دیابت و سرطان: آیا افت قند خون و سرطان ارتباط دارد
دیابت و سرطان
گاهی اوقات دیابت تنها مشکل سلامت افراد نیست و بیماری‌های همراهی همچون بیماری‌های قلبی‌عروقی، مشکلات چشمی (رتینوپاتی)، مشکلات سیستم عصبی (نوروپاتی)، کلیوی (نفروپاتی) و انواع سرطان نیز وجود دارند. از میان بیماری‌های همراه (یا عوارض مزمن دیابت) به بیماری‌های سرطانی کمتر از سایر موارد پرداخته شده است، این در حالی است که بر اساس آخرین مطالعات علمی حدود 20% موارد سرطان دارای تشخیص دیابت نیز می‌باشند. در این نوشتار به بررسی ارتباط میان بروز و درمان دیابت با ابتلا به انواع مختلف سرطان پرداخته شده است. بر پایه آخرین مطالعات علمی منتشرشده علت هم‌ابتلایی (ابتلای همزمان) به دیابت (به‌ویژه دیابت نوع دو) و انواع مختلف سرطان وجود یکسری عوامل خطر مشترک است، که مهم‌ترین آنها عبارتند از: افزایش سن، چاقی، رژیم غذایی ناسالم و نداشتن فعالیت فیزیکی. برای مثال، اضافه‌وزن ریسک بروز دیابت نوع و سرطان‌های گلو، روده، پستان، رحم و کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر مشکلات و عوارض دیابت نیز منجر به افزایش ریسک بروز سرطان می‌شوند، برای مثال سطوح بالای انسولین در جریان خون و افزایش شدید قندخون.
در ادامه به بررسی عوامل مشترک ابتلا به دیابت (به‌ویژه دیابت نوع دو) و انواع مختلف سرطان و راه‌های کنترل آنها پرداخته شده است.
عوامل خطر مشترک دیابت و سرطان
عوامل خطر مشترک دیابت و سرطان را می‌توان در سه دسته کلی قرار داد، البته می‌بایست توجه داشت که برخی از این عوامل صرفا در یک دسته خاص قرار نمی‌گیرند: (1) عوامل خطر قابل تغییر؛ (2) عوامل خطر غیرقابل تغییر؛ و (3) عوامل بیولوژیک (یا زیست‌شناسانه).
عوامل خطر قابل تغییر
این عوامل شامل مصرف دخانیات، الکل، رژیم غذایی، فعالیت فیزیکی و کنترل وزن می‌شوند. مطالعات مختلفی اثبات نموده‌اند که اضافه وزن یا چاقی منجر به افزایش ریسک بروز انواع مختلف سرطان می‌شود. تعیین اضافه‌وزن و میزان آن با استفاده از شاخص توده بدنی (Body Mass Index- BMI) صورت می‌گیرد که عبارت است از وزن به کیلوگرم تقسیم به قد (به متر) به توان 2. شاخص توده بدنی بین 18.5 تا 25 طبیعی است، و مقادیر کمتر و بیشتر از آن به‌صورت کم‌وزنی و اضافه‌وزن در نظر گرفته می‌شوند. سرطان‌های پستان (به‌ویژه پس از یائسگی)، کولورکتال، سرطان مخاط رحم (آندومتر)، مری، مثانه، کلیه، کبد و پانکراس بیشترین ارتباط را با اضافه‌وزن و چاقی دارند. از سوی دیگر، پژوهش‌های علمی اثبات نموده‌اند که اضافه وزن ارتباط مستقیمی با مقاومت انسولینی و ابتلا به دیابت دارد.
رژیم غذایی عامل خطر مهمی است که در بروز دیابت و انواع مختلف سرطان نقش دارد. رژیم‌های غذایی حاوی مقادیر زیادی گوشت فرآوری‌شده و گوشت قرمز، میزان اندک میوه و سبزیجات و غلات کامل ریسک بروز سرطان و دیابت را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند.
مطالعات علمی همچنین نشان داده‌اند که فعالیت فیزیکی پایین با بروز سرطان‌های پستان، کولورکتال و مخاط دهانه رحم مرتبط می‌باشد. از سوی دیگر، سبک زندگی ساکن از طریق کاهش متابولیسم و کنترل ضعیف قندخون، منجر به افزایش ریسک بروز دیابت نوع دو نیز می‌شود.
مصرف دخانیات به‌علت تاثیراتی که بر اندام‌های داخلی بدن، به‌ویژه ریه‌ها، و غلظت خون دارد منجر به افزایش قابل توجه ریسک ابتلا به سرطان مثانه، رحم، کلیه، خون، کبد، پانکراس و معده می‌شود. از سوی دیگر، ریسک بروز دیابت و ایجاد یا تشدید عوارض مزمن دیابت را نیز افزایش می‌دهد.
عوامل خطر غیرقابل تغییر
این عوامل شامل سن، قومیت یا نژاد و جنسیت می‌شوند. در مورد سن ذکر این نکته شایان ذکر است که در کشورهای توسعه‌یافته حدود 78% موارد سرطان در 55 سالگی یا بالاتر رخ می‌دهند و ریسک بروز دیابت نوع دو نیز با افزایش سن بیشتر می‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از انواع سرطان نیز ویژه جنس هستند. برای مثال، سرطان‌های پستان، رحم، بیضه و پروستات. علاوه‌بر این، بروز و شیوع انواع مختلف سرطان به میزان قابل‌توجهی در میان جمعیت‌های مختلف متفاوت می‌باشد، که می‌تواند منتسب به تفاوت‌های ژنتیکی و همچنین عوامل خطر شایع در آنها باشد.
عوامل بیولوژیک
خاصیت سرطان‌زایی زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌ها پیغام‌هایی از ژن‌ها دریافت کنند و شروع به رشد غیرطبیعی، حمله و متاستاز به بافت‌های اطراف خود نمایند. دیابت ممکن است از طریق ایجاد التهاب، کاهش شدید درونی یا بیرونی انسولین یا افزایش شدید قندخون بر فرایند فعالیت طبیعی سلول‌ها تاثیر بگذارد. اکثر سلول‌های سرطانی دارای گیرنده انسولین و فاکتور رشد شبه‌انسولینی هستند که قادر به تحریک تکثیر سلول و متاستاز می‌باشد. از سوی دیگر، افزایش شدید غلظت انسولین خون از طریق تحریک گردش فاکتور رشد شبه‌انسولینی به‌صورت مستقل منجر به گسترش موادسرطان‌زا شود. افزایش شدید غلظت انسولین موجب افزایش استروژن در مردان و زنان و تستسترون در زنان می‌شود. سطوح بالاتر غلظت این هورمون‌ها با ریسک بالاتر سرطان پستان مرتبط است.
علاوه‌بر این، بروز بسیاری از انواع سرطان با گلیکولیز انرژی مرتبط می‌باشد. گلیکولیز یا قندکافت فرایندی است که در آن در طی مجموعه‌ای از فرایندهای درون یاخته‌ای گلوکز به ترکیبات کوچک‌تری شکسته می‌شود و در طی آن انرژی آزاد می‌شود. دیابت نیز (صرف‌نظر از نوع آن) موجب اختلال در مکانیسم گلیکولیز قند در بدن فرد می‌شود. بنابراین، شواهد حاکی از این می‌باشند که انواع مختلف سرطان و دیابت دارای عوامل خطر مشترکی هستند.
ارتباط بین دیابت و سرطان معده
دیابت و سرطان معده دو بیماری جدی هستند که به‌صورت فزاینده‌ای در سراسر جهان شیوع پیدا کرده‌اند. ارتباط میان این دو بیماری در چند دهه اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران را جلب کرده است. هرچند که مکانیسم‌های دقیقی که منجر به این ارتباط می‌شود هنوز کاملا شناخته نشده‌اند، پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که دیابت ممکن است خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.
در ادامه به بررسی ارتباط بین دیابت و سرطان معده از جنبه‌های مختلف پرداخته شده است.
ارتباط اپیدمیولوژیک بین دیابت و سرطان معده
پژهش‌های اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2، به ویژه افرادی که مدت زمان طولانی‌تری دیابت دارند، به میزان قابل‌توجهی در معرض ریسک بالاتر ابتلا به سرطان معده قرار دارند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که خطر ابتلا به سرطان معده در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 می‌تواند به میزان 20% تا 60% بیشتر از افراد بدون تشخیص دیابت باشد. به‌عنوان مثال، در یک مطالعه بزرگ که در ایالات متحده و چندین کشور اروپایی اجرا شده است نشان داده شده که در میان افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 سرطان معده بیشتر از دیگر انواع سرطان‌ها رخ می‌دهد. این ارتباط به‌ویژه در میان افرادی که قند خون کنترل نشده دارند و سطح قند خون آنها بالاست، بیشتر مشاهده می‌شود.
مکانیسم‌های احتمالی ارتباط بین دیابت و سرطان معده
الف) تاثیرات متابولیک دیابت بر رشد تومور
دیابت نوع 2 معمولا با مقاومت نسبت به انسولین و افزایش سطح انسولین خون (هایپر انسولینمی) همراه است. این وضعیت می‌تواند شرایط مناسبی برای رشد سلول‌های سرطانی فراهم کند. انسولین و فاکتورهای رشد شبیه به انسولین (IGF) می‌توانند سلول‌های سرطانی را تحریک کرده و باعث رشد و تکثیر آنها شوند؛
ب) التهاب مزمن افراد دارای تشخیص دیابت معمولا با التهاب مزمن روبه‌رو هستند. این التهاب مزمن که ممکن است ناشی از مقاومت به انسولین یا سطح بالای گلوکز خون باشد، می‌تواند به آسیب به دیواره معده و افزایش خطر ابتلا به سرطان معده منجر شود. التهاب مزمن موجب آزادسازی cytokineها و سایر مواد شیمیایی می‌شود که می‌توانند با تحریک مسیرهای سلولی مختلف موجب ترویج رشد سلول‌های سرطانی شود؛
پ) اختلالات گوارشی و رفلاکس معده به مری افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بیشتر از دیگر افراد به ریفلاکس اسید معده (GERD) مبتلا می‌شوند. رفلاکس اسید معده می‌تواند به ایجاد زخم‌های مزمن در معده و مری منجر شود. این زخم‌ها و آسیب‌های بافتی می‌توانند زمینه‌ساز تغییرات سلولی و در نهایت سرطان معده شوند.
ت) تغییرات در میکروبیوم روده این موضوع نقش مهمی در سلامت معده و سیستم گوارش دارد. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که تغییرات در ترکیب میکروبیوم روده، که ممکن است در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 شایع باشد، می‌تواند بر سلامت گوارشی تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. عدم تعادل در میکروب‌ها می‌تواند موجب التهاب و تغییرات در بافت معده شود که نهایتا منجر به سرطان معده می‌شود.
3.عوامل خطر مشترک
عوامل خطر مشترکی بین دیابت و سرطان معده نیز وجود دارد که ممکن است در تشدید این ارتباط نقش داشته باشد، از جمله
الف) چاقی یکی از عوامل خطر اصلی برای هر دو بیماری دیابت و سرطان معده است. افراد چاق معمولا دچار دیابت نوع 2 می‌شوند و همچنین احتمال ابتلا به سرطان معده در آنها بالاتر است. چاقی می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم با افزایش التهاب و تغییرات هورمونی، خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد؛
ب) رژیم غذایی رژیم غذایی نامناسب، از جمله مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده، نمک زیاد و فست‌فودها، می‌تواند عامل خطر مشترک دیابت و سرطان باشد. رژیم‌های غذایی با چربی‌های اشباع بالا و کمبود میوه‌ها و سبزیجات، ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به هر دو بیماری شوند؛
پ) سن و جنسیت سن بالا و جنسیت مرد، هر دو از عوامل خطر برای ابتلا به دیابت و سرطان معده هستند. افراد مسن‌تر که دیابت دارند، خطر ابتلا به سرطان معده در آنها افزایش می‌یابد.
- پژوهش‌ها و نتایج بالینی
پژوهشگران در تلاشند تا ارتباط دقیق بین دیابت و سرطان معده را شفاف‌تر کنند. برخی از پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که کنترل بهینه سطح قند خون می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان معده کمک کند. به دیگر سخن، مدیریت مناسب دیابت می‌تواند خطرات مرتبط با آن را کاهش دهد و به جلوگیری از توسعه سرطان معده کمک کند. علاوه‌بر این، برخی از داروهای مورد استفاده در درمان دیابت، مانند متفورمین، ممکن است اثرات محافظتی در برابر برخی انواع سرطان‌ها داشته باشند. پژوهش‌های بیشتری برای بررسی این موضوع در حال انجام است.
پیشگیری و مدیریت
الف) کنترل دیابت کنترل دقیق دیابت از طریق دارو، رژیم غذایی مناسب و ورزش می‌تواند کمک کند تا خطر ابتلا به سرطان معده کاهش یابد. این امر شامل مدیریت سطح گلوکز خون، حفظ وزن سالم و پرهیز از مصرف مواد غذایی مضر می‌شود؛
ب) غربالگری برای سرطان معده افراد دارای تشخیص دیابت باید تحت مراقبت‌های خاص قرار گیرند تا احتمال تشخیص زودهنگام سرطان معده در آنها افزایش یابد. غربالگری منظم و ارزیابی‌های پزشکی می‌تواند به شناسایی زودهنگام علائم احتمالی کمک کند.
پ) رژیم غذایی و سبک زندگی سالم تغییرات در رژیم غذایی، مانند مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، می‌تواند به کاهش التهاب و حفاظت از سیستم گوارش کمک کند. همچنین، مصرف کمتر مواد شیمیایی مضر و مواد غذایی فرآوری‌شده می‌تواند خطر ابتلا به هر دو بیماری را کاهش دهد.
جمع‌بندی
ارتباط بین دیابت و سرطان معده یک مسأله پیچیده است که تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند سطح انسولین، التهاب مزمن، چاقی و رژیم غذایی قرار دارد. افراد دارای تشخیص دیابت، ب ویژه دیابت نوع 2، به دلیل داشتن برخی شرایط خاص مانند مقاومت به انسولین و التهاب مزمن، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان معده قرار دارند. بنابراین، پیشگیری از دیابت، کنترل دقیق آن و رعایت رژیم غذایی سالم می‌تواند به کاهش خطر این نوع سرطان کمک کند.
اگر دارای تشخیص دیابت هستید توصیه می‌شود که اقدامات پیشگیرانه و غربالگری‌های مناسب برای کاهش خطر ابتلا به سرطان معده را جدی بگیرید.
ارتباط بین انسولین و سرطان
انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتا جزایر لانگرهانس پانکراس یا لوزالمعده تولید می‌شود و نقش اصلی آن تنظیم سطح گلوکز (قند خون) است. افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 به دلیل مقاومت به انسولین معمولا سطح بالاتری از این هورمون را در جریان خون خود دارند. از سوی دیگر، افزایش انسولین و فاکتورهای رشد شبیه به انسولین (IGF) به عنوان ریسک فاکتور مهمی در بسیاری از بیماری‌ها، از جمله سرطان، شناخته شده است. در ادامه به بررسی ارتباط بین انسولین و سرطان از جنبه‌های مختلف پرداخته شده است.
- مکانیسم‌های بیولوژیکی ارتباط بین انسولین و سرطان
الف. انسولین به عنوان فاکتور رشد
انسولین علاوه‌بر تنظیم سطح قند خون، به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند به‌عنوان فاکتور رشد عمل کند. سطح بالای انسولین، که در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 یا در افرادی که از مقاومت به انسولین رنج می‌برند، مشاهده می‌شود، می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم رشد سلول‌های سرطانی را تحریک کند. این تاثیر به‌ویژه در سرطان‌های وابسته به هورمون مانند سرطان‌های پستان، پروستات و روده بزرگ مشاهده می‌شود.
ب. فاکتورهای رشد شبیه به انسولین (IGF) فاکتورهای رشد شبیه به انسولین (IGF-1) خانواده‌ای از هورمون‌ها را تشکیل می‌دهد که در رشد سلولی و متابولیسم نقش دارند. IGF و IGF-1 به‌ویژه در مسیرهای سیگنالی مسئول رشد سلولی، تکثیر و بقا نقش دارند. مطالعات نشان داده‌اند که سطح بالای IGF-1 به افزایش خطر برخی از انواع سرطان‌ها، از جمله سرطان‌های معده، پستان و روده بزرگ، ارتباط دارد.
پ. مقاومت به انسولین و التهاب مزمن مقاومت به انسولین معمولا با التهاب مزمن همراه است. این التهاب می‌تواند به تحریک و گسترش رشد سلول‌های سرطانی کمک کند. پروتئین‌های التهابی مانند سیتوکین‌ها که در اثر التهاب مزمن فعال می‌شوند، می‌توانند مسیرهای سیگنال‌دهی که رشد تومورها را تسهیل می‌کنند، فعال کنند. این پروتئین‌ها همچنین ممکن است مانع از apoptosis (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌ها) شوند، که به رشد و بقای سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.
ت. تغییرات در مسیرهای سیگنالی سطح بالای انسولین و IGF-1 می‌تواند برخی از مسیرهای سیگنال‌دهی مهم در سرطان را فعال کند. به‌طور خاص، این عوامل ممکن است بر مسیرهای مهمی مانند PI3K/Akt و MAPK تأثیر بگذارد که در بسیاری از انواع سرطان‌ها فعال می‌شود. این مسیرها به طور کلی مسئول افزایش تکثیر سلولی و جلوگیری از مرگ سلولی (apoptosis) هستند، که دو فرآیند کلیدی در رشد تومورها می‌باشند.
- ارتباط انسولین با انواع مختلف سرطان‌ها
الف. سرطان پستان برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سطح بالای انسولین و IGF-1 در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد. این ارتباط به‌ویژه در زنان پس از یائسگی که سطح انسولین و IGF-1 ممکن است بالاتر باشد، بیشتر مشاهده می‌شود؛
ب. سرطان روده بزرگ در سرطان روده بزرگ، سطح بالای انسولین و IGF-1 می‌تواند نقش مهمی در تحریک رشد تومورهای روده بزرگ داشته باشد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افرادی که دیابت نوع 2 دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ هستند؛
پ. سرطان کبد افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 و به‌ویژه کسانی که چاقی دارند، خطر بالاتری برای ابتلا به کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) و سیروز کبدی دارند که این شرایط می‌توانند پیش‌درآمدی برای سرطان کبد باشند؛
ت. سرطان معده مطالعات نشان داده‌اند که افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به سرطان معده باشند. این ارتباط ممکن است به دلیل تاثیرات انسولین بر التهاب مزمن و تکثیر سلولی در دیواره معده باشد.
- تأثیر داروهای دیابت بر خطر ابتلا به سرطان
الف. متفورمین این دارو یکی از داروهای رایج برای کنترل دیابت نوع 2 است. متفورمین به عنوان یک درمان ضد دیابت شناخته می‌شود و ممکن است اثرات محافظتی در برابر برخی از انواع سرطان‌ها داشته باشد. متفورمین با کاهش سطح انسولین و IGF-1 در خون و همچنین با فعال‌سازی مسیرهای AMPK به کنترل رشد سلولی و کاهش التهاب کمک می‌کند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که متفورمین می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف از جمله سرطان پستان، روده بزرگ، و کبد را کاهش دهد؛
ب. انسولین و داروهای انسولینی برخلاف متفورمین، برخی داروهای انسولینی که برای درمان دیابت استفاده می‌شوند، می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. تحقیقات نشان داده‌اند که انسولین‌های سریع‌الاثر و انسولین‌های طولانی‌مدت ممکن است با افزایش سطح IGF-1 و رشد تومورها ارتباط داشته باشند. به همین دلیل، بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که در مواردی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان وجود داشته باشد، از دوز پایین‌تر انسولین استفاده شود.
