همه چیز در مورد دیابت بی مزه: علائم، تشخیص و درمان

دیابت بی مزه چیست و چگونه بروز می‌کند

دیابت بی مزه یک اختلال نادر و غیرمعمول است که بر عملکرد بدن در تنظیم مایعات تأثیر می‌گذارد. این بیماری به علت کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) یا هورمون ادراری (وازوپرسین) یا مشکلات در عملکرد آن ایجاد می‌شود. هورمون آنتی‌دیورتیک توسط هیپوتالاموس ترشح می‌شود و کارکرد اصلی آن ذخیره مایعات در کلیه و تولید ادرار است. بنابراین، این اختلال باعث می‌شود که کلیه‌ها نتوانند آب را به طور مؤثر نگه‌دارند، که در نتیجه منجر به افزایش حجم ادرار و تشنگی مفرط می‌شود. این وضعیت می‌تواند به سرعت به کم‌آبی بدن منجر شود و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد. نکته قابل‌توجه این است که برخلاف دیابت شیرین (دیابت نوع 2 یا دیابت نوه یک) که ادرار به علت مقادیر بالای گلوکز شیرین است، در افراد دارای تشخیص دیابت بی‌مزه ادرار بی مزه است (علت نام‌گذاری دیابت بی مزه نیز همین موضوع است).

علائم دیابت بی مزه

از جمله علائم بارز دیابت بی مزه می‌توان به تشنگی شدید و مکرر اشاره کرد که علت اصلی آن افزایش حجم ادرار است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً باید مقدار زیادی آب بنوشند تا از کم‌آبی جلوگیری کنند. همچنین، تولید ادرار به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، که این خود می‌تواند منجر به بی‌خوابی و اختلال در فعالیت‌های روزمره فرد شود. به همین دلیل، تشخیص به موقع این بیماری و مدیریت مناسب آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین، علائم دیابت بی مزه شباهت زیادی به دیابت نوع یک و دیابت نوع دو دارد. بر اساس آنچه مطرح شد، مهم‌ترین علائم دیابت بی‌مزه در بزرگسالان عبارتند از:

• تشنگی بیش از حد؛ و
• افزایش زیاد حجم ادرار (به‌ویژه تکرر ادرار در طول شب).

 برخی از کودکانی که دارای تشخیص دیابت بی‌مزه هستند ممکن است علائم زیر را داشته باشند: گریه زیاد و آرام نشدنی، استفراغ یا اسهال، کاهش وزن غیرعادی، تب، خیس بودن غیرمعمول قنداق، خشکی پوست به همراه سردی اندام‌های انتهایی و تأخیر در رشد.

چگونه دیابت بی مزه بروز می‌کند

دیابت بی مزه معمولاً به دو نوع اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: دیابت بی مزه مرکزی و دیابت بی مزه کلیوی یا نفرولوژیک (البته دو نوع دیابت بی مزه دیپسوژنیک و دیابت بی مزه بارداری نیز وجود دارد که در ادامه به آنها پرداخته شده است). دیابت بی مزه مرکزی به دلیل آسیب به غده هیپوفیز که هورمون آنتی‌دیورتیک را ترشح می‌کند، ایجاد می‌شود. دیابت بی مزه نفرولوژیک یا کلیوی نیز به دلیل ناتوانی کلیه‌ها در پاسخ به این هورمون ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند منجر به این شرایط شوند، از جمله آسیب به ناحیه هیپوفیز بنا به عللی همچون ضربه به سر، تومورهای مغزی یا حتی عفونت‌های مغزی مانند آنسفالیت یا مننژیت است. همچنین، مصرف برخی داروها نیز ممکن است باعث ایجاد این بیماری شود.

تشخیص دیابت بی مزه

تشخیص دیابت بی مزه معمولا با استفاده از آزمایش‌های ادراری و خون انجام می‌شود. پزشک معمولاً حجم ادرار و غلظت آن را بررسی می‌کند تا متوجه شود آیا بدن به درستی مایعات را تنظیم می‌کند یا خیر. همچنین، آزمایش‌های خون می‌تواند به شناسایی سطح هورمون آنتی‌دیورتیک کمک کند. در برخی موارد، ممکن است پزشک از روش‌های تصویربرداری مانند MRI برای بررسی آسیب‌های مغزی استفاده کند. رایج‌ترین آزمایش‌هایی موجود برای تشخیص دیابت بی مزه یا دیابت اینسیپیدوس عبارتند از:

• آزمایش گرانش ادرار (این آزمایش باهدف بررسی میزان نمک و سایر مواد معدنی موجود در ادرار انجام می‌شود)؛
• MRI بافت مغز، غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس؛ و
• آزمایش محرومیت از آب (این آزمایش باهدف بررسی تغییرات میزان سدیم در خون، اسمولالیته آن و ترکیب ادرار انجام می‌شود).

مدیریت و درمان دیابت بی مزه

مدیریت دیابت بی مزه نیازمند توجه به مصرف مایعات و داشتن رژیم غذایی مناسب است. در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای خاصی را به منظور تنظیم سطح هورمون آنتی‌دیورتیک تجویز کند. همچنین، آموزش بیمار درباره علائم و نشانه‌ها و روش‌های مدیریت این بیماری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی وی کمک کند. در مواردی که فرد دارای تشخیص دیابت بی مزه نفرولوژیک است، در بیشتر موارد پزشک مصرف دوز بالای دسموپرسین، دیورتیک همراه با آسپرین یا ایبوپروفن و داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی را تجویز می‌کند. البته در صورتی که علت ایجاد بیماری مصرف یکسری داروهای خاص باشد، پزشک باید تجویز آنها را قطع کند و داروهای جایگزین را معرفی کند. توجه داشته باشید که مصرف هیچ دارویی را نباید بدون تجویز پزشک قطع کنید یا تغییر دهید. توجه داشته باشید که دیابت بی مزه دیسپوژنیک فاقد درمان مشخص است و بسته به شرایط بیمار ممکن است پزشک درمان‌های مختلفی را تجویز کند. همچنین، دیابت بی مزه بارداری نیز همچون دیابت بارداری در عمده موارد پس از زایمان برطرف می‌شود.

انواع مختلف دیابت بی مزه

دیابت بی مزه یک اختلال نادر است که باعث افزایش غیرعادی ادرار و تشنگی شدید می‌شود. این بیماری به دلیل مشکلاتی در تولید یا عملکرد هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) یا هورمون ادراری (وازوپرسین) ایجاد می‌شود. دیابت بی مزه به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و علل خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی انواع مختلف دیابت بی مزه پرداخته شده است.

دیابت بی مزه مرکزی یا نورولوژیک

دیابت بی مزه مرکزی یا نورولوژیک (Central Diabetes Insipidus) یکی از رایج‌ترین بیماری‌های غدد و متابولیسم محسوب می‌شود و به دلیل کمبود تولید هورمون آنتی‌دیورتیک در مغز ایجاد می‌شود. این نوع دیابت معمولاً به علت آسیب به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز ناشی از جراحت، عفونت یا تومور رخ می‌دهد (آسیب به این ناحیه موجب اختلال در فرآیند ترشح و ذخیره‌سازی هورمون ادرار می‌شود. در فقدان این هورمون حجم ادرار به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد). افرادی که به این نوع دیابت مبتلا هستند، معمولا دچار تشنگی شدید و ادرار زیاد می‌شوند. درمان این نوع دیابت معمولاً شامل تجویز داروهایی است که به جایگزینی هورمون آنتی‌دیورتیک کمک می‌کنند. مهم‌ترین علل ایجاد دیابت بی مزه نورولوژیک عبارتند از:

• ضربه به سر یا تومورهای مغزی؛
• تورم در ناحیه مغز؛
• اختلال در خون‌رسانی به هیپوفیز یا هیپوتالاموس؛
• وراثبت و ژنتیک (نقش آن بسیار نادر است).

دیابت بی مزه نفرونیک یا کلیوی

دیابت بی مزه نفرونیک یا کلیوی (Nephrogenic Diabetes Insipidus) به عدم پاسخ کلیه‌ها به هورمون آنتی‌دیورتیک مربوط می‌شود. در این حالت، کلیه‌ها قادر به نگه‌داری آب نیستند و باعث می‌شود که ادرار رقیق و فراوان تولید شود. این نوع دیابت می‌تواند به دلیل بیماری‌های ژنتیکی، عفونت‌های کلیوی یا مصرف برخی داروها مانند لیتیم ایجاد شود. درمان دیابت بی مزه نفرونیک معمولا شامل تغییرات در رژیم غذایی و داروهای خاص برای کاهش تولید ادرار است. برخی از مهم‌ترین علل ایجاد این نوع دیابت عبارتند از:

• مسدود شدن مجاری ادراری؛
• مصرف داروهایی مانند لیتیوم یا تتراسایکلین؛
• عدم تعادل الکترولیت‌ها (به‌عنوان مثال، بالا بودن سطح کلسیم یا کاهش شدید پتاسیم)؛ و
• بیماری‌های مزمن کلیوی (البته این عامل بسیار نادر است).

دیابت بی مزه دیپسوژنیک

دیابت بی مزه دیپسوژنیک (Dipsogenic Diabetes Insipidus) به علت اختلال در سازوکار تشنگی در هیپوتالاموس مغز ایجاد می‌شود. بر همین اساس به نوعی از دیابت بی مزه اطلاق می‌شود که به دلیل تشنگی غیرعادی و نیاز به نوشیدن مایعات زیاد به وجود می‌آید. در این حالت، فرد به طور مداوم احساس تشنگی دارد و به همین دلیل مقدار زیادی آب می‌نوشد. این نوع دیابت معمولاً به علت اختلالات روانی یا آسیب‌های مغزی ایجاد می‌شود. مدیریت این نوع دیابت نیازمند مشاوره با پزشک و ممکن است شامل مداخلات روان‌پزشکی باشد.

دیابت بی مزه بارداری

دیابت بی مزه بارداری (Gestational Diabetes Insipidus) نوعی از دیابت بی مزه است که در دوران بارداری ایجاد می‌شود. این نوع به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش حجم مایعات در بدن زنان باردار رخ می‌دهد (عمدتا به دلیل آنزیم‌های تولیدی توسط جفت سطح هورمون پروستاگلاندین افزایش می‌یابد که منجر به کاهش حساسیت کلیه‌ها به هورمون ضد ادراری می‌شود). اگرچه این نوع دیابت معمولا پس از زایمان خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما در برخی موارد می‌تواند به مشکلاتی برای مادر و نوزاد منجر شود. نظارت دقیق و درمان مناسب در این دوران بسیار حائز اهمیت است. برای مطالعه بیشتر در مورد دیابت بارداری می‌توانید به مقاله «همه‌چیز در مورد دیابت بارداری: عوامل خطر، عوارض و پیشگیری» مراجعه نمایید.

در مجموع، شناخت انواع مختلف دیابت بی مزه و علل آن‌ها می‌تواند به پیشگیری و درمان به‌موقع این بیماری کمک کند. هر یک از این انواع نیاز به رویکردهای درمانی خاص خود دارند و مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند به مدیریت موثر این اختلالات کمک کند.