پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism): علائم، علل و درمان‌ها
غده تیروئید مانند یک نیروگاه کوچک در ناحیه گردن قرار دارد که هورمون‌های مهمی تولید می‌کند. این هورمون‌ها به بدن می‌گویند که با چه سرعتی کار کند. پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار) زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید کند. هورمون‌های تیروئید بر بسیاری از سیستم‌های بدن از جمله قلب، مغز، عضلات و متابولیسم تأثیر می‌گذارند. تیروئید شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز (Graves’ Disease) است که یک بیماری خودایمنی محسوب می‌شود. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی بدن به اشتباه آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که غده تیروئید را تحریک کرده و باعث تولید بیش از حد هورمون می‌شوند. پرکاری تیروئید می‌تواند علائم گسترده‌ای داشته باشد. ممکن است باعث کاهش وزن ناگهانی، ضربان قلب سریع، تعریق، و عصبی بودن یا تحریک‌پذیری شود،. چندین درمان برای پرکاری تیروئید وجود دارد، از داروهای ضد تیروئید و ید رادیواکتیو برای کاهش تولید هورمون‌های تیروئید. در این نوشتار از مجله شکربان به بررسی پرکاری تیروئید (تیروئید پرکار)، علائم، علل و درمان‌های آن پرداخته شده است.
علائم پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید می‌تواند علائم و نشانه‌های زیادی داشته باشد، ولی به علت همپوشانی آنها با دیگر مشکلات و بیماری‌ها تشخیص آنها دشوار است. علائم و نشانه‌ها همچنین ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و در افراد مسن ممکن است متفاوت باشد. علائم و نشانه‌های رایج پرکاری تیروئید عبارتند از:
- کاهش وزن ناخواسته، حتی زمانی که اشتهای فرد و میزان غذایی که می‌خورد افزایش یافته است؛
- ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی -معمولا بیش از 100 بار در دقیقه، ضربان قلب نامنظم (آریتمی) یا تپش قلب (پالپیتاسیون))؛
- افزایش اشتها؛
- عصبی بودن، اضطراب و تحریک‌پذیری؛
- لرزش (معمولا لرزش ظریف دست‌ها و انگشتان)؛
- تعریق؛
- تغییر در الگوهای قاعدگی؛
- افزایش حساسیت به گرما؛
- تغییر در عادات روده؛
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) که ممکن است به‌صورت تورم در قسمت پایین گردن ظاهر شود؛
- خستگی و ضعف عضلانی؛
- مشکلات خواب؛
- نازک شدن پوست؛
- موهای نازک و شکننده.
علائم و نشانه‌هایی که در افراد مسن بیشتر دیده می‌شوند عبارتند از:
- مشکلات قلبی یا عروقی؛
- یبوست؛
- افسردگی؛
- مشکلات حافظه.
علائم پرکاری تیروئید در زنان
پرکاری تیروئید می‌تواند بر زنان در هر سنی تأثیر بگذارد و علائم آن می‌تواند متنوع باشد. در حالی‌که بسیاری از علائم پرکاری تیروئید در هر دو جنس مرد و زن مشترک هستند، برخی علائم ممکن است در زنان برجسته‌تر باشند یا تأثیرات خاصی بر سلامت تولید مثل و هورمونی زنان داشته باشند. علائم رایج پرکاری تیروئید در زنان عبارتند از:
تغییرات در چرخه قاعدگی قاعدگی نامنظم، سبک‌تر یا حتی قطع قاعدگی (آمنوره). این تغییرات ناشی از تأثیر هورمون‌های تیروئید بر هورمون‌های جنسی و تنظیم چرخه قاعدگی است؛
مشکلات باروری
- نامنظم شدن تخمک‌گذاری که می‌تواند منجر به دشواری در باردار شدن شود؛
- در صورت بارداری، پرکاری تیروئید کنترل نشده خطر سقط جنین، زایمان زودرس، پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا در بارداری) و مشکلات رشدی در جنین را افزایش می‌دهد.
افزایش خطر پوکی استخوان هورمون‌های تیروئید در تنظیم سلامت استخوان نقش دارند. پرکاری تیروئید باعث افزایش سرعت از دست دادن توده استخوانی می‌شود که به مرور زمان خطر پوکی استخوان و شکستگی را، به خصوص پس از یائسگی، افزایش می‌دهد.
علائم پرکاری تیروئید می‌تواند با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، به‌ویژه تغییرات در چرخه قاعدگی، کاهش وزن ناخواسته یا تپش قلب، ضروری است که با پزشک مشورت کنید تا علت آن مشخص و درمان مناسب آغاز شود. تشخیص و درمان زودهنگام برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت، به ویژه مشکلات قلبی و پوکی استخوان، حیاتی است.
