داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin): دارویی برای کنترل دیابت نوع 2
داپاگلیفلوزین (Dapagliflozin) دارویی است که برای درمان دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو با نام تجاری فورکسیگا نیز شناخته می‌شود. این دارو متعلق به دسته‌ای از داروها به نام مهارکننده‌های SGLT2 (Sodium-Glucose Co-transporter 2) است. داپاگلیفلوزین با کاهش بازجذب گلوکز توسط کلیه‌ها باعث دفع قند اضافی از طریق ادرار می‌شود و به این ترتیب سطح قند خون را در افراد دارای تشخیص دیابت کنترل می‌کند. علاوه‌بر کنترل قند خون، داپاگلیفلوزین مزایای دیگری نیز دارد که در ادامه به آنها پرداخته شده است.
داپاگلیفلوزین چیست؟
دسته‌بندی دارویی
- دسته دارویی مهارکننده SGLT2 (Sodium-Glucose Co-transporter 2)
- نام تجاری رایج فورکسیگا (Forxiga)
مکانیسم اثر داپاگلیفلوزین (فورکسیگا)
داپاگلیفلوزین با مهار پروتئین SGLT2 در کلیه‌ها عمل می‌کند. SGLT2 مسئول بازجذب گلوکز از خون به کلیه‌ها است. با مهار این پروتئین، داپاگلیفلوزین باعث می‌شود که گلوکز کمتری از کلیه‌ها به خون بازگردد و مقدار بیشتری از آن از طریق ادرار دفع شود. این فرآیند منجر به کاهش سطح قند خون و بهبود کنترل گلیسمی در افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 می‌شود.
به طور خلاصه مکانیسم اثر داپاگلیفلوزین به صورت زیر است:
- مهار SGLT2 داپاگلیفلوزین به صورت انتخابی پروتئین SGLT2 را در لوله‌های پروگزیمال کلیه مهار می‌کند؛
- کاهش بازجذب گلوکز مهار SGLT2 باعث کاهش بازجذب گلوکز از فیلتر گلومرولی به جریان خون می‌شود؛
- افزایش دفع گلوکز از طریق ادرار در نتیجه گلوکز اضافی از طریق ادرار دفع می‌شود (گلوکوزوری)؛
- کاهش قند خون دفع گلوکز اضافی منجر به کاهش سطح قند خون در بدن می‌شود.
کاربردها و موارد مصرف داپاگلیفلوزین (فورکسیگا)
داپاگلیفلوزین برای موارد زیر تجویز می‌شود:
- درمان دیابت نوع 2
- به عنوان تک‌درمانی (مونوتراپی) در صورتی که متفورمین مناسب نباشد یا منع مصرف داشته باشد؛
- به عنوان درمان ترکیبی همراه با سایر داروهای دیابت از جمله متفورمین، سولفونیل اوره‌ها، پیوگلیتازون، و انسولین برای بهبود کنترل قند خون.
- کاهش ریسک بستری شدن در بیمارستان به علت نارسایی قلبی
- در بزرگسالان دارای تشخیص دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی-عروقی یا عوامل خطر متعدد برای بیماری‌های قلبی-عروقی؛
- در بزرگسالان مبتلا به نارسایی قلبی با کاهش کسر جهشی (HFrEF)، صرف نظر از تشخیص دیابت نوع 2.
- درمان بیماری مزمن کلیوی (CKD)
- کاهش خطر پیشرفت نارسایی کلیوی، حوادث قلبی-عروقی، و مرگ و میر قلبی-عروقی در بزرگسالان مبتلا به بیماری مزمن کلیوی.
نحوه مصرف و دوز داپاگلیفلوزین
- دوز معمول دوز معمول داپاگلیفلوزین برای دیابت نوع 2 و بیماری مزمن کلیوی 10 میلی‌گرمیک بار در روز است. برای افراد دارای نارسایی قلبی نیز دوز معمول نیز 10 میلی‌گرم یک بار در روز است؛
- زمان مصرف داپاگلیفلوزین را می‌توان همراه با غذا یا بدون غذا مصرف کرد. بهتر است دارو را هر روز در یک زمان مشخص مصرف کنید تا به یادآوری آن کمک شود؛
- تنظیم دوز تنظیم دوز معمولا بر اساس سطح قند خون و تحمل بیمار توسط پزشک انجام می‌شود. در بیماران با نارسایی کلیوی خفیف تا متوسط، تنظیم دوز معمولا لازم نیست، اما در نارسایی کلیوی شدید یا بیماری کلیوی مرحله نهایی، مصرف داپاگلیفلوزین توصیه نمی‌شود.
