شکربان

درخواست مشاوره

امپاگلیفلوزین (جاردیانس-Empagliflozin): تاثیر بر قند خون و عملکرد قلب و کلیه‌ها

امپاگلیفلوزین، که با نام تجاری جاردیانس (Empagliflozin) شناخته می‌شود، یکی از داروهای پیشرفته و پرکاربرد در مدیریت دیابت نوع 2 محسوب می‌گردد. امپاگلیفلوزین (جاردیانس) به گروه مهارکننده‌های بازجذب سدیم-گلوکز مشترک ۲ (SGLT2 inhibitors) تعلق دارد. این کلاس دارویی رویکردی نوین در درمان دیابت ارائه کرده است، زیرا تاثیر آن صرفا محدود به کنترل قند خون نیست، بلکه فراتر از آن، مزایای قابل توجهی در محافظت از ارگان‌های حیاتی بدن، به‌ویژه قلب و کلیه‌ها، نشان داده است.
در دهه گذشته، کشف و توسعه داروهایی مانند امپاگلیفلوزین (جاردیانس) نقطه عطفی در درمان دیابت محسوب شد. پیش از معرفی این دارو، داروهای کاهش دهنده قند خون (قرص قند) عمدتا بر مکانیسم‌های انسولین متمرکز بودند، اما SGLT2 Inhibitors با هدف قرار دادن مسیرهای دفع گلوکز در کلیه، یک راهکار غیر وابسته به انسولین را معرفی کردند. تاثیرات چندگانه جاردیانس (امپاگلیفلوزین) آن را از یک داروی صرفا کاهش دهنده قند خون، به یک عامل محافظتی در برابر عوارض بلند مدت دیابت تبدیل کرده است. در این نوشتار از مجله شکربان به تشریح دقیق مکانیسم عمل، مزایای بالینی گسترده، عوارض جانبی و یکی از مهم‌ترین ریسک‌های مرتبط با امپاگلیفلوزین ، یعنی کتواسیدوز یواگلایسمیک (Euglycemic Ketoacidosis)، پرداخته شده است.

تداخلات دارویی امپاگلیفلوزین

🔹 مکانیسم اثر امپاگلیفلوزین (جاردیانس)

امپاگلیفلوزین (جاردیانس) عملکرد خود را از طریق تاثیر مستقیم در نحوه دفع گلوکز توسط کلیه‌ها آغاز می‌کند. در ادامه به مکانیسم اثر امپاگلیفلوزین (جاردیانس) پرداخته شده است.
عملکرد کلیوی و مهار  SGLT2
کلیه‌ها روزانه حجم عظیمی از گلوکز (قند) را تصفیه می‌کنند. در حالت طبیعی تقریبا ۹۰ درصد این گلوکز (قند) در لوله‌های پروگزیمال کلیه توسط پروتئین ناقل SGLT2 بازجذب شده و به جریان خون باز می‌گردد. درصد باقیمانده توسط SGLT1 بازجذب می‌شود.
امپاگلیفلوزین (جاردیانس) به‌صورت انتخابی و رقابتی به گیرنده SGLT2 متصل شده و فعالیت آن را مهار می‌کند. نتیجه این مهار، کاهش جذب گلوکز از تصفیه گلومرولی و افزایش دفع آن از طریق ادرار (گلوکوزوری) است. این مکانیسم منجر به کاهش سطح گلوکز در گردش خون می‌شود. با مهار  SGLT2آستانه کلیوی برای دفع گلوکز پایین می‌آید و حتی در سطوح قند خون نرمال نیز دفع گلوکز افزایش می‌یابد.
تاثیرات ثانویه امپاگلیفلوزین (جاردیانس): فراتر از کاهش قند خون
تاثیرات مفید امپاگلیفلوزین (جاردیانس) تنها به کاهش قند خون محدود نمی‌شود، بلکه از طریق مکانیسم‌های زیر به بهبود وضعیت قلبی-کلیوی کمک می‌کند:

  1. دیورز اسموتیک خفیف دفع گلوکز (قند) موجب جذب آب و سدیم بیشتر در ادرار می‌شود که نتیجه آن افزایش خفیف در حجم ادرار و کاهش فشار خون است؛
  2. کاهش بار کاری کلیه کاهش بازجذب سدیم و آب در لوله‌های کلیوی فشار داخل گلومرولی را کاهش داده و از هایپرفیلتراسیون (فیلتراسیون بیش از حد) که در دیابت مزمن به کلیه‌ها آسیب می‌زند، جلوگیری می‌کند؛
  3. تاثیرات قلبی مکانیسم دقیق کاردیوپروتکتیو هنوز کاملا مشخص نیست، اما شامل بهبود عملکرد میوکارد، کاهش بار پیش‌انقباضی (Preload Reduction) به دلیل کاهش حجم مایعات و بهبود متابولیسم قلبی است.