علائم پرکاری تیروئید در مردان
پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم، وضعیتی است که در آن غده تیروئید بیش از حد فعال است و مقدار زیادی هورمون تیروئید تولید می‌کند. این هورمون‌ها متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند و افزایش بیش از حد آنها می‌تواند منجر به طیف وسیعی از علائم شود. در حالی که بسیاری از علائم پرکاری تیروئید بین زنان و مردان مشترک است، برخی تظاهرات ممکن است در مردان متفاوت باشد یا تاثیرات خاصی بر آنها داشته باشد. علائم رایج پرکاری تیروئید در مردان عبارتند از:
ضعف عضلانی ضعف عضلانی ناشی از پرکاری تیروئید می‌تواند در مردان بارزتر باشد و بر فعالیت‌های بدنی تأثیر بگذارد؛
بزرگ شدن سینه (ژنیکوماستی) در موارد نادر، عدم تعادل هورمونی ناشی از پرکاری تیروئید می‌تواند منجر به بزرگ شدن بافت سینه در مردان شود؛
اختلال نعوظ پرکاری تیروئید می‌تواند بر عملکرد جنسی تأثیر گذاشته و باعث اختلال در نعوظ شود؛
کاهش میل جنسی (لیبیدو) تغییرات هورمونی ممکن است منجر به کاهش علاقه جنسی شود؛
ریزش مو اگرچه در هر دو جنس رخ می‌دهد، اما ریزش موی ناشی از پرکاری تیروئید ممکن است برای مردان نگران‌کننده‌تر باشد، به‌ویژه اگر زمینه ریزش موی آندروژنیک (طاسی با الگوی مردانه) نیز داشته باشند؛
پوکی استخوان پرکاری تیروئید طولانی‌مدت و درمان‌نشده می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی شود، که این موضوع برای مردان نیز اهمیت دارد.
داشتن یک یا چند مورد از این علائم لزوما به معنای ابتلا به پرکاری تیروئید نیست. بسیاری از این علائم می‌توانند ناشی از شرایط پزشکی دیگر نیز باشند. اگر نگران علائم خود هستید، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب ضروری است. پزشک با انجام معاینه فیزیکی و آزمایش خون (سنجش سطح هورمون‌های تیروئید) می‌تواند وجود پرکاری تیروئید را تایید یا رد کند.
علل پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
پرکاری تیروئید ناشی از تولید بیش از حد تیروکسین (T4)، تری‌یدوتیرونین (T3) یا هر دو هورمون است. غده تیروئید که در پایه گردن قرار دارد و هورمون‌های T4 و T3 را تولید می‌کند. این هورمون‌ها بر متابولیسم هر سلول در بدن تأثیر می‌گذارند. آنها سرعت استفاده بدن از چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها، کمک به کنترل دمای بدن، تأثیر بر ضربان قلب و کمک به تنظیم تولید پروتئین را تنظیم می‌کنند. تیروئید همچنین کلسی‌تونین تولید می‌کند، هورمونی که به تنظیم میزان کلسیم در خون کمک می‌کند. پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) اغلب ناشی از شرایطی است که باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید برای تولید هورمون می‌شوند. شایع‌ترین علل عبارتند از:
- بیماری گریوز (Graves’ Disease) این موضوع شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است؛
- بیماری گریوز یک اختلال خودایمنی است، به این معنی که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود، در این مورد غده تیروئید، حمله می‌کند؛
- سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی مانند آنتی‌بادی محرک تیروئید یا (TSI) تولید می‌کند که غده تیروئید را تحریک کرده و باعث تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید T3 و T4 می‌شود؛
- بیماری گریوز ممکن است با علائم چشمی خاصی نیز همراه باشد که به آن افتالموپاتی گریوز می‌گویند (مانند برجستگی چشم‌ها).