عوارض داپاگلیفلوزین (فورکسیگا)
مانند همه داروها، داپاگلیفلوزین (فورکسیگا) نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. عوارض جانبی شایع و جدی آن به شرح زیر است:
عوارض جانبی شایع
- عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) به دلیل افزایش دفع گلوکز از طریق ادرار، خطر عفونت‌های ادراری افزایش می‌یابد؛
- 2. عفونت‌های قارچی ناحیه تناسلی در زنان و مردان به دلیل افزایش قند در ادرار و محیط تناسلی رخ می‌دهد؛
- افزایش ادرار (پلی‌اوری) به دلیل مکانیسم اثر دارو که باعث دفع گلوکز و آب از طریق ادرار می‌شود؛
- 4. تشنگی به دلیل افزایش دفع ادرار و از دست دادن آب بدن؛
- کاهش فشار خون به‌ویژه در افراد مسن و کسانی که داروهای کاهنده فشار خون مصرف می‌کنند؛
- سرگیجه به دلیل کاهش فشار خون یا کم‌آبی بدن؛
- کاهش وزن به دلیل دفع کالری از طریق ادرار (گلوکز)؛
- افزایش کلسترول بد یا LDL در برخی بیماران مشاهده شده است.
عوارض جانبی جدی (نادر اما نیازمند توجه پزشکی فوری):
- کتواسیدوز دیابتی (DKA) یک عارضه جدی دیابت است که می‌تواند در افراد مصرف کننده مهارکننده‌های SGLT2 رخ دهد، حتی اگر سطح قند خون خیلی بالا نباشد. علائم شامل تهوع، استفراغ، درد شکم، خستگی شدید، تنفس سریع و بوی میوه از دهان است؛
- آسیب حاد کلیوی در موارد نادر گزارش شده است؛
- فاسییت نکروزان پرینه (Gangrene of the perineum – Fournier’s gangrene) یک عفونت باکتریایی نادر اما جدی در ناحیه تناسلی که نیاز به درمان فوری دارد؛
- هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) زمانی که داپاگلیفلوزین با داروهای دیگر کاهنده قند خون مانند انسولین یا سولفونیل اوره‌ها مصرف شود، ریسک هیپوگلیسمی افزایش می‌یابد.
موارد منع مصرف داپاگلیفلوزین (فورکسیگا)
داپاگلیفلوزین در شرایط زیر منع مصرف دارد یا باید با احتیاط مصرف شود:
- حساسیت به داپاگلیفلوزین یا هر یک از اجزای فرمولاسیون در صورت داشتن سابقه واکنش آلرژیک به داپاگلیفلوزین؛
- نارسایی کلیوی شدید یا بیماری کلیوی مرحله نهایی (eGFR < 30 mL/min/1.73 m²) اثربخشی و ایمنی دارو در این بیماران به خوبی بررسی نشده است؛
- دیابت نوع 1 داپاگلیفلوزین برای درمان دیابت نوع 1 توصیه نمی‌شود؛
- کتواسیدوز دیابتی داپاگلیفلوزین نباید در بیماران مبتلا به کتواسیدوز دیابتی فعال استفاده شود؛
- بارداری و شیردهی مصرف داپاگلیفلوزین در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود مگر اینکه منافع آن برای مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین یا نوزاد باشد.