🔹 مزایای بالینی کلیدی امپاگلیفلوزین (جاردیانس)

در مطالعات بالینی بزرگ امپاگلیفلوزین (جاردیانس) (مانند EMPA-REG OUTCOME) کارایی خود را در مدیریت دیابت و پیشگیری از عوارض آن ثابت کرده است. در ادامه به مهم‌ترین مزایای بالینی امپاگلیفلوزین (جاردیانس) در افراد دارای تشخیص دیابت پرداخته شده است.

  1. کنترل قند خون
    امپاگلیفلوزین (جاردیانس) یک کاهنده قوی قند خون است. این دارو معمولا به‌عنوان بخشی از یک رژیم درمانی ترکیبی به‌کار می‌رود.
  • کاهش HbA1c  به‌طور متوسط، استفاده از امپاگلیفلوزین به تنهایی یا همراه با سایر داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)، منجر به کاهش 0.7 تا 1.2 درصدی هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) می‌شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد قند خون، دامنه نرمال آن و سایر موارد می‌توانید به نوشتار «آزمایش قند خون: دامنه نرمال و تفسیر» مراجعه کنید؛
  • مزیت وابسته نبودن به انسولین این دارو حتی در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که ترشح انسولین کافی ندارند نیز مؤثر است، چرا مکانیسم تاثیر آن وابسته به عملکرد کلیه‌هاست.
  1. نفروپروتکشن (محافظت کلیوی)
    این مزیت (محافظت از کلیه‌ها)، امپاگلیفلوزین (جاردیانس) را از بسیاری از داروهای قدیمی‌تر کاهش دهنده قند خون متمایز ساخته است.
    کاهش آلبومینوری (دفع پروتئین از ادرار) با کاهش فشار داخل گلومروهای کلیه، دفع پروتئین در ادرار (آلبومینوری) کاهش می‌یابد؛
  • کاهش پیشرفت نارسایی‌های کلیوی در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که در معرض ریسک عوارض بلند مدت قند خون بالا قرار دارند، امپاگلیفلوزین (جاردیانس) توانسته است زمان لازم برای دو برابر شدن کراتینین سرم، شروع دیالیز یا مرگ مرتبط با بیماری‌های کلیوی را به تاخیر بیاندازد.
  1. محافظت از سیستم قلبی و عروقی
    مطالعات نشان داده‌اند که مزایای قلبی و عروقی امپاگلیفلوزین (جاردیانس) حتی در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که قند خون کنترل‌شده‌ای دارند نیز مشاهده می‌شود.
  • کاهش بستری ناشی از نارسایی‌های قلبی و عروقی (HFrEF/HFpEF) امپاگلیفلوزین (جاردیانس) خطر بستری شدن در بیمارستان به دلیل نارسایی احتقانی قلب را به طور چشمگیری (تا حدود 25% در برخی مطالعات) کاهش می‌دهد؛
  • کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی خطر مرگ ناشی از علل قلبی‌عروقی در آن دسته از افراد دارای تشخیص دیابت که امپاگلیفلوزین (جاردیانس) مصرف می‌کنند در مقایسه با سایر افراد کمتر است.
  1. تاثیر امپاگلیفلوزین (جاردیانس) بر وزن و فشار خون
    به دلیل افزایش دفع اسموتیک مایعات و گلوکز مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) منجر به موارد زیر می‌شود:
  • کاهش وزن افراد معمولا کاهش وزن ملایمی (حدود 1 تا 3 کیلوگرم) را تجربه می‌کنند؛
  • کاهش فشار خون سیستولیک میانگین کاهش فشار خون سیستولیک معمولا در حدود 3  تا 5 میلی ‌متر جیوه مشاهده می‌شود، که به کاهش بار کلی بر سیستم قلبی-عروقی کمک می‌کند.
قرص امپاگلیفلوزین

عوارض شایع امپاگلیفلوزین (جاردیانس)

با وجود مزایای فراوان، امپاگلیفلوزین (جاردیانس) نیز مانند هر داروی دیگری دارای عوارض جانبی است که اغلب خفیف تا متوسط بوده و قابل مدیریت هستند. در ادامه به بررسی عوارض شایع امپاگلیفلوزین (جاردیانس) پرداخته شده است.