- ندول‌های تیروئید سمی (Toxic Thyroid Nodules)
گاهی اوقات، یک یا چند توده یا ندول در داخل غده تیروئید ایجاد می‌شوند. این ندول‌ها می‌توانند به طور مستقل شروع به تولید هورمون تیروئید در مقادیر زیاد کنند، بدون اینکه تحت کنترل هورمون TSH (که معمولا تولید هورمون تیروئید را تنظیم می‌کند) باشند. اگر یک ندول تولیدکننده هورمون باشد، به آن «آدنوم سمی» گفته می‌شود. اگر چندین ندول تولیدکننده هورمون در یک غده بزرگ شده (گواتر) وجود داشته باشند، به آن «گواتر مولتی‌ندولار سمی» گفته می‌شود؛
- تیروئیدیت (Thyroiditis)
تیروئیدیت به التهاب غده تیروئید اطلاق می‌شود. این التهاب می‌تواند باعث آسیب به سلول‌های تیروئید و آزاد شدن مقادیر زیادی از هورمون‌های تیروئید ذخیره شده در غده به جریان خون شود. انواع مختلفی از تیروئیدیت وجود دارد، از جمله تیروئیدیت پس از زایمان، تیروئیدیت تحت حاد (Subacute Thyroiditis) که اغلب پس از یک عفونت ویروسی رخ می‌دهد، و تیروئیدیت هاشیموتو (در فاز اولیه). پرکاری تیروئید ناشی از تیروئیدیت معمولا موقتی است و ممکن است پس از مدتی به کم‌کاری تیروئید تبدیل شود.
- مصرف بیش از حد هورمون تیروئید (Induced Hyperthyroidism)
مصرف دوزهای بالای داروهای حاوی هورمون تیروئید (مانند لووتیروکسین) که برای درمان کم کاری تیروئید تجویز می‌شوند، می‌تواند منجر به پرکاری تیروئید مصنوعی شود. همچنین، برخی افراد ممکن است به دلایل غیرپزشکی (به‌عنوان مثال، برای کاهش وزن) از این داروها استفاده کنند که بسیار خطرناک است.
- ید بیش از حد (Iodine-Induced Hyperthyroidism)
ید برای تولید هورمون تیروئید ضروری است. مصرف مقادیر بسیار زیاد ید (به‌عنوان مثال، از طریق برخی داروها مانند آمیودارون که در درمان آریتمی قلبی استفاده می‌شود، یا مکمل‌های حاوی ید) در افراد مستعد می‌تواند باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید شود.
- آدنوم هیپوفیز ترشح‌کننده TSH (TSH-Secreting Pituitary Adenoma)
این یک علت نادر است. در این حالت، یک تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز (که غده تیروئید را کنترل می‌کند) مقدار زیادی TSH تولید می‌کند. افزایش سطح TSH باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید و تولید زیاد هورمون‌های تیروئید می‌شود.
شناخت علت دقیق پرکاری تیروئید برای انتخاب بهترین روش درمانی توسط پزشک ضروری است.
بیماری گریوز
بیماری گریوز یک اختلال خود ایمنی است و شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است. در بیماری گریوز، سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به غده تیروئید حمله می‌کنند و باعث می‌شوند که تیروئید هورمون تیروئید بیش از حد تولید کند (T3، T4 یا هر دو). بیماری گریوز بر چشم‌ها (افتالموپاتی گریوز) و پوست (درموپاتی گریوز) نیز تأثیر می‌گذارد. علائم و نشانه‌های بیماری گریوز عبارتند از:
- چشم‌های بیرون زده (اگزوفتالموس)؛
- قرمزی یا ضخیم شدن پوست، معمولا روی ساق پا یا پاها (درموپاتی گریوز).
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کاهش وزن ناخواسته، تپش قلب، تعریق غیر معمول، تورم در پایه گردن یا سایر علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید را تجربه می‌کنید، به پزشک خود مراجعه کنید. از آنجاکه بسیاری از علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید غیر اختصاصی هستند و به شرایط دیگر مربوط می‌شوند، مهم است که برای تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کنید.
عوامل خطر پرکاری تیروئید
عوامل خطر برای پرکاری تیروئید عبارتند از:
- سابقه خانوادگی سابقه خانوادگی بیماری گریوز یا سایر اختلالات خودایمنی خطر ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش می‌دهد؛
- جنسیت زنان بیشتر از مردان به پرکاری تیروئید مبتلا می‌شوند؛
- سن بیماری گریوز، شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید، بیشتر در افراد زیر 40 سال رخ می‌دهد؛
- سایر شرایط پزشکی داشتن برخی شرایط پزشکی مزمن می‌تواند خطر ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش دهد، از جمله دیابت نوع 1، نارسایی آدرنال اولیه (بیماری آدیسون) و کم خونی پرنیشیوز.
