به دیگر سخن، جزایر لانگرهانس دارای دو گروه سلول هستند که نقش بسیار مهمی در تنظیم قند خون دارند: سلول‌های آلفا و سلول‌های بتا. سلول‌های آلفا مسئولیت تولید و ترشح هورمون گلوکاگون را برعهده دارند (که منجر به افزایش قند خون می‌شود). سلول‌های بتا نیز مسئولیت تولید و ترشح هورمون انسولین را برعهده دارند (که منجر به کاهش قند خون می‌شود).
انسولین از چه ساخته می‌شود
انسولین توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس تولید و ترشح می‌شود. سازوکار تولید آن نیز به اینصورت است که در ابتدا mRNA یا رونوشت ژن انسولین به یک زنجیره پیش‌ساز به نام «پره پروانسولین» تبدیل می‌شود. در شبکه آندوپلاسمی، آنزیم اندوپپتیداز، یک پپتید اتصالی به نام «C پپتید یا C-peptic» را برش می‌دهد که نتیجه آن اتصال زنجیره‌های A و B است. این برش، زنجیره را به دو قطعه A و B تبدیل می‌کند که با دو پل دی-سولفیدیِ بین زنجیره‌ای به یکدیگر متصل می‌مانند. این مراحل منجر به تولید انسولین می‌شود. سپس مقادیر یکسانی انسولین و پپتید C در دستگاه گلژی درون وزیکول‌ها بسته‌بندی و در سیتوپلاسم ذخیره می‌کند.
انواع انسولین بر اساس منشاء تولید
دیابت نوع یک نوعی بیماری خودایمنی است که در آن بدن نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند. انسولین، هورمونی کلیدی برای کنترل قند خون است و افراد دارای تشخیص دیابت (عمدتا دیابت نوع یک یا دیابت شیرین) باید به‌صورت منظم این هورمون را دریافت کنند. تاکنون انواع مختلفی از انسولین برای مدیریت قند خون تولید شده است که هر کدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارد:
- انسولین حیوانی این انسولین‌ها اولین نسل انسولین تولید شده توسط بشر بودند که نخستین‌بار در سال 1923 از پانکراس گاو و خوک تولید شدند. امروزه استفاده از این نوع انسولین متوقف شده است؛
- انسولین آنالوگ (Analogue Insulin) تولید آن در آزمایشگاه از طریق تکثیر پروتئین انسولین در باکتری اشرشیا کولی صورت می‌گیرد. این نوع انسولین از سال 1982 در دسترس است و شامل دو مدل انسولین رگولار (شفاف) و (NPH) شیری می‌شود؛ و
- انسولین انسانی تولید این نوع انسولین عمدتا در محیط آزمایشگاهی و از طریق فناوری‌های نوترکیب صورت می‌گیرد.
انواع انسولین بر اساس سرعت تاثیر
بر اساس سرعت شروع و مدت زمان اثربخشی، انسولین‌ها به دو دسته اصلی تقسیم شده‌اند: انسولین‌های سریع‌الاثر، انسولین‌های طولانی‌اثر یا آهسته‌رهش. در ادامه به بررسی انواع مختلف انسولین پرداخته شده است.
انسولین‌های سریع‌الاثر
انسولین‌های سریع‌الاثر از جمله داروهای حیاتی برای کنترل قند خون پس از مصرف غذا هستند. این نوع انسولین‌ها به سرعت در بدن جذب می‌شوند و اثرگذاری آنها معمولا ۱۵ دقیقه پس از تزریق آغاز می‌شود. این ویژگی به افراد دیابتی امکان می‌دهد تا قندخون خود را به سرعت پس از صرف غذا کنترل کنند و از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری کنند. انسولین‌های سریع‌الاثر معمولا پیش از صرف وعده‌های غذایی تزریق می‌شوند و به همین دلیل در مدیریت روزمره دیابت نوع یک بسیار مؤثر هستند.
انسولین‌های طولانی‌اثر
بر خلاف انسولین‌های سریع‌الاثر، انسولین‌های طولانی‌اثر به تدریج قند خون را در طول روز کنترل می‌کنند. این نوع انسولین‌ها معمولا یک یا دوبار در روز تجویز می‌شوند و به بیماران کمک می‌کنند تا قند خون خود را در طول ۲۴ ساعت کنترل نمایند. اثر این انسولین‌ها معمولا ۲۴ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد و باعث می‌شود که افراد بتوانند در طول روز احساس ثبات بیشتری داشته باشند. به همین دلیل، انسولین‌های طولانی‌اثر یک گزینه ایده‌آل برای مدیریت قند خون در طولانی‌مدت هستند.
ترکیب انسولین‌های سریع و طولانی‌اثر
بسیاری از افراد دارای تشخیص دیابت نوع یک ممکن است نیاز داشته باشند که از ترکیب انسولین‌های سریع و طولانی‌اثر استفاده کنند. این ترکیب به آنها امکان می‌دهد که قند خون خود را در هر دو مرحله (پس از غذا و در طول روز) به‌طور موثری کنترل کنند. استفاده از این روش درمانی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد دیابتی کمک کند و نوسانات قندخون را کاهش دهد. بااین وجود، تنظیم دوز مناسب و زمان‌بندی تزریق‌ها بسیار حائز اهمیت است و باید تحت نظارت پزشک متخصص انجام شود.
عوارض انسولین در دیابت نوع یک
هرچند که انسولین نقش بسیار مهمی در کنترل قند خون دارد اما در برخی از موارد ممکن است استفاده از آن همراه با عوارض باشد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین عوارض انسولین در دیابت نوع یک پرداخته شده است:
- افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی): در برخی موارد (به‌ویژه در شرایطی که دوز انسولین به صورت صحیح محاسبه نشده است یا اینکه فرد تحرک فیزیکی داشته یا غذای کمتری مصرف کرده) استفاده از انسولین منجر به افت شدید قند خون می‌شود؛
- افزایش شدید قند خون (هیپرگلیسمی): در شرایطی که دوز انسولین به مقدار کمتر از حد نیاز تزریق شده است یا اینکه فرد به علت تغییر در شرایط زندگی دچار نوسانات قند خون شده است، تزریق کمتر از حد انسولین ممکن است منجر به افزایش شدید قند خون شود؛
- سرگیجه و تعریق: در برخی از افراد تزریق انسولین ممکن است منجر به سرگیجه و عرق کردن شود؛
- نارسایی‌های کلیوی: یکی از عوارض بلند مدت استفاده از انسولین نارسایی‌های کلیوی است. توجه داشته باشید که بالا بودن قند خون برای مدت طولانی منجر به افزایش بارکاری کلیه‌ها برای فیلترکردن خون می‌شود؛
- آسیب‌های پوستی: به‌ویژه در آن نواحی از پوست که تزریق انجام می‌شود، فرد ممکن است دچار آسیب‌های پوستی شود. همچنین خطر عفونت در ناحیه تزریق به علت استفاده از سوزن‌های آلوده یا عدم رعایت بهداشت وجود دارد.
4 نظر
[…] انسولین دگلودک […]
[…] به این معنا که مصرف آن تأثیری بر قند خون یا تحریک ترشح انسولین ندارد. این ویژگی آن را برای افراد دارای تشخیص دیابت و […]
[…] استفاده کند؛ برای آشنایی بیشتر با عملکرد انسولین کلیک […]
[…] از طریق تاثیر بر عملکرد جزایر لانگرهانس تولید و ترشح انسولین را افزایش می‌دهد. بنابراین، مکانیسم عمل گلورنتا به […]