تداخلات دارویی داپاگلیفلوزین (فورکسیگا)
قبل از شروع مصرف داپاگلیفلوزین، پزشک خود را در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها و مکمل‌های گیاهی، مطلع کنید. تداخلات دارویی مهم داپاگلیفلوزین عبارتند از:
- انسولین و داروهای سولفونیل اوره مصرف همزمان با داپاگلیفلوزین می‌تواند خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد. ممکن است نیاز به کاهش دوز انسولین یا سولفونیل اوره باشد؛
- دیورتیک‌ها (ادرارآورها) مصرف همزمان داپاگلیفلوزین با دیورتیک‌ها می‌تواند خطر کم‌آبی بدن (دهیدراسیون) و کاهش فشار خون را افزایش دهد؛
- داروهای کاهنده فشار خون داپاگلیفلوزین ممکن است اثر داروهای کاهنده فشار خون را تقویت کند و منجر به افت فشار خون شود؛
- لیتیوم مصرف همزمان با داپاگلیفلوزین ممکن است سطح لیتیوم خون را کاهش دهد. پایش سطح لیتیوم ممکن است ضروری باشد.
مزایا و نقاط قوت داپاگلیفلوزین
- کنترل موثر قند خون داپاگلیفلوزین به‌طور موثری سطح قند خون را کاهش می‌دهد و به بهبود کنترل گلیسمی کمک می‌کند؛
- کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی مطالعات نشان داده‌اند که داپاگلیفلوزین می‌تواند خطر حوادث قلبی-عروقی و بستری شدن در بیمارستان به علت نارسایی قلبی را کاهش دهد؛
- محافظت از کلیه‌ها داپاگلیفلوزین می‌تواند پیشرفت بیماری مزمن کلیوی را کند کرده و خطر نارسایی کلیوی را کاهش دهد؛
- کاهش وزن بسیاری از بیماران هنگام مصرف داپاگلیفلوزین کاهش وزن تجربه می‌کنند که می‌تواند برای افراد دارای تشخیص دیابت نوع 2 با اضافه وزن یا چاقی مفید باشد؛
- عدم نیاز به تنظیم دوز در نارسایی کلیوی خفیف تا متوسط در مقایسه با برخی دیگر از داروهای دیابت، داپاگلیفلوزین در نارسایی کلیوی خفیف تا متوسط نیاز به تنظیم دوز ندارد (البته در نارسایی شدید منع مصرف دارد)؛
- کاهش فشار خون سیستولیک داپاگلیفلوزین می‌تواند به‌طور خفیف فشار خون سیستولیک را کاهش دهد.
مقایسه با سایر داروهای دیابت
داپاگلیفلوزین به عنوان یک مهارکننده SGLT2، مکانیسم اثر متفاوتی نسبت به سایر دسته‌های دارویی دیابت دارد. در مقایسه با داروهای دیگر مانند:
- متفورمین متفورمین خط اول درمان دیابت نوع 2 است و عمدتا با کاهش تولید گلوکز کبدی و افزایش حساسیت به انسولین عمل می‌کند. داپاگلیفلوزین مکانیسم متفاوتی دارد و می‌تواند به عنوان درمان ترکیبی با متفورمین استفاده شود؛
- سولفونیل اوره‌ها سولفونیل اوره‌ها با تحریک ترشح انسولین از پانکراس عمل می‌کنند. در مقایسه با سولفونیل اوره‌ها، داپاگلیفلوزین خطر کمتری برای هیپوگلیسمی دارد اما خطر عفونت‌های دستگاه ادراری و تناسلی بیشتر است؛
- مهارکننده‌های DPP-4 (مانند سیتاگلیپتین، لیناگلیپتین) مهارکننده‌های DPP-4 ترشح انسولین را افزایش داده و ترشح گلوکاگون را کاهش می‌دهند. داپاگلیفلوزین مکانیسم کاملا متفاوتی دارد. هر دو دسته دارو معمولا عوارض جانبی کمتری نسبت به سولفونیل اوره‌ها دارند، اما مزایای قلبی-عروقی و کلیوی داپاگلیفلوزین بیشتر مورد توجه است؛
- GLP-1 آگونیست‌ها (مانند لیراگلوتاید، سماگلوتاید): GLP-1 آگونیست‌ها ترشح انسولین را افزایش داده، ترشح گلوکاگون را کاهش می‌دهند و باعث کاهش وزن می‌شوند. هم GLP-1 آگونیست‌ها و هم مهارکننده‌های SGLT2 مزایای قلبی-عروقی دارند، اما مکانیسم اثر و عوارض جانبی آنها متفاوت است.