آیا پرکاری تیروئید خطرناک است؟
بله، پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) اگر به درستی تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند خطرناک باشد و منجر به عوارض جدی شود. خطرات اصلی ناشی از تأثیر هورمون‌های تیروئید اضافی بر متابولیسم و سیستم‌های مختلف بدن، به ویژه قلب، است. در ادامه برخی از خطرات و عوارض احتمالی پرکاری تیروئید درمان‌نشده مطرح شده است:
مشکلات قلبی و عروقی یکی از جدی‌ترین عوارض عدم درمان پرکاری تیروئید است. هورمون‌های تیروئید اضافی ضربان قلب را افزایش می‌دهند و فشار بیشتری بر قلب وارد می‌کنند. این مشکل می‌تواند منجر به:
- تپش قلب و آریتمی (ضربان نامنظم قلب) شایع‌ترین نوع آریتمی ناشی از پرکاری تیروئید فیبریلاسیون دهلیزی است که خطر سکته مغزی را به شدت افزایش می‌دهد؛
- نارسایی قلبی به‌ویژه در افراد مسن یا کسانی که بیماری قلبی زمینه‌ای دارند پرکاری تیروئید می‌تواند باعث ضعیف شدن عضله قلب و نارسایی شود؛
- آنژین صدری درد قفسه سینه ناشی از کاهش جریان خون به عضله قلب.
بحران تیروئید (طوفان تیروئیدی) یک وضعیت اورژانسی نادر اما بسیار خطرناک و تهدیدکننده حیات است. بحران تیروئید زمانی رخ می‌دهد که سطح هورمون‌های تیروئید به طور ناگهانی و به شدت بالا می‌رود. این وضعیت می‌تواند با علائمی مانند تب بسیار بالا، افزایش شدید ضربان قلب، گیجی، لرزش، اسهال، تهوع، استفراغ، بی‌قراری شدید و حتی از دست دادن هوشیاری همراه باشد. بحران تیروئید یا طوفان تیروئیدی نیاز به درمان فوری پزشکی دارد؛
پوکی استخوان پرکاری تیروئید طولانی‌مدت می‌تواند سرعت از دست دادن توده استخوانی را افزایش دهد و منجر به پوکی استخوان شود. این امر خطر شکستگی استخوان‌ها را، به‌ویژه در سنین بالاتر، افزایش می‌دهد؛
مشکلات چشمی (در بیماری گریوز) در بیماری گریوز، که شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است، ممکن است مشکلات چشمی (اگزوفتالمی) رخ دهد که می‌تواند شامل بیرون‌زدگی چشم‌ها، قرمزی، تورم، خشکی، حساسیت به نور، دوبینی و در موارد شدید، از دست دادن بینایی بشود؛
مشکلات باروری و بارداری در زنان پرکاری تیروئید کنترل‌نشده می‌تواند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد و باعث مشکلاتی در باردار شدن شود. در دوران بارداری نیز پرکاری تیروئید درمان‌نشده خطر سقط جنین، زایمان زودرس، پره‌اکلامپسی و مشکلات رشدی برای جنین را افزایش می‌دهد؛
تضعیف عضلات ضعف عضلانی، به‌ویژه در عضلات بزرگ مانند ران‌ها و بازوها، می‌تواند رخ دهد و بر توانایی انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد.
در حالی‌که پرکاری تیروئید یک بیماری قابل درمان است، نادیده گرفتن یا عدم درمان آن می‌تواند عواقب بسیار خطرناکی برای سلامتی، به‌ویژه سیستم قلب و عروق و سلامت استخوان‌ها، داشته باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب تحت نظر پزشک کلید پیشگیری از این عوارض جدی است. اگر علائمی دارید که مشکوک به پرکاری تیروئید هستند، حتما با پزشک مشورت کنید.
تشخیص پرکاری تیروئید
تشخیص پرکاری تیروئید معمولا شامل ترکیبی از ارزیابی علائم بالینی بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید می‌شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به انجام تست‌های تصویربرداری یا سایر آزمایش‌ها نیز باشد. مراحل اصلی تشخیص پرکاری تیروئید عبارتند از:
- گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی
شرح حال پزشک در مورد علائم سوالاتی می‌پرسد. علائم رایج شامل تپش قلب، کاهش وزن با وجود اشتهای خوب، عصبی بودن، لرزش دست‌ها، عدم تحمل گرما، تعریق زیاد، تغییرات در عادات روده، مشکلات خواب، تغییرات قاعدگی در زنان، و ضعف عضلانی می‌شود. پزشک همچنین در مورد سابقه پزشکی، داروهایی که مصرف می‌کنید و سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئید سوال خواهد کرد.
معاینه فیزیکی پزشک به دنبال علائم فیزیکی پرکاری تیروئید می‌گردد. این موضوع ممکن است شامل بررسی:
- غده تیروئید لمس گردن برای بررسی اندازه، شکل، قوام و وجود ندول (گره) در غده تیروئید. ممکن است پزشک متوجه بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) شود؛
- ضربان قلب بررسی سرعت و نظم ضربان قلب (معمولا سریع است)؛
- لرزش مشاهده لرزش در دست‌ها یا سایر قسمت‌های بدن؛
- چشم‌ها در بیماری گریوز ممکن است علائم چشمی مانند بیرون‌زدگی چشم‌ها (اگزوفتالمی)، پف دور چشم، قرمزی یا خشکی چشم وجود داشته باشد؛
- پوست و مو بررسی تغییرات در پوست (معمولا گرم و مرطوب) و موها (ممکن است نازک و شکننده شوند)؛
- رفلکس‌ها بررسی رفلکس‌های تاندونی که ممکن است تشدید شده باشند.
- آزمایش‌های خون
آزمایش خون مهم‌ترین قدم در تشخیص پرکاری تیروئید است. آزمایش خون سطح هورمون‌های تیروئید در خون را اندازه‌گیری می‌کند:
هورمون محرک تیروئید (TSH – Thyroid Stimulating Hormone) این هورمون توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود و به تیروئید دستور می‌دهد هورمون تولید کند. در پرکاری تیروئید اولیه، سطح TSH معمولا پایین است، زیرا تیروئید به‌طور مستقل بیش از حد هورمون تولید می‌کند و هیپوفیز برای کاهش تولید، دستور کمتری می‌دهد. سطح TSH پایین، قوی‌ترین نشانگر پرکاری تیروئید است؛
هورمون‌های تیروئید آزاد Free T4 و Free T3 اینها اشکال فعال هورمون‌های تیروئید هستند که در خون گردش می‌کنند. در پرکاری تیروئید، سطح Free T4 و/یا Free T3 معمولا بالا است. اندازه‌گیری فرم آزاد (Free) این هورمون‌ها دقیق‌تر از فرم تام (Total) است، زیرا تحت تاثیر سطح پروتئین‌های حمل‌کننده در خون قرار نمی‌گیرد.
- آزمایش‌های تکمیلی (در صورت نیاز)
آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئیدی این آزمایش‌ها برای کمک به تعیین علت پرکاری تیروئید انجام می‌شوند، به‌ویژه اگر پزشک به بیماری گریوز مشکوک باشد. مهم‌ترین آنتی‌بادی در این زمینه آنتی‌بادی گیرنده TSH TRAb یا TSI است که در بیماری گریوز وجود دارد و تیروئید را تحریک به تولید بیش از حد هورمون می‌کند؛
اسکن و جذب ید رادیواکتیو (Radioactive Iodine Uptake and Scan – RAIU) در این تست مقدار کمی ید رادیواکتیو (معمولا به‌صورت کپسول یا مایع) به بیمار داده می‌شود. غده تیروئید ید را جذب می‌کند. با استفاده از یک دوربین مخصوص (اسکنر)، میزان جذب ید توسط تیروئید و نحوه توزیع آن در غده اندازه‌گیری می‌شود.
- جذب بالا و پخش یکنواخت ید نشان‌دهنده بیماری گریوز است؛
- جذب بالا در یک یا چند گره (ندول) خاص (نقاط داغ) نشان‌دهنده گواتر مولتی‌ندولار سمی یا آدنوم سمی تیروئید است؛
- جذب پایین ید نشان‌دهنده تیروئیدیت (جایی که هورمون از غده نشت می‌کند اما غده در حال جذب ید برای ساخت هورمون جدید نیست) یا مصرف بیش از حد هورمون تیروئید از منابع خارجی است؛
- سونوگرافی تیروئید (Thyroid Ultrasound) این روش تصویربرداری از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از ساختار غده تیروئید استفاده می‌کند. سونوگرافی می‌تواند اندازه غده را نشان دهد، وجود و ویژگی‌های ندول‌ها را بررسی کند و در تشخیص تیروئیدیت (التهاب) مفید باشد، اما به تنهایی نمی‌تواند عملکرد تیروئید را ارزیابی کند (برخلاف اسکن و جذب ید).
با ترکیب اطلاعات به‌دست آمده از شرح حال، معاینه و نتایج آزمایش‌های خون و تصویربرداری، پزشک می‌تواند تشخیص دقیق پرکاری تیروئید و علت زمینه‌ای آن را مشخص کرده و برنامه درمانی مناسب را آغاز کند. مهم است که تشخیص و درمان پرکاری تیروئید توسط پزشک متخصص (اندوکرینولوژیست یا داخلی) انجام شود.
علت پرکاری تیروئید ناگهانی
اصطلاح «پرکاری تیروئید ناگهانی» معمولا به وضعیتی اشاره دارد که علائم پرکاری تیروئید به سرعت و شدت ظاهر می‌شوند یا در فردی که از قبل پرکاری خفیف داشته، علائم به طور ناگهانی تشدید می‌شوند. در حالی‌که بسیاری از موارد پرکاری تیروئید (مانند بیماری گریوز یا گواتر مولتی‌ندولار سمی) به تدریج ایجاد می‌شود، برخی شرایط می‌توانند باعث شروع یا بدتر شدن ناگهانی علائم شوند. مهم‌ترین علل احتمالی شروع ناگهانی یا تشدید سریع پرکاری تیروئید عبارتند از:
- تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)
- این یکی از شایع‌ترین علل پرکاری تیروئید گذرا و گاهی با شروع ناگهانی است؛
- در تیروئیدیت، غده تیروئید ملتهب می‌شود که منجر به آسیب به سلول‌های تیروئید و نشت مقادیر زیادی هورمون تیروئید از ذخایر داخلی غده به داخل جریان خون می‌شود.
انواع مختلفی از تیروئیدیت وجود دارد، از جمله:
تیروئیدیت تحت حاد (Subacute Thyroiditis) اغلب پس از یک عفونت ویروسی رخ می‌دهد و معمولا با درد در ناحیه گردن همراه است. فاز پرکاری آن معمولا گذراست و پس از چند هفته یا ماه ممکن است به فاز کم‌کاری و سپس بهبودی کامل یا بازگشت به عملکرد طبیعی تیروئید منجر شود. شروع علائم پرکاری در این نوع می‌تواند نسبتا ناگهانی باشد؛
تیروئیدیت خاموش (Silent Thyroiditis) یا تیروئیدیت پس از زایمان (Postpartum Thyroiditis) این انواع بدون درد هستند و معمولا خودایمنی محسوب می‌شوند. فاز پرکاری آنها نیز گذراست. شروع علائم ممکن است به طور ناگهانی در عرض چند هفته تا چند ماه پس از زایمان (در مورد تیروئیدیت پس از زایمان) رخ دهد.
- مصرف بیش از حد هورمون تیروئید خارجی (تیروئیدیت مصنوعی)
- مصرف تصادفی یا عمدی مقادیر زیاد داروهای هورمون تیروئید (مانند لووتیروکسین) می‌تواند به سرعت سطح هورمون‌ها را در خون بالا ببرد و علائم پرکاری تیروئید ایجاد کند. این موضوع می‌تواند در افرادی رخ دهد که برای کم‌کاری تیروئید دارو مصرف می‌کنند و دوز آنها تنظیم نیست، یا در افرادی که بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده می‌کنند (به‌عنوان مثال، به امید کاهش وزن).
- بار ید زیاد (Iodine Load)
در برخی افراد مستعد (مانند کسانی که گواتر مولتی‌ندولار زمینه‌ای دارند اما قبلا پرکاری نداشته‌اند)، قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد ید می‌تواند تولید هورمون تیروئید را به طور ناگهانی افزایش دهد. منابع ید زیاد شامل:
- استفاده از کنتراست‌های حاوی ید در تصویربرداری پزشکی (مانند سی‌تی اسکن یا آنژیوگرافی)؛
- مصرف داروهایی مانند آمیودارون (داروی قلبی که حاوی مقادیر زیادی ید است)؛
- مصرف بیش از حد مکمل‌های حاوی ید.
- تشدید ناگهانی بیماری زمینه‌ای
اگرچه بیماری گریوز یا گواتر مولتی‌ندولار سمی معمولا به تدریج پیشرفت می‌کنند، اما گاهی اوقات عوامل استرس‌زا، عفونت‌ها یا سایر بیماری‌ها می‌توانند باعث تشدید ناگهانی علائم در فردی شوند که از قبل این شرایط را داشته است.
- بحران تیروئید (طوفان تیروئیدی)
طوفان تیروئید یک وضعیت اورژانسی بسیار خطرناک است که در اثر تشدید شدید و ناگهانی پرکاری تیروئید درمان‌نشده یا کنترل‌نشده رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند توسط عواملی مانند عفونت شدید، جراحی، تروما، قطع ناگهانی داروهای ضد تیروئید یا زایمان در فردی با پرکاری تیروئید زمینه‌ای ایجاد شود. در واقع، بحران تیروئید نتیجه نهایی یک پرکاری تیروئید درمان‌نشده یا کنترل‌نشده است و علائم آن بسیار ناگهانی و شدید ظاهر می‌شوند.
هرگونه شروع ناگهانی علائم شدید مانند تپش قلب شدید، تب بالا، لرزش شدید، گیجی یا تغییرات ذهنی، نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد، زیرا ممکن است نشانه‌ای از بحران تیروئید باشد که یک وضعیت تهدیدکننده حیات است. در صورتی که علائم پرکاری تیروئید، حتی به صورت ناگهانی، در شما ظاهر شده است، بسیار مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید تا علت آن مشخص شده و درمان مناسب آغاز گردد. تشخیص زودهنگام برای پیشگیری از عوارض جدی حیاتی است.
غذاهای ممنوع در پرکاری تیروئید
در حالی که هیچ نوع «لیست ممنوع قطعی» از غذاهای کاملا ممنوع برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید وجود ندارد، برخی غذاها و مواد غذایی می‌توانند علائم را تشدید کرده یا با درمان تداخل داشته باشند. تمرکز اصلی در رژیم غذایی پرکاری تیروئید، اغلب بر کنترل مصرف ید و اجتناب از محرک‌ها است. غذاهایی که مصرف آنها باید محدود شود یا از آنها پرهیز کرد عبارتند از:
- غذاهای حاوی ید بالا ید ماده خام برای تولید هورمون‌های تیروئید است. مصرف بیش از حد ید می‌تواند باعث شود تیروئید بیش از حد فعال، هورمون بیشتری تولید کند.
- نمک یددار یکی از منابع اصلی ید در رژیم غذایی است. بهتر است از نمک بدون ید استفاده شود.
- جلبک دریایی و محصولات مرتبط با آن مانند نوری (Nori)، کتانجک (Kelp) واکامه (Wakame) و مکمل‌های جلبک دریایی، منابع بسیار غنی از ید هستند و باید از آنها پرهیز کرد؛
- برخی غذاهای دریایی اگرچه همه غذاهای دریایی حاوی ید هستند، اما میزان آن متفاوت است. صدف‌ها و ماهی‌هایی که از آب شور صید می‌شوند معمولا ید بیشتری دارند. مصرف اینها باید محدود شود؛
- مکمل‌های غذایی حاوی ید قبل از مصرف هرگونه مکمل، برچسب آن را برای وجود ید بررسی کنید.
- محصولات لبنی شیر، پنیر و ماست حاوی ید هستند (به دلیل استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های حاوی ید در دامداری‌ها و فرآوری). در حالی که نیازی به حذف کامل نیست، مصرف بیش از حد ممکن است توصیه نشود.
- زرده تخم مرغ حاوی ید است و مصرف آن باید در حد اعتدال باشد؛
- غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار کافئین یک محرک است و می‌تواند علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب، لرزش و اضطراب را تشدید کند. قهوه، چای سیاه و سبز، نوشابه‌های انرژی‌زا و شکلات معمولا حاوی مقادیر قابل‌توجهی کافئین هستند؛
- غذاهای فرآوری شده و فست فودها این غذاها معمولا ارزش غذایی کمی دارند و ممکن است حاوی مقادیر بالایی نمک یددار و سایر افزودنی‌هایی باشند که برای سلامتی تیروئید مفید نیستند.
- غذاهایی که ممکن است با جذب داروهای تیروئیدی تداخل داشته باشند در برخی موارد، مصرف همزمان برخی غذاها با داروهای ضد تیروئید ممکن است بر جذب دارو تأثیر بگذارد. این موضوع را باید با پزشک خود مطرح کنید. (به‌عنوان مثال، فیبر زیاد ممکن است جذب دارو را کند نماید، اما نیازی به حذف کامل فیبر نیست و صرفا زمان مصرف دارو و غذا مهم است).
مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه بهترین رویکرد مشورت با پزشک متخصص غدد یا متخصص تغذیه است تا یک برنامه غذایی مناسب و شخصی‌سازی شده بر اساس شرایط فردی، شدت بیماری و درمان در حال دریافت ارائه شود؛
تعادل و تنوع حتی با وجود محدودیت‌ها، سعی کنید رژیم غذایی متنوع و متعادلی داشته باشید تا از دریافت کافی سایر مواد مغذی اطمینان حاصل کنید؛
توجه به واکنش بدن به واکنش بدن خود به غذاهای مختلف توجه کنید و در صورت مشاهده تشدید علائم پس از مصرف غذای خاصی، آن را یادداشت کرده و با پزشک در میان بگذارید.
مدیریت رژیم غذایی در کنار درمان دارویی، نقش مهمی در کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به پرکاری تیروئید دارد.
برای تیروئید پرکار چی خوبه
در کنار درمان دارویی، رژیم غذایی مناسب می‌تواند نقش مهمی در مدیریت علائم پرکاری تیروئید و بهبود کیفیت زندگی داشته باشد. هدف اصلی رژیم غذایی برای کنترل و درمان پرکاری تیروئید معمولا کنترل دریافت ید (ماده اولیه تولید هورمون تیروئید) و تمرکز بر غذاهای مغذی و کاهش‌دهنده التهاب است. در به برخی غذاها و مواد غذایی که می‌توانند برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید مفید باشند، اشاره شده است:
- غذاهای کم ید
کاهش مصرف ید یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رژیم غذایی در پرکاری تیروئید است، زیرا ید زیاد باعث تولید بیشتر هورمون‌های تیروئید می‌شود:
میوه‌ها و سبزیجات تازه اکثر میوه‌ها و سبزیجات (به جز جلبک دریایی) کم ید هستند و منابع عالی ویتامین‌ها مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها محسوب می‌شوند. سعی کنید از طیف وسیعی از رنگ‌ها استفاده کنید؛
نمک بدون ید بجای نمک یددار، از نمک بدون ید استفاده کنید؛
غلات و حبوبات پخته شده در خانه برنج، پاستا و نان‌هایی که با نمک بدون ید تهیه شده‌اند معمولا کم ید هستند؛
آجیل‌ها و دانه‌های بدون نمک یددار مانند گردو، بادام، تخمه آفتابگردان و تخم کتان منابع خوبی از مواد مغذی و چربی‌های سالم هستند؛
سفیده تخم مرغ برخلاف زرده که حاوی ید است، سفیده تخم مرغ کم ید است.
- سبزیجات چلیپایی (Cruciferous Vegetables)
این گروه شامل کلم بروکلی، گل کلم، کلم بروکسل و کلم پیچ می‌شود. این سبزیجات حاوی ترکیباتی هستند که در مقادیر بسیار بالا و در شرایط کمبود ید، می‌توانند در جذب ید اختلال ایجاد کنند (اثری به نام گواتروژن). با این حال، این اثر در شرایط پرکاری تیروئید که مشکل کمبود ید نیست معمولا قابل‌توجه نیست و فواید بی‌شمار این سبزیجات به عنوان منابع ویتامین‌ها، فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها معمولا بر این اثر جزئی غلبه می‌کند. پختن این سبزیجات می‌تواند اثر گواتروژنی آنها را کاهش دهد. مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد، نیازی به حذف کامل آنها نیست و مصرف متعادل مفید است.
- غذاهای غنی از سلنیوم
سلنیوم یک ماده معدنی کمیاب است که نقش مهمی در متابولیسم هورمون‌های تیروئید و سلامت سیستم ایمنی ایفا می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که سلنیوم ممکن است به کاهش آنتی‌بادی‌های تیروئیدی در بیماری گریوز (شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید) کمک کند.
آجیل برزیلی منبع بسیار غنی از سلنیوم است (مصرف روزانه ۱-۲ عدد کافی است و مصرف بیش از حد توصیه نمی‌شود)؛
تخمه آفتابگردان، دانه‌های چیا، قارچ، عدس، نخود.
- غذاهای غنی از روی (زینک)
روی برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی و تبدیل هورمون‌های تیروئید به فرم فعال آنها ضروری است. دانه‌های کدو تنبل، عدس، نخود، آجیل‌ها و دانه‌ها منابع غنی از روی (زینک) هستند.
- غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D
پرکاری تیروئید می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان شود. اطمینان از دریافت کافی کلسیم و ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان‌ها بسیار مهم است.
- سبزیجات برگ سبز تیره مانند کلم پیچ و اسفناج (منابع کلسیم)؛
- شیرهای گیاهی غنی شده با کلسیم و ویتامین D؛
- ماهی‌های چرب مانند ساردین (منبع ویتامین D)، اما به دلیل ید می‌بایست در حد اعتدال مصرف شود.
- چربی‌های سالم امگا 3
این چربی‌ها خواص ضد التهابی دارند و می‌توانند به کاهش التهاب مرتبط با برخی علل پرکاری تیروئید کمک کنند.
- بذر کتان، دانه‌های چیا، گردو (منابع گیاهی کم ید نسبت به ماهی‌های چرب).
نکات تکمیلی
- نوشیدن آب کافی نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز مهم است؛
- وعده‌های غذایی منظم خوردن وعده‌های غذایی کوچک و منظم می‌تواند به مدیریت سطح انرژی و جلوگیری از نوسانات قند خون کمک کند؛
مشورت با متخصص قبل از ایجاد تغییرات عمده در رژیم غذایی خود، حتما با پزشک متخصص غدد یا یک متخصص تغذیه مشورت کنید. آنها می‌توانند بر اساس شرایط فردی شما، داروهای مصرفی و نتایج آزمایش‌ها، بهترین توصیه‌ها را ارائه دهند.
تمرکز بر یک رژیم غذایی متعادل، کم ید و غنی از مواد مغذی در کنار درمان تجویزی پزشک، به شما کمک می‌کند تا علائم پرکاری تیروئید را بهتر مدیریت کنید و سلامت کلی خود را بهبود بخشید.
یک نظر
[…] اختلالات تیروئیدی (کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید). […]