  1. عفونت‌های دستگاه ادراری و تناسلی به دلیل افزایش مداوم قند موجود در ادرار، محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها فراهم می‌شود. عفونت‌های قارچی ناحیه تناسلی (مانند کاندیدیازیس ولوواژینال در زنان) شایع‌ترین عوارض مرتبط با مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) در افراد دارای تشخیص دیابت هستند.
    • توصیه آموزش بهداشت فردی و استفاده از داروهای ضد قارچ موضعی در صورت لزوم.
  2. افزایش دفعات ادرار (پلی‌اوری) این اثر مستقیم مکانیسم امپاگلیفلوزین (جاردیانس) است و معمولا موقتی می‌باشد، اما ممکن است باعث ناراحتی افراد دارای تشخیص دیابت شود؛
  3. کم‌آبی بدن (دهیدراسیون) افزایش دفع ادرار می‌تواند منجر به از دست دادن بیش از حد مایعات شود، به‌ویژه در:
    • افراد مسن‌تر؛
    • افراد مصرف‌کننده دیورتیک‌ها (مسهل‌ها)؛
    • افراد با استفراغ یا اسهال.
  4. افت قند خون (هیپوگلیسمی) به تنهایی خطر هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) کمی دارد، اما در صورت مصرف همزمان با انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها، این خطر به شدت افزایش می‌یابد.

🔹 عارضه نادر ولی مهم: کتواسیدوز یواگلایسمیک (Euglycemic Ketoacidosis – DKA)

یکی از جدی‌ترین و نیازمند توجه‌ترین عوارض مرتبط با کلاس SGLT2 Inhibitors، کتواسیدوز دیابتی یواگلایسمیک (eDKA) است. این کتواسیدوز یک وضعیت اورژانسی متابولیک است که با افزایش اسیدوز شدید و تجمع کتون‌ها در خون مشخص می‌شود. در نوع یواگلایسمیک، این وضعیت با یک ویژگی متناقض همراه است: سطح قند خون نرمال یا تنها اندکی بالا است (معمولا کمتر از 250 میلی ‌گرم در دسی ‌لیتر)، که تشخیص را دشوار می‌سازد.
این وضعیت معمولا ناشی از ترکیبی از عوامل مختلف است، از جمله

  1. کاهش انسولین نسبی یا مطلق (بیماری حاد، رژیم کتوژنیک یا مصرف بیش از حد الکل). برای آشنایی بیشتر با رژیم کتوژنیک و نقش آن در کنترل قند خون می‌توانید به نوشتار «رژیم کتوژنیک آری یا خیر؟» مراجعه کنید؛
  2. اثر محرک امپاگلیفلوزین (جاردیانس) برای دفع قند (گلوکز) که باعث می‌شود بدن بجای استفاده از گلوکز، شروع به سوزاندن چربی‌ها برای تولید انرژی کند (کتوژنز).

تشخیص و مدیریت عوارض امپاگلیفلوزین (جاردیانس)
علائم هشداردهنده تهوع، استفراغ، درد شکمی، تنفس سریع و عمیق (تنفس کوسمال)، خستگی شدید و بوی میوه‌ای در تنفس؛
اقدامات درمانی فوری

  1. قطع فوری امپاگلیفلوزین (جاردیانس)؛
  2. تایید تشخیص اندازه‌گیری گازهای خون شریانی (برای pH و بی‌کربنات) و اجسام کتونی خون یا ادرار؛
  3. درمان حمایتی تزریق مایعات داخل وریدی (IV Fluids) برای رفع دهیدراسیون و انسولین درمانی برای متوقف کردن کتوژنز و اصلاح اسیدوز؛
  4. بستری این وضعیت تقریبا همیشه نیاز به مراقبت در محیط بیمارستانی دارد.
قرص امپاگلیفلوزین 10 برای چیست؟

هشدار مهم (پروتکل قطع دارو)

به دلیل خطر کتواسیدوز یواگلایسمیک لازم است افراد دارای تشخیص دیابت در شرایط خاصی به‌طور موقت مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) را متوقف کنند:

  • بیماری‌های حاد یا عفونت‌های شدید هرگاه فرد دچار تب بالا، استفراغ یا اسهال شدید شود؛
  • پیش از جراحی‌های بزرگ یا اقدامات تهاجمی؛
  • کاهش شدید دریافت مایعات یا کالری (روزه گرفتن طولانی‌مدت)؛
  • به طور کلی، توصیه می‌شود امپاگلیفلوزین (جاردیانس) 3 تا 4 روز قبل از هر عمل جراحی بزرگ قطع شود.

🔹 موارد منع مصرف نسبی امپاگلیفلوزین (جاردیانس)

برخی شرایط پزشکی وجود دارد که باید در تجویز امپاگلیفلوزین (جاردیانس) احتیاط کرد یا از آنها اجتناب نمود:

  1. نارسایی کلیوی شدید
    • زمانی که نرخ تخمین‌زده شده فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) کمتر از 30 میلی ‌لیتر بر دقیقه بر 1.73 متر مربع باشد، اثربخشی امپاگلیفلوزین (جاردیانس) کاهش یافته و خطر سمیت و دهیدراسیون افزایش می‌یابد.
  2. سابقه کتواسیدوز یا دیابت نوع 1 افرادی که در معرض خطر بالای کتواسیدوز قرار دارند بهتر است از مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) اجتناب نمایند (مگر در پروتکل‌های خاص و تحت نظارت دقیق)؛
  3. بارداری و شیردهی به دلیل عدم وجود داده‌های کافی در مورد ایمنی در دوران حاملگی و شیردهی بهتر است از مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) در این دوران خودداری شود.

