گاهی اوقات دیابت تنها مشکل سلامت افراد نیست و بیماریهای همراهی همچون بیماریهای قلبیعروقی، مشکلات چشمی (رتینوپاتی)، مشکلات سیستم عصبی (نوروپاتی)، کلیوی (نفروپاتی) و انواع سرطان نیز وجود دارند. از میان بیماریهای همراه (یا عوارض مزمن دیابت) به بیماریهای سرطانی کمتر از سایر موارد پرداخته شده است، این در حالی است که بر اساس آخرین مطالعات علمی حدود 20% موارد سرطان دارای تشخیص دیابت نیز میباشند. در این نوشتار به بررسی ارتباط میان بروز و درمان دیابت با ابتلا به انواع مختلف سرطان پرداخته شده است. بر پایه آخرین مطالعات علمی منتشرشده علت همابتلایی (ابتلای همزمان) به دیابت (بهویژه دیابت نوع دو) و انواع مختلف سرطان وجود یکسری عوامل خطر مشترک است، که مهمترین آنها عبارتند از: افزایش سن، چاقی، رژیم غذایی ناسالم و نداشتن فعالیت فیزیکی. برای مثال، اضافهوزن ریسک بروز دیابت نوع و سرطانهای گلو، روده، پستان، رحم و کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش میدهد. از سوی دیگر مشکلات و عوارض دیابت نیز منجر به افزایش ریسک بروز سرطان میشوند، برای مثال سطوح بالای انسولین در جریان خون و افزایش شدید قندخون.
در ادامه به بررسی عوامل مشترک ابتلا به دیابت (بهویژه دیابت نوع دو) و انواع مختلف سرطان و راههای کنترل آنها پرداخته شده است.
عوامل خطر مشترک دیابت و سرطان
عوامل خطر مشترک دیابت و سرطان را میتوان در سه دسته کلی قرار داد، البته میبایست توجه داشت که برخی از این عوامل صرفا در یک دسته خاص قرار نمیگیرند: (1) عوامل خطر قابل تغییر؛ (2) عوامل خطر غیرقابل تغییر؛ و (3) عوامل بیولوژیک (یا زیستشناسانه).
عوامل خطر قابل تغییر
این عوامل شامل مصرف دخانیات، الکل، رژیم غذایی، فعالیت فیزیکی و کنترل وزن میشوند. مطالعات مختلفی اثبات نمودهاند که اضافه وزن یا چاقی منجر به افزایش ریسک بروز انواع مختلف سرطان میشود. تعیین اضافهوزن و میزان آن با استفاده از شاخص توده بدنی (Body Mass Index- BMI) صورت میگیرد که عبارت است از وزن به کیلوگرم تقسیم به قد (به متر) به توان 2. شاخص توده بدنی بین 18.5 تا 25 طبیعی است، و مقادیر کمتر و بیشتر از آن بهصورت کموزنی و اضافهوزن در نظر گرفته میشوند. سرطانهای پستان (بهویژه پس از یائسگی)، کولورکتال، سرطان مخاط رحم (آندومتر)، مری، مثانه، کلیه، کبد و پانکراس بیشترین ارتباط را با اضافهوزن و چاقی دارند. از سوی دیگر، پژوهشهای علمی اثبات نمودهاند که اضافه وزن ارتباط مستقیمی با مقاومت انسولینی و ابتلا به دیابت دارد.
رژیم غذایی عامل خطر مهمی است که در بروز دیابت و انواع مختلف سرطان نقش دارد. رژیمهای غذایی حاوی مقادیر زیادی گوشت فرآوریشده و گوشت قرمز، میزان اندک میوه و سبزیجات و غلات کامل ریسک بروز سرطان و دیابت را به میزان قابل توجهی افزایش میدهند.
مطالعات علمی همچنین نشان دادهاند که فعالیت فیزیکی پایین با بروز سرطانهای پستان، کولورکتال و مخاط دهانه رحم مرتبط میباشد. از سوی دیگر، سبک زندگی ساکن از طریق کاهش متابولیسم و کنترل ضعیف قندخون، منجر به افزایش ریسک بروز دیابت نوع دو نیز میشود.
مصرف دخانیات بهعلت تاثیراتی که بر اندامهای داخلی بدن، بهویژه ریهها، و غلظت خون دارد منجر به افزایش قابل توجه ریسک ابتلا به سرطان مثانه، رحم، کلیه، خون، کبد، پانکراس و معده میشود. از سوی دیگر، ریسک بروز دیابت و ایجاد یا تشدید عوارض مزمن دیابت را نیز افزایش میدهد.
عوامل خطر غیرقابل تغییر
این عوامل شامل سن، قومیت یا نژاد و جنسیت میشوند. در مورد سن ذکر این نکته شایان ذکر است که در کشورهای توسعهیافته حدود 78% موارد سرطان در 55 سالگی یا بالاتر رخ میدهند و ریسک بروز دیابت نوع دو نیز با افزایش سن بیشتر میشود. از سوی دیگر، بسیاری از انواع سرطان نیز ویژه جنس هستند. برای مثال، سرطانهای پستان، رحم، بیضه و پروستات. علاوهبر این، بروز و شیوع انواع مختلف سرطان به میزان قابلتوجهی در میان جمعیتهای مختلف متفاوت میباشد، که میتواند منتسب به تفاوتهای ژنتیکی و همچنین عوامل خطر شایع در آنها باشد.
عوامل بیولوژیک
خاصیت سرطانزایی زمانی ایجاد میشود که سلولها پیغامهایی از ژنها دریافت کنند و شروع به رشد غیرطبیعی، حمله و متاستاز به بافتهای اطراف خود نمایند. دیابت ممکن است از طریق ایجاد التهاب، کاهش شدید درونی یا بیرونی انسولین یا افزایش شدید قندخون بر فرایند فعالیت طبیعی سلولها تاثیر بگذارد. اکثر سلولهای سرطانی دارای گیرنده انسولین و فاکتور رشد شبهانسولینی هستند که قادر به تحریک تکثیر سلول و متاستاز میباشد. از سوی دیگر، افزایش شدید غلظت انسولین خون از طریق تحریک گردش فاکتور رشد شبهانسولینی بهصورت مستقل منجر به گسترش موادسرطانزا شود. افزایش شدید غلظت انسولین موجب افزایش استروژن در مردان و زنان و تستسترون در زنان میشود. سطوح بالاتر غلظت این هورمونها با ریسک بالاتر سرطان پستان مرتبط است.
علاوهبر این، بروز بسیاری از انواع سرطان با گلیکولیز انرژی مرتبط میباشد. گلیکولیز یا قندکافت فرایندی است که در آن در طی مجموعهای از فرایندهای درون یاختهای گلوکز به ترکیبات کوچکتری شکسته میشود و در طی آن انرژی آزاد میشود. دیابت نیز (صرفنظر از نوع آن) موجب اختلال در مکانیسم گلیکولیز قند در بدن فرد میشود. بنابراین، شواهد حاکی از این میباشند که انواع مختلف سرطان و دیابت دارای عوامل خطر مشترکی هستند.
نتیجهگیری: آیا دیابت و سرطان مرتبط هستند؟ و آیا درمان دیابت منجر به تاثیر بر ریسک بروز سرطان میشود؟
همانطور که در این نوشتار مطرح شد شواهدی وجود دارد که درمان دیابت بر ریسک بروز سرطان تاثیر میگذارد، اما این شواهد نیازمند بررسی بیشتر میباشند. در رابطه با تاثیر درمان دیابت بر ریسک بروز انواع مختلف سرطان نیز مطالعاتی انجام شده است که به نتایج قابلتوجهی رسیدهاند. برای مثال برخی از این مطالعات نشان دادهاند که متفورمین (رایجترین داروی کنترل قندخون) منجر به کاهش ریسک بروز سرطان میشود یا اینکه انسولین (بهویژه انسولینهای کنداثر) ممکن است ریسک بروز سرطان را افزایش دهد.
اما باید توجه داشت که به این علت که ارتباط میان درمان دیابت و تاثیر بر بروز سرطان مورد اجماع جامعه علمی قرار نگرفته است، پزشکان توصیه مینمایند که درمان افراد دارای تشخیص دیابت بدون در نظر گرفتن ترسهای ناشی از افزایش ریسک بروز سرطان پیگیری شوند.
در پایان باید تاکید کرد که علیرغم تمام خطراتی که این دو بیماری برای سلامت انسانها دارند، راهحلهای مشترکی نیز برای پیشگیری از آنها وجود دارد: داشتن رژیم غذایی سالم و متنوع عمدتا گیاهمحور، فعالیت فیزیکی منظم روزانه و حفظ وزن بدن در دامنه سالم.
بدون دیدگاه