داپاگلیفلوزین برای لاغری
داپاگلیفلوزین دارویی است که در اصل برای درمان دیابت نوع 2 و نارسایی قلبی استفاده می‌شود. با این حال، یکی از اثرات جانبی که در برخی از بیماران مشاهده شده، کاهش وزن است. این موضوع باعث شده تا برخی افراد به این دارو به عنوان یک روش بالقوه برای لاغری نگاه کنند.
داپاگلیفلوزین متعلق به دسته‌ای از داروها به نام مهارکننده‌های SGLT2 (مهارکننده‌های کانال سدیم-گلوکز نوع 2) است. این داروها با افزایش دفع قند (گلوکز) از طریق ادرار عمل می‌کنند. به طور معمول، کلیه‌های شما گلوکز را از خون فیلتر کرده و آن را به بدن باز می‌گردانند. اما داپاگلیفلوزین با مهار SGLT2، باعث می‌شود گلوکز بیشتری از طریق ادرار دفع شود. این دفع گلوکز اضافی منجر به از دست دادن کالری می‌شود که می‌تواند به کاهش وزن کمک کند.
نکات مهم در مورد داپاگلیفلوزین و لاغری
- کاهش وزن اثر جانبی است، نه هدف اصلی داپاگلیفلوزین به طور خاص به عنوان داروی لاغری تایید نشده است. هدف اصلی استفاده از آن کنترل قند خون در افراد دارای تشخیص دیابت و درمان نارسایی قلبی است. کاهش وزن یک اثر ثانویه و جانبی است که در برخی از بیماران مشاهده می‌شود؛
- میزان کاهش وزن متفاوت است میزان کاهش وزن با داپاگلیفلوزین در افراد مختلف متفاوت است. برخی افراد ممکن است کاهش وزن قابل توجهی را تجربه کنند، در حالی که در برخی دیگر این اثر کمتر مشهود است؛
- کاهش وزن معمولا متوسط است مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن با داپاگلیفلوزین معمولا متوسط است و به اندازه داروهای اختصاصی لاغری نیست؛
- همراه با رژیم غذایی و ورزش بهترین نتایج کاهش وزن با داپاگلیفلوزین زمانی حاصل می‌شود که همراه با یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم باشد؛
- موارد مصرف و احتیاط مصرف داپاگلیفلوزین باید تحت نظر پزشک باشد. این دارو ممکن است برای همه افراد مناسب نباشد و دارای عوارض جانبی بالقوه‌ای است. همچنین، مصرف آن در افرادی که دیابت ندارند یا صرفاً به دنبال لاغری هستند، توصیه نمی‌شود و باید با احتیاط و مشورت پزشک صورت گیرد.
داپاگلیفلوزین می‌تواند به عنوان یک اثر جانبی منجر به کاهش وزن شود، اما داروی اصلی برای لاغری نیست. اگرچه دفع گلوکز اضافی از طریق ادرار می‌تواند به کاهش کالری و در نتیجه کاهش وزن کمک کند، اما این دارو در درجه اول برای درمان دیابت نوع 2 و نارسایی قلبی تجویز می‌شود. برای کاهش وزن موثر و ایمن، همواره توصیه می‌شود با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش‌های مناسب برای شرایط فردی شما را تعیین کنید.
داپاگلیفلوزین یک داروی موثر برای درمان دیابت نوع 2 است که علاوه‌بر کنترل قند خون مزایای مهمی در زمینه کاهش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی و محافظت از کلیه‌ها دارد. این دارو به خوبی توسط بدن تحمل می‌شود، اما مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. افراد باید تحت نظر پزشک از داپاگلیفلوزین استفاده کنند و در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی یا سوال، با پزشک خود مشورت نمایند. با توجه به مزایای چندگانه داپاگلیفلوزین، این دارو به عنوان یک گزینه ارزشمند در مدیریت جامع دیابت نوع 2 و بیماری‌های مرتبط با آن مطرح است.
برای آشنایی بیشتر با قرص‌های کاهنده قند خون می‌توانید به مقاله «داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون (قرص قند)» مراجعه کنید.