🔹 تداخلات دارویی امپاگلیفلوزین (جاردیانس)

تداخلات دارویی امپاگلیفلوزین (جاردیانس) عمدتا به دلیل تشدید عوارض مشترک (مانند دیورز یا هیپوگلیسمی) رخ می‌دهند. مهم‌ترین تداخلات دارویی امپاگلیفلوزین (جاردیانس) عبارتند از:

  • دیورتیک‌ها (مسهل‌ها) مصرف همزمان امپاگلیفلوزین (جاردیانس) با داروهایی مانند فوروزماید یا هیدروکلروتیازید می‌تواند اثر دیورتیک و سدیم‌وری جاردیانس را تشدید کرده و خطر دهیدراسیون و افت فشار خون را بالا ببرد؛
  • انسولین و سولفونیل‌اوره‌ها این ترکیب‌ها با مکانیسم‌های متفاوتی قند خون را کاهش می‌دهند. مصرف همزمان این داروها با امپاگلیفلوزین (جاردیانس)، خطر هیپوگلیسمی شدید را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد و ممکن است نیاز به تنظیم دوز انسولین/سولفونیل‌اوره باشد؛
  • داروهای تداخل‌کننده با کتوژنیک هر دارویی که فرد دارای تشخیص دیابت را مستعد کتواسیدوز کند (مانند رژیم‌های بسیار کم کربوهیدرات) می‌بایست با احتیاط مصرف شود.

پرسش‌های متداول  (FAQ)
آیا امپاگلیفلوزین (جاردیانس) برای پیشگیری از نارسایی قلبی مفید است؟ بله، این یکی از مهم‌ترین اکتشافات در مورد امپاگلیفلوزین (جاردیانس) تاثیر آن بر حفاظت از سیستم قلبی و عروقی است. مطالعات بالینی بزرگ، به‌ویژه EMPA-REG OUTCOME، به وضوح نشان دادند که امپاگلیفلوزین نه تنها در افراد دارای تشخیص دیابت، بلکه در افراد با سابقه بیماری‌های قلبی و نارسایی قلبی (HFrEF و HFpEF) خطر بستری ناشی از نارسایی‌های قلبی و عروقی و مرگ ناشی از آنها را به‌صورت معنی‌دار کاهش می‌دهد. این مزیت محافظتی مستقل از اثرات آن بر کنترل قند خون تلقی می‌شود.
آیا باید در بیماری‌های حاد مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) آن را قطع کرد؟ بله، اکیدا توصیه می‌شود. در شرایطی که فرد ممکن است قادر به حفظ تعادل مایعات و تغذیه نباشد (مانند استفراغ شدید، اسهال، یا جراحی برنامه‌ریزی‌شده)، مصرف امپاگلیفلوزین (جاردیانس) می‌بایست موقتا قطع شود. این اقدام پیشگیری اولیه در برابر دهیدراسیون و کتواسیدوز یواگلایسمیک است. در اینگونه موارد پزشک می‌بایست دستورعمل‌های دقیق زمان شروع مجدد دارو پس از رفع شرایط حاد را ارائه دهد.
آیا امپاگلیفلوزین (جاردیانس) به کاهش وزن کمک می‌کند؟ بله، افراد معمولا کاهش وزن نسبتا کمی را تجربه می‌کنند که عمدتا ناشی از دفع اسموتیک آب و گلوکز است. این تاثیر معمولا پایدار نیست اما می‌تواند در مدیریت کلی سلامت متابولیک مفید باشد.

🔹 جمع‌بندی
امپاگلیفلوزین (جاردیانس) یک دستاورد مهم در حوزه داروهای کاهش دهنده قند خون (قرص قند) است که فراتر از تنظیم قند خون عمل می‌کند. توانایی آن در کاهش خطرات قلبی–کلیوی، به‌ویژه در افرادی که در معرض خطر بالای بیماری‌های قلبی-عروقی هستند، آن را به داروی خط اول یا در برخی موارد خط دوم در بسیاری از دستورعمل‌های درمانی افراد دارای تشخیص دیابت تبدیل کرده است. بااین حال، پزشکان و افراد می‌بایست کاملا از عوارض جانبی شایع (عفونت‌ها) و به‌ویژه عارضه نادر اما مهلک، به‌ویژه کتواسیدوز یواگلایسمیک، آگاه باشند و پروتکل‌های قطع مصرف در زمان بیماری حاد را رعایت کنند.

Shekarban وب‌سایت
مطالب